محمد رضا شجریان (زاده ی ۱ مهر ۱۳۱۹ – درگذشته ی ۱۷ مهر ۱۳۹۹) موسیقی‌دان و خوانندهٔ سبک اصیل ایرانی بود. وی همچنین خوش نویس در خطِ نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه ی موسیقی ایران، بنیان گذار گروه شهناز و آفریننده ی چند ساز موسیقی بود. او در قرائت قرآن نیز فعالیت داشت و دعای ربنا، نامدارترین تلاوت قرآنیِ او بود. شجریان در میان دوستداران خود با عنوان «استاد آواز ایران» و «خسروِ آواز ایران» نیز شناخته می شود. برخی او را مهم‌ترین چهرهٔ موسیقی سنتی ایران و یکی از نماد های مهم فرهنگ و موسیقی ایران می دانند. وی از آوازه‌ای بین‌المللی نیز برخوردار بود. از فرزندان محمد رضا شجریان، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند
ماجرای زندگی او
محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد زاده شد. آواز خواندن را از کودکی آغاز کرد و با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت آموزش پدر، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش سرای مقدماتی مشهد رفت و برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانش سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد. شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده ی گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر به نام فرزانه (راحله)، افسانه (همسر پرویز مشکاتیان) و مژگان و یک پسر (همایون) بود. او سال ۱۳۴۶ در تهران با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوش نویسان ایران نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد و در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد. اجرای زندهٔ راست پنج گاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به‌همراه محمد رضا لطفی و ناصر فرهنگ فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست پنج گاه به ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه در حال فراموش شدن بود محمد رضا شجریان در سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به‌دلیل آنچه خود گفته است، «آن موقع، آن‌جا با روحیات من نمی خواند، سیاست پخش صداها را از رادیو تلویزیون، من حس می‌کردم کاباره دار دارد تعیین می‌کند و ابتذال فرهنگی …» ادامه نداد... محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراهاست. محمد رضا شجریان پس از طلاق از فرخنده گل‌افشان، حدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به نام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده است... محمد رضا شجریان در پیام ویدئویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند. محمد رضا شجریان، چهار سال پس از آن‌که برای آخرین بار جلوی دوربین ظاهر شد و اعلام کرد ۱۵ سال است به بیماری سرطان مبتلاست، روز یکشنبه ۱۳ مهر ۱۳۹۹، به دلیل افت سطح هوشیاری در حدِ کمایِ عمیق به بخش مراقبت‌های ویژه در بیمارستان جم تهران منتقل شد و عاقبت بعدازظهرِ پنجشنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در ۸۰ سالگی درگذشت
*
گزارش تصویری خاکسپاری او
https://www.bbc.com/persian/iran-54492088
*
برخی از اجراهای مشهور او
دعای ربنا
https://www.youtube.com/watch?v=1ZBrqXEBj28
در آستین مرقع پیاله پنهان کن (ترانه ی اگر چه باده فرح بخش و باد گل‌بیز است) سروده ی حافظ
https://www.youtube.com/watch?v=pE9fs0LP91Y
اشک مهتاب
https://www.youtube.com/watch?v=_akkUBYr28k
*
برخی از گفتگو های مشهور او
گفتگوی او با سیاوش کسرايي
https://www.youtube.com/watch?v=N3KA5NIF2L4
*
برخی از گزارشات ویدیویی درباره ی او
هنر شجریان از نگاه دکتر صادق زیبا کلام
https://www.youtube.com/watch?v=pE9fs0LP91Y
*
برخی از نوشتارها و سروده ها به یاد او
درگذشت شجریان/ جهان سیاست از صافی صدای او: نعیمه دوستدار
https://www.radiozamaneh.com/296973
درگذشت شجریان/ طنین صدای خسرو خنیاگران خراسان در افغانستان: سید رضا محمدی
https://www.bbc.com/persian/afghanistan-54526795
شجریان هرچند خودش را فردی سیاسی نمی دانسته اما "مانیفستی" هم برای گذر از جمهوری اسلامی به یک ایران دمکراتیک تدوین کرده وآن را به عباس میلانی سپرده است: فیروزه خطیبی
https://iroon.com/irtn/quote/4995
صدای سرمستان/ به خاطره ی معطر ِ محمدرضا شجریان سروده ی رضا مقصدی
http://asre-nou.net/php/view.php?objnr=50632
*
یادداشت پایانی
زنده یاد محمد رضا شجریان متاسفانه بعدازظهرِ پنجشنبه ۱۷ مهر۱۳۹۹ دیده از جهان فرو بست. پیکر او به گزارش رسانه های ایران، و بنا به وصیتش، در کنار آرامگاه فردوسی در مشهد ، دفن شد.
روح و روانش شاد و یادش گرامی باد
دکتر منوچهر سعادت نوری
