١ - علی اصغر حکمت
متولد ۱۲۷۱ خورشیدی ، فرزند احمدعلی مستوفی معظم الدوله (حشمت الممالک شیرازی) بود. اجداد وی از علمای شیراز بودند و از طرف مادر نیز نوه حسن فسایی نویسنده کتاب فارسنامه ناصری بود و جد او سید علیخان امیرکبیر صاحب شرح صحیفه نام داشت. علی‌اصغر حکمت پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شیراز برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در کنار آموختن علوم جدید در مدرسه آمریکایی جردن به آموختن علوم اسلامی نظیر فقه و اصول در مدارس اسلامی پرداخت. معروف است که آیت‌الله میرزا طاهر تنکابنی نیز از اساتید وی بوده‌است.
حکمت در سال ۱۲۹۷ وارد خدمات فرهنگی شد و با نشر مقالات تحقیقی و تدریس زبان انگلیسی در مدارس متوسطه، کسب شهرت نمود و وارد فعالیت‌های سیاسی شد و با کمک عده‌ای از دوستان و همفکران خود به رهبری علی‌اکبر داور، حزب رادیکال را بنیانگذاری کرد. حکمت تا سال ۱۳۰۹ در وزارت معارف خدمت می‌کرد. در این سال به تشکیلات جدید داور در دادگستری وارد شد و پس از چندی برای مطالعه در امور قضایی و ثبتی به اروپا اعزام شد. وی در اروپا وارد دانشکده حقوق و ادبیات شد و مدرک لیسانس را در هر دو رشته گرفت. مأموریت دیگر حکمت در اروپا مطالعه در امر آموزش و پرورش و دانشگاه بود. در سال ۱۳۰۹ به منظور تکمیل تحصیلات خود به فرانسه عزیمت کرد و از دانشگاه سوربن پاریس در رشته ادبیات فارغ التحصیل گردید و به تهران بازگشت.
حکمت در شهریور ۱۳۱۲ به تهران احضار شد و در کابینه ی ذکاءالملک فروغی ابتدا کفیل و بعد وزیر معارف و آنگاه نخستین رئیس دانشگاه تهران شد. در کابینه ی محمود جم نیز وزیر فرهنگ بود، حکمت پس از معافیت از وزارت فرهنگ در اسفند ۱۳۱۷ در ترمیم کابینه ی جم به وزارت کشور منصوب شد. در کابینه ی دکتر متین دفتری نیز همان سمت را عهده‌دار بود. در خرداد ۱۳۱۹ بار دیگر از خدمت معاف شد و به کار تحقیق و مطالعه پرداخت. وی در ترمیم کابینه ی فروغی در ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ وزیر بازرگانی و پیشه و هنر شد. در ترمیم دیگر کابینه ی فروغی، وزارت بهداری را برعهده گرفت. در کابینه ی سهیلی نیز همچنان وزیر بهداری بود. علی اصغر حکمت ازسال ۱۳۲۹ استاد کرسی تاریخ مذاهب وادبیات ایران در دانشگاه تهران بود و این امر تا سال ۱۳۵۱ ادامه یافت. علی اصغر حکمت روز دوشنبه ٣ شهریور ۱۳۵۹ در تهران وفات یافت ودر آرامگاه خانوادگی در حضرت عبدالعظیم (باغچه توتی) به خاک سپرده شد
٢ - اسمعیل مرآت
فرزند مرحوم میرزا موسی خان مرآت الممالک آشتیانی بعد از انجام تحصیلات به خدمت دولت درآمد و پس از طی مدارجی عهده‌دار استانداری کرمان شد. مرحوم مرآت در دوران سلطنت رضاشاه بعنوان اولین سرپرست دانشجویان ایرانی در خارج باروپا عزیمت کرد و بعد از بازگشت بایران در سال ١٣١٧ بسمت وزیر فرهنگ و رئیس دانشگاه تهران انتخاب شد و این سمت را تا سال ١٣٢٠ عهده‌دار بود. مرحوم اسمعیل مرآت از روسای فعال دانشگاه و علاقه‌مند به پیشرفت فرهنگ و دانش در ایران بود و در مدتی که ریاست دانشگاه تهران را بعهده داشت در تکمیل و توسعه آن سعی و کوشش فراوان بعمل آورد. چنانکه در سال ١٣١٨ سازمان جدید دانشکده پزشکی دانشگاه تهران را پایه‌گذاری کرد و در سال ١٣١٩ قانون اصلاحی راجع به دانشکده پزشکی را بتصویب مجلس شورایملی رسانید که طبق آن بیمارستانهای تهران به دانشکده پزشکی ضمیمه گردید و امور آموزشی و فنی و اداری این دانشکده براساس نوین استوار شد. مرآت در روز یکشنبه بیست و هفتم آذرماه ١٣٢٨ دارفانی را وداع گفت و هفت سال بعد یعنی در تاریخ بیست و نهم آذرماه ١٣٣٥ ضمن تجلیل از خدمات وی بفرهنگ و دانش ایران خیابان فرعی دانشگاه تهران بنام خیابان مرآت نامگذاری شد و طی مراسمی از لوحه آن پرده برداری گردید.
همسر مرحوم مرآت دختر مرتضی قلی خان ممتاز الملک (برادر جواد خان سعد الدوله) است که مدتها وزارت فرهنگ و ریاست مجلس را بعهده داشت (دومین رئیس دانشگاه تهران : نوشته ی همین نگارنده در مجله ی خاطرات وحید)
٣ - دکتر عیسی صدیق
(صدیق اعلم) سومین رئیس دانشگاه تهران یکی از بنیانگذاران فرهنگ نوین ایران می باشد وی در سال ١٢٧٣ خورشیدی متولد شد و پس از طی تحصیلات ابتدائی و متوسطه در مدارس ادب و کمالیه و دار الفنون تهران در سال ١٢٩٠ بمنظور ادامه تحصیلات عازم فرانسه گردید.دکتر صدیق طی هفت سال اقامت در فرانسه دوره ی دانشسرای ورسای را باتمام رساند و از دانشگاه پاریس دانشنامه لیسانس در رشته ریاضی گرفت و آنگاه به منظور مطالعه و تدریس در دانشگاه کمبریج عازم انگلستان شد. استاد در سال ١٢٩٧ به ایران مراجعت کرد و تا سال ١٣٠٩ مشاغل زیر را بر عهده داشت: بازرسی مدارس متوسطه و عالیه - ریاست فرهنگ گیلان - ریاست تعلیمات عالیه - معلمی دار الفنون و دار المعلمین مرکزی و مدرسه حقوق - نماینده موسسان.اول (١٣٠٤) - ریاست تعلیمات عمومی کشور.
دکتر صدیق در سال ١٣٠٩ به دعوت دانشگاه کلمبیای نیویورک که یکی از معتبرترین دانشگاههای سراسر جهان است بمنظور مطالعه فرهنگ آمریکا به نیویورک رفت و در سال ١٣١٠ از همین دانشگاه موفق به اخذ درجه دکترا در فلسفه گردید. کمی قبل از مراجعت استاد از آمریکا بایران یعنی در فروردین‌ماه ١٣١٠ از طرف رضاشاه مأموریت یافت که ضمن مطالعه و مشورت با کارشناسان امور آموزش عالی در آمریکا طرح تأسیس دانشگاه تهران را تهیه و ارسال دارد.استاد بعد از انجام این امر بایران مراجعت نمود و در بهمن‌ماه ١٣١٠ مأموریت یافت که طرح پیشنهادی خود را درباره تأسیس دانشگاه تهران عملی و اجرا نماید.
دکتر صدیق تا سال ١٣١٩ ریاست و استادی دانشسرایعالی،دانشکده ادبیات و دانشکده علوم دانشگاه تهران را عهده دار بود و از سال ١٣٢٠ تا ١٣٤٠ شش مرتبه بوزارت فرهنگ انتخاب شد و در مرتبه اول با حفظ سمت،ریاست دانشگاه تهران را نیز بعهده داشت. استاد در سال ١٣٢٨ به نمایندگی مؤسسان دوم و در سال ١٣٤٦ بنمایندگی مجلس موسسان سوم از طرف مردم تهران انتخاب گردید و در سالهای ١٣٢٨ و ١٣٣٢ و ١٣٤٢ و ١٣٤٦ از تهران به ترتیب بنمایندگی دوره اول و دوم و چهارم و پنجم مجلس سنا برگزیده شده و طی این ادوار تا سال ١٣٥٠ افتخارا تدریس تاریخ فرهنگ را در دانشگاه تهران بعهده داشت.دکتر صدیق از سال ١٣١٤ بعنوان عضو پیوسته و نایب رئیس فرهنگستان ایران و از سال ١٣٤١ بعنوان عضو شورای فرهنگی سلطنتی و از سال ١٣٥١ بعنوان عضو شورایعالی آموزش و پرورش کشور انتخاب و بوسیله شورا های فوق خدمات شایان توجهی بتوسعه و تقویت فرهنگ ایران نموده است. بعنوان نمونه بعضی از مهمترین خدمات استاد ممتاز دانشگاه تهران را ذیلا یادآور میشویم: تأسیس نخستین مدارس جدید گیلان - تجدید سازمان و برنامه‌های مدارس کشور - وارد کردن روشهای جدید آموزش در دانشسرایعالی و تربیت هزاران نفر دبیر - اقدامات اولیه در مورد تأسیس دانشگاه تهران - تأسیس دانشگاه تبریز - تأسیس دو هزار مدرسه در سراسر کشور - طبع و انتشار متجاوز از یکصد مقاله در جراید و مجلات ایران و فرانسه و بریتانیا - تألیف ١٧ جلد کتاب که مهمترین آنها عبارتست از: یکسال در آمریکا - روشن نوین در تعلیم و تربیت - سیر فرهنگ در ایران و مغرب زمین - دوره مختصر تاریخ فرهنگ ایران - تاریخ فرهنگ ایران - تاریخ فرهنگ اروپا - یادگار عمر (سومین رئیس دانشگاه تهران : نوشته ی همین نگارنده در مجله ی خاطرات وحید)
دکتر عیسی صدیق در ۱۵ آذر ماه ۱۳۵۷ در تهران درگذشت
٤ - دکتر علی اکبر سیاسی
در سال ١٢٧٤ خورشیدی در تهران متولد شد. دکتر سیاسی تحصیلات خود را در مدارس خرد سلطانی و علوم سیاسی تهران و دانشکده ادبیات و علوم انسانی پاریس به انجام رساند و از این دانشکده موفق باخذ درجه دکترا گردید. مشاغلی که نامبرده از بدو خدمت تاکنون بعهده داشته عبارتست از:
استاد دار الفنون و دانشکده حقوق و علوم سیاسی و دانشسرای عالی و دانشکدهء ادبیات دانشگاه تهران - رئیس اداره تعلیمات عالیه وزارت فرهنگ - وزیر فرهنگ در کابینه ی قوام السلطنه- ر ئیس دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی - رئیس دانشگاه تهران - وزیر فرهنگ در کابینه ی علی سهیلی - وزیر مشاور در کابینه ی سهام السلطان بیات - وزیر فرهنگ در کابینه ی حکیم الملک - وزیر امور خارجه در کابینه ی محمد ساعد - عضو کمیسیون بین المللی مأمور تألیف تاریخ علمی و فرهنگی بشر- عضو هیئت مدیرهء انجمن بین المللی دانشگاهها - عضو پیوسته فرنگستان ایران - عضو شورای مرکزی دانشگاههای ایران - رئیس انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی - عضو شورای فرهنگی سلطنتی - عضو هیئت مدیره انجمن ایرانی طرفدار حکومت متحده جهانی - عضو آکادمی جهانی علم و ادب-رئیس کانون ایران جوان.
دکتر علی اکبر سیاسی در کسوت وزارت فرهنگ و ریاست دانشگاه تهران منشاء خدمات ارزنده و مؤثر زیر بوده است: تهیه لایحه قانون تربیت معلم و برنامه دانشکده ها و دانشسراها - تهیه لایحه تعلیمات عمومی و اجباری وتصویب آن بوسیله مجلس - انتزاع دانشگاه تهران از وزارت فرهنگ و عملی ساختن استقلال آن - تأسیس مجدد دانشکده معقول و منقول - ایجاد سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه تهران - عملی ساختن استقلال مالی دانشگاه تهران - تأسیس کوی دانشگاه برای سکونت دانشجویان - ایجاد هشت مؤسسه جدید ضمیمه دانشکده ادبیات و بسیاری دیگر.
دکتر علی اکبر سیاسی علاوه بر تألیفات عدیده به زبان فارسی و فرانسه مقالات بسیاری نیز در مجلات و جراید ایران و خارج به چاپ رساند و جهت مطالعه و یا ایراد سخنرانی و یا شرکت در مجامع بین المللی به اکثر نقاط دنیا مسافرت نمود. وی بپاس خدمات ارزنده‌ای که به علم و فرهنگ ایران و شناسائی آن به جوامع دیگر بعمل آورد بدریافت نشان علمی درجه اول ایران و نشان کماندور لوژیون دونور فرانسه و چند نشان از کشورهای دیگر نائل آمد.
دکتر علی اکبر سیاسی از سال ١٣١١ با خانم روشن ملک بیات صبیه ی مصطفی قلی خان بیات (صمصام الملک) ازدواج کرد و دارای چهار فرزند بود (دکتر علی اکبر سیاسی : نوشته ی همین نگارنده در مجله ی خاطرات وحید)
دکتر علی‌اکبر سیاسی در سال ۱۳۶۹ در سن ۹۵ سالگی درگذشت
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
