خواب : در فرهنگ واژه ها
١ - خواب : متضاد بیداری - مترادف نوم - حالت آسایش و راحتی که بواسطه ٔ از کار بازآمدن حواس ظاهره و فقدان حس در انسان و سایر حیوانات بروز می کند : لغت نامه دهخدا
٢ - خواب : عبارت از کاهش تا فقدان سطح هوشیاری ، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیر فعال شدن تقریبا تمام عضلات ارادی در زمان استراحت است به طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهم های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند. در بین پستانداران ، پرندگان ، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب ، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی اسکلتی انسان و جانوران اهمیت دارد : تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
٣ - خواب : حالت آسایش که حس و اعصاب از کار می افتد و برای دفع خستگی در انسان است - خفتن ، آرام گرفتن : واژه نامه ی نوین تالیف محمد قریب
٤ - خواب : فرآیندی است که مغز برای عمل‌كرد مناسب به آن نیاز دارد : منابع گوناگون
اختلالات خواب
اختلالات خواب مانند زیاد یا کم خوابیدن ، پریدن از خواب ، نرفتن به مرحله خواب عمیق و سخت به خواب رفتن است. این اختلالات می‌تواند ناشی از بیماری های روانپزشکی مانند اضطراب ، بیماریهای سیستم تنفسی (خرناس) یا به عنوان نوعی بیماری سالمندان باشد. باید دانست که اختلالات خواب مشتمل بر بیش از صد بیماری است که در سه گروه عمده تقسیم بندی می شود: اختلالات مربوط به خواب مانند پرخوابی، خواب‌آلودگی و بیخوابی - اختلالات همراه با خواب یا پاراسومنیا ها مانند کابوس شبانه - اختلالات خواب ثانویه به واسطه ی سایر بیماریها مانند سکته مغزی. اختلالات زیر مهم‌ترین اختلالات خواب است:
١ - بیماری حمله خواب یا نارکولپسی : یکی از اختلالات خواب است و عبارت است از میل ناگهانی و مقاومت‌ناپذیر به خواب. مبتلایان به حمله خواب ، در پی هیجان‌های شدید دچار گرفتگی ماهیچه می‌شوند. بسیاری از این بیماران به فلج خواب نیز مبتلا هستند. نوجوانان پسر دچار مراحل حمله خواب طولانی می‌شوند و پس از بیدار شدن از خواب احساس گرسنگی می‌کنند. نارکولپسی برای اولین بار در سال ۱۸۷۷ در یک بشکه ساز دیده شد. او در حالی که سخت مشغول کار بود ناگهان به خواب می رفت.
٢ - فلج خواب : که در میان عوام به "بختک" معروف است نوعی اختلال خواب است. حالتی است که معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و در این مدت شخص پس از بیدار شدن از خواب و یا گاهی پیش از به خواب رفتن، توانایی انجام حركات ارادي از خود ندارد و این حالت معمولاً با ترس همراه است.
٣ - خواب ناكافی بیخوابی و کم‌خوابی (اینسومنیا): حالتی است که فرد به طور مستمر به خواب نمی رود. به عبارتی دیگر مشکل در به خواب رفتن ، بیدار شدن مکرر در خلال شب همراه با ناتوانی یا اشکال در به خواب رفتن مجدد ، بیدارشدن خیلی زود در صبح و خوابی که باعث تجدید قوا نشود را بیخوابی گویند. خواب ناكافی علل متعددی می تواند داشته باشد: بیماری های جسمی مانند آرتریت (التهاب مفاصل) ، نارسایی قلبی، آسم، و پركاری تیروئید و پاركینسون (كه با سختی و لرزش عضلات مشخص می شود) ، بیماری های روانی مانند افسردگی و اضطراب و عادات نامناسب مانند مصرف قهوه زیاد ، مصرف سیگار یا الكل قبل از خواب یا خواب بعد از ظهر بیش از حد.
برخی دانستنی ها پیرامون "خواب" در طول تاریخ
١ - دیونی سیوس یونانی که حاکمی ظالم و خونخوار بود و در قلمرو امپراطوری اسکندر مقدونی حکومت می راند خور و پف شدیدی داشت و در اثر پرخوری و خمر شراب تمام روز خواب آلود بود. عاقبت مقادیری گوشت پر چربی موجب خفگی او گشت و جان وی را ستاند.
٢ - یونانی ها و رومی ها برای خواب های خود خدایانی داشتند: "هیپنوس مورفوس" که هیپنوتیزم و مرفین از اسم او گرفته شده و "سومنوس" که سومنوگرافی یا خواب نگاری که یاد آور نام اوست از جملهٔ این خدایان هستند.
٣ - در متون کلاسیک نیز به خواب و اختلالات آن اشاره شده است. در کتاب ”باشگاه پیک ویک“ چارلز دیکنز نه تنها به توصیف آقای پیک ویک که چاق و تنومند بودپرداخت بلکه قهرمان دیگری به نام ”جو“ را معرفی کرد که پسری چاق با صورتی فربه و سرخ و حالت خواب آلودی داشت. ”جو“ غذاهای چرب می خورد و ویسکی می آشامید و درشکه های سلطنتی را در لندن می راند، روی افسار اسب می خوابید و از این عادت رنج می کشید. بعدها مشخص شد که قهرمان داستان به بیماری نارکولپسی دچار بوده است.
٤ - روبرت کاتون پزشک لیورپول در سال ۱۸۹۹ مرد دامداری را معرفی کرد که به طور سریع افزایش وزن پیدا کرده بود و دچار خواب آلودگی شدیدی بود. حتی وقتی می ایستاد یا قدم می زد خواب او را می ربود. او دائماً در مغازه ٔ خود خوابیده بود و مشتریان و مراجعین از پشت پیشخوان وی را بیدار می کردند. دکتر کاتون این مورد را به انجمن پزشکان بالینی لندن ارائه کرد. رئیس انجمن شباهت بین این مورد را با قهرمان دیکنز مورد توجه قرار داد و اصطلاح ”سندرم پیک ویکین“ را برای بیمار به کار برد. باید دانست که ”سندرم پیک ویکین“ با چاقی ، تعداد تنفس پائین ، خواب‌آلودگی ، پلی سیتمی ثانویه ، نارسائی بطن راست در زمان خواب مشخص می‌شود و تمام علائم و نشانه‌ها به‌طور مشخص با کاهش وزن بهبود می‌یابد.
خواب در فرهنگ جغرافیائی ایران
١ - پل خواب : روستایی از توابع بخش آسارای شهرستان کرج در استان البرز ایران است. پل خواب جزء دهستان آدران در ٣٤ هزارگزی شمال خاور کرج کنار راه شوسه ٔ کرج به چالوس در دره ٔ رود کرج واقع است. این روستا سردسیر است و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۲۳۷ نفر (۵۹خانوار) بوده‌است.
٢ - شب خواب : نام دهی است از ده های شاه ولی در شهرستان شوشتر.
مقدار خواب ٢٤ ساعته ی برخی مردان بزرگ تاريخ
١ - لئوناردو داوینچی : برخي منابع ادعا مي كنند كه لئوناردو داوینچی (۱۵ آوریل ۱۴۵۲ - ۲ مه ۱۵۱۹) دانشمند و هنرمند ایتالیایی دوره رنسانس که در رشته‌های نقاشی، ریاضی، معماری، موسیقی، کالبد شناسی، مهندسی، تندیسگری، و هندسه برجسته بود ، ٢٢ ساعت كامل بر روي آثار درخشان خود كار مي كرد و فقط ٢ ساعت براي خواب شبانه صرف مي نمود. البته در روز به ميزان ١٥ تا ٢٠ دقيقه هم چرت مي زد.
٢ - نیکولا تسلا (۱٠ ژوئیه ۱۸۵۶ - ۷ ژانویه ۱۹۴۳) : مخترع، فیزیکدان و مهندس صربی الاصل آمریکایی است که یکای قدرت میدان مغناطیسی در دستگاه اس آی به نام او خوانده شده و مهم‌ترین کار شایسته او در مهندسی برق قابل استفاده کردن جریان متناوب در صنعت بوده‌است. ادعا شده كه نیکولا تسلا فقط روزي ٢ تا ٣ ساعت وقت براي خواب مي گذاشت و ما بقي زمان خود را صرف كشفيات و مطالب علمي مي کرد.
٣ - وینستون چرچیل (۳۰ نوامبر ۱۸۷۴ - ۲۴ ژانویه ۱۹۶۵) : سیاستمدار بریتانیایی روزانه فقط ٥ تا ٦ ساعت وقت براي خوابيدن مي گذاشت. البته او اعتقاد راسخي به خواب بعد از نهار داشت كه بين ١ تا ٢ ساعت در حال چرت هم بود.
٤ - کالوین کولیج (۴ ژوئیه ۱۸۷۲ - ۵ ژانویه ۱۹۳۳) : سی‌امین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به طور متوسط روزانه ٨ ساعت وقت خوابيدن داشت البته ظهر ها هم ٢ تا ٣ ساعت در خواب به سر مي برد. گفته مي شود او به عنوان رئيس جمهور آمريكا تنها كسي است كه بيشتر زمان را نسبت به ديگران در كاخ سفيد در خواب بود.
٥ - توماس آلوا ادیسون (۱۱ فوریه ۱۸۴۷ - ۱۸ اکتبر ۱۹۳۱) : مخترع و بازرگانی آمریکایی بود. او وسایل متعددی را طراحی یا کامل کرد که مهم‌ترین و معروفترین آنها لامپ رشته‌ای است. اديسون روزانه كمتر از ٥ ساعت مي خوابيد و بيشتر در آزمايشگاه بود . البته در آزمايشگاه براي خود يك تختخواب داشت كه زمان زيادي بر روي آن استراحت نمي كرد.
٦ - آلبرت انیشتین (۱۴ مارس ۱۸۷۹ - ۱۸ آوریل ۱۹۵۵) : فیزیکدان نظری آلمانی روزانه ١٠ ساعت خواب بود و خواب مي ديد. او ادعا كرده كه از خواب هاي خود در اختراعات كمك گرفته است و اعتقاد داشت كه با چرت زدن خلاق تر مي شد.
٧ - بنجامین فرانکلین (۱۷ ژانویه ۱۷۰۶ - ۱۷ آوریل ۱۷۹۰) : یکی از پدران بنیانگذار ایالات متحده است. فرانکلین یک دانشمند، نویسنده برجسته و چاپخانه‌دار، طنزنویس، نظریه پرداز سیاسی، سیاستمدار، رئيس پست، مخترع، فعال مدنی و دیپلمات بود. گفته شده است كه فرانكلين روزانه ٣ تا ٤ ساعت بيشتر نمي خوابيد و هميشه در حال فعاليت بود جمله ی معروفی هم در اين باره دارد : "زمان زيادي براي خوابيدن در گور داريم".
٨ - توماس جفرسون (۱۳ آوریل ۱۷۴۳ - ۴ ژوئیه ١٨٢٦) : یکی از متفکرین اصلی و بنیانگذاران آمریکا (برای ترویج ایده‌آل‌های جمهوری خواهی در آمریکا)، نویسندهٔ اصلی اعلامیه استقلال ایالات متحده آمریکا و سومین رییس جمهور آمریکا بود. او روزانه فقط ٢ ساعت مي خوابيد يكي از عادت هاي او اين بود كه ٣٠ دقيقه مانده به وقت خواب كتاب مي خواند تا خوابش ببرد.
٩ - ناپلئون بناپارت (۱۵ اوت ۱۷۶۹ - ۵ مه ۱۸۲۲) : به عنوان نخستین امپراتور فرانسه در فاصله سال‌های ۱۸۰۴ تا ۱۸۱۵ میلادی بر این کشور حکومت کرد و نقش بسزایی در تاریخ اروپا ایفا نمود. ناپلئون از ساعت ١٢ شب تا ٢ صبح مي خوابيد و تا از خواب بيدار مي شد به كار خود ادامه مي داد و سپس از ٥ صبح الي ٧ دوباره خواب بود.
١٠ - اسحاق نیوتن (۴ ژانویه ۱۶۴۳ – ۳۱ مارس ۱۷۲۷) : فیزیکدان، ریاضی‌دان، ستاره شناس، فیلسوف و شهروند انگلستان بود. نيوتن روزانه ٣ تا ٤ ساعت بيشتر نمي خوابيد و بار ها شده بود كه چند روز نمي خوابيد تا از بيخوابي مريض شود و به اجبار تن به تخت خواب دهد. او عاشق بيداري بود.
خواب در ترکیب برخی از واژه ها
خواب و خيال : وهم - خيال - توهم
خواب ربا : رباینده ٔ خواب - ازبین برنده ٔ خواب
خواب آور : خواب آورنده - مخدِّر - بیهوش کننده
سبک خواب : آنکه به صدا و آوازی آهسته بیدار شود
هم خواب : دو تن که در یک بستر خوابند - ملازم - همراه - آمیخته - مخلوط (گلت چون با شکر هم خواب گردد/ طبرزد را دهان پرآب گردد : نظامی)
خواب آلو : آنکه کاملاً بیدار نشده است - خواب آلوده ، خواب آلود : آن که بسیار خسبد (بخت خواب آلود ما بیدار خواهد شد مگر/ زآنکه زد بر دیده آبی روی رخشان شما : حافظ)
خواب سير : خواب كافي - خواب به اندازه
نيمه خواب : آنكه به خواب رفته ولي نه كاملاً - آنكه بين خواب و بيداري است
خواب نيمروز ، خواب قيلوله : خواب قبل از ظهر
خواب جامه - لباس خواب : پيراهن بلند كه هنگام خواب پوشند
خواب خوش : خواب راحت - خواب امن - خواب عافيت
خواب ناز : خواب نوشين - خواب شيرين - خواب خوش - خواب راحت - خواب آرام
خواب زدگي : خواب آلودگي -حالت خواب داشتن - خفتگي
خور و خواب (خورد و خواب) : عمل خوردن و خوابيدن - كنايه از راحت و آسايش
خواب گران : خواب سنگين - خواب عميق
پیر بی خواب : پیری افسانه ای که هیچ نمی خفته است
خواب آشفته : خواب پریشان - رؤیای ناراحت کننده
خواب غفلت : غفلت - خواب خرگوشی (تو مست خواب غفلتی و از برای تو/ ایزد فکنده خوان کرم در سپیده دم: منوچهری)
خواب موحش : خواب ترس آور - خواب دهشتناك - خواب وحشت افزاي - روياي مخوف
خواب عدم : كنايه از مرگ - خواب مرگ - خواب جاويد - خواب جاوداني
خواب بندی ، خواب مصنوعی : فلان را خواب بند کردن - آن که کسی را بخواب عملی بخوابانند - هیپنوتیزم
خواب مغناطيسي : نوعي لختي و بي ارادگي كه در مانيتيزم براي شخصي پيدا مي شود
خواب نامه ، خوابنامج ، خواب گزارنامه : کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
خواب نامه : کتابی که در آن داستان خواب ها نوشته شده است
خواب در برخی ترانه ها و موسیقی
خواب ستاره : عارف
خواب نوشین : مرضیه
رگ خواب : محسن یگانه
ترانه ی شهر رویاها : اجرا ی جو ترنر
خواب در برخی فیلم های سینمایی
خواب سكسي قاطبه : فارسی
خواب در برخی اصطلاحات و ضرب‌المثل های فارسی
آدم گرسنه، خواب نان سنگک می‌بینه
شتر در خواب بیند پنبه دانه، گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه
از خواب قیاس مرگ گیر
خواب است و مرگ
خواب برادر مرگ است
خوابیدن و مردن هر دو قبض روح است (قرآن مجید)
خواب پاسبان ، چراغ دزدان است
خواب خواب می آورد
خواب از مرگ بدتر ست
دنیا را آب برد کچل را خواب برد
عمو یادگار خوابی یا بیدار
فتنه در خواب است بیدارش مکن
هر که خواب است روزیش آب است
کتب خواب نامه که در آن ها داستان خواب ها نوشته شده است
١ - کتاب خلسه مشهور به خوابنامه : این کتاب از آخرین نوشته های محمد حسن خان صنیع الدوله ملقب به اعتماد السلطنه است . اعتمادالسلطنه از رجال دربار دوره قاجار و عهد ناصرالدین شاه و صاحب کتاب‌های بسیار بود. او که جرات نمی کرد اندیشه های سیاسی خود را آشکارا بر زبان آورد در کتاب خلسه چنان وانمود می کند که در حالت بین خواب و بیداری دیده است که پادشاهان ایران یازده تن از صدر اعظمان قاجار (از حاجی ابراهیم اعتماد الدوله شیرازی تا میرزا علی اصغر خان اتابک مشهور به امین السلطان) را به بازپرسی کشیده و درباره ی آنان داوری کرده اند.
٢ - خوابنامه مار‌های ايرانی (رمان یا داستان میم): رمانی است از علی‌مراد فدایی‌نیا. این اثر كه توسط نشر ثالث در سال ۱۳۸۵ انتشار يافت، در واقع جلد نخست رمان پنج جلدی به همين نام است. عنوان فرعی جلد نخست (كتاب اول) «آغاز» است. جلد نخست رمان در ابتدا به همت نشر افسانه در سوئد و سپس توسط نشر ثالث و دوره كامل رمان پنج جلدی «ميم» توسط انتشارات نارنجستان در لس‌آنجلس منتشر شده است.
٣ - خوابنامه و باغ تناسخ : از احمد عزیزی مجموعه ی ٢٧ قطعه شعر در قالب مثنوى با مضامين اجتماعى ، اخلاقى و مذهبى است كه در دو بخش «باغ تناسخ» و«خوابنامه» ارائه شده و در سال ۱۳۷۱ منتشر گردیده است. بيشتر اشعار ، گلايه از اوضاع اجتماعى و در مايه ى سبك هندى ادا شده است. وصفخداوند و مناجات با خدا ، ستايش پیامبر از ديگر موارد مطرح شده در اين اشعار است.
خواب و جایزه
هئیت داوران جایزه ی رمان‌های تاریخی ، «استیو اسپولیدر» نویسنده ی رمان «تالاب خواب» را به عنوان برنده ی جایزه ی نقدی سال ٢٠١٢ انتخاب و معرفی کرد. «استیو اسپولیدر» در رمان «تالاب خواب» تلاش کرده تا زندگی ٤ نسل از یکی از معروفترین خانواده‌های آمریکایی را به رشته تحریر در آورده و تجربه ها، اتفاقات و حوادثی را که این خانواده در طول یکصد سال پشت سر گذاشتند را با روایتی جذاب و خواندنی برای مخاطب روایت کرده است. رمان تاریخی «تالاب خواب» با رقابتی تنگاتنگ از میان ٦ اثر که به مرحله نهایی داوری جایزه رمان های تاریخی راه یافته بود انتخاب و به عنوان برنده جایزه نقدی سال ٢٠١٢ انتخاب شد.
خواب در برخی سروده ها
بی همگان به سر شود ، بی‌تو به سر نمی‌شود
داغ تو دارد این دلم ، جای دگر نمی‌شود
دیده ی عقل ، مست_ تو ، چرخه ی چرخ ،پست_ تو
گوش_ طرب به دست_ تو ، بی‌تو به سر نمی‌شود
جان ز تو جوش می‌کند ، دل ز تو نوش می‌کند
عقل خروش می‌کند ، بی‌تو به سر نمی‌شود
خمر_ من و خمار_ من ، باغ_ من و بهار_ من
خواب_ من و قرار_ من ، بی‌تو به سر نمی‌شود... : مولوی
آنانکه محیط_ فضل و آداب شدند
در جمع_ کمال ، شمع_ اصحاب شدند
ره ، زین شب_ تاریک نبردند برون
گفتند ، فسانه ای و در خواب شدند : حکیم عمر خیام
عجب خواب پریشانی ست ، دنیا
عجب آشفته بازاریست ، دنیا
عجب بیهوده تکراریست ، دنیا
میان آنچه باید باشد و نیست
عجب فرسوده دیواریست ، دنیا : اردلان سرفراز
خیا ل و خواب من ، ای نوبهار کودکی‌ام
گذر دریغ مدار ، از دیار کودکی‌ام
مرا به خانه ی خود بر ، که یاد خوبی و مهر
به خاطر آورد ، این یادگار کودکی‌ام... : محمد جلالی چیمه (م . سحر)
هرشب ، به خا ل_ گونه ی تو ، بوسه می زنم
بوسه به روی خا ل_ تو ، هر گوشه می زنم
با یاد_ خا ل_ گونه ی تو ، در خلا ل خواب
صد ها هزار بوسه ، برآن گونه می زنم
***
من یک انسانم که عمری خواب را گم کرده ام
چون وطن یعنی که خاک و آب را گم کرده ام
گریه و نوحه ، فضا را یکسره تسخیر کرد
بلبل و بس گلشن_ شا د ا ب را گم کرده ام
کار_ رقص و شادمانی زشت و ناهنجار شد
دلبر و جا م شراب_ نا ب را گم کرده ام
یا چه شیوا گفت آن پیرایه بانو در غزل:
"ماه را گم کرده ام ، مهتاب را گم کرده ام"
حمله ی روبه مزاجان ، شیر پرچم را زدود
همزمان ، خورشید عالمتاب را گم کرده ام
بس مبارز قهرمان را ، اهرمن نابود ساخت
مازیار و با بک و سهراب را گم کرده ام
ناله ها یم از ستمگر ، در گلو فریاد شد
من توان_ حاکم_ نا با ب را گم کرده ام
آن اهورا سرزمین شد مرکز تزویر و ظلم
سرگریبان مانده ا م ، آداب را گم کرده ام
مازیار و بابک و سهراب را گم کرده ام
من یک انسانم که عمری خواب را گم کرده ام
دکتر منوچهر سعادت نوری
منابع و مآخذ
خواب : واژه نامه ی نوین تالیف محمد قریب
خواب : تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
خواب : تارنمای لغت نامه دهخدا
اختلالات خواب : تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای پاتوق و بسیاری از تارنماها
برخی دانستنی ها پیرامون "خواب" در طول تاریخ : تارنمای تک بانو - تارنمای آفتاب و تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
خواب در فرهنگ جغرافیائی ایران : تارنمای لغت نامه دهخدا - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - فرهنگ جغرافیا ئی ایران
مقدار خواب ٢٤ ساعته ی برخی مردان بزرگ تاريخ : تارنمای سورن ۶۱ و بسیاری از تارنماها
خواب در ترکیب برخی از واژه ها : تارنمای لغت نامه دهخدا
خواب در ترانه ها و موسیقی : تارنمای یوتیوب
خواب در فیلم های سینمایی : تارنمای یوتیوب
خواب در برخی اصطلاحات و ضرب‌المثل های فارسی : تارنمای لغت نامه دهخدا - تارنمای ویکی گفتاورد
کتب خواب نامه که در آن ها داستان خواب ها نوشته شده است : تارنمای کتابناک - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای آرت (هنر) همدان
خواب و جایزه : تارنمای فارس نیوز (خبرگزاری فارس)
خواب در برخی سروده ها : تارنمای گلچینی از سروده ها - تارنمای ایرانیان
