۱۳۹۴ تیر ۲۷, شنبه

یاد نامه ها: ۲۱- یاد نامه ی "هوارد باسکرویل" آموزگار آمریکایی که در راه انقلاب مشروطه ی ایران جان باخت




ماجرای زندگی او
هوارد کانکلین باسکرویل (متولد: ۱۰ آوریل ۱۸۸۵ - در گذشت: ۱۹ آوریل ۱۹۰۹) آموزگار آمریکایی مدرسه ی مموریال در تبریز بود. این مدرسه یکی از موسساتی بود که توسط هیئت‌های اعزامی آمریکایی، که در شهر تبریز از اواسط قرن نوزده میلادی خدمت کرده بودند، بنیان گذاشته شده بود. هوارد باسکرویل ۲۳ ساله در پاییز ۱۹۰۷ به دعوت مدرسه مموریال تبریز جهت تدریس تاریخ به ایران آمد. ورود او به ایران مقارن با دوره‌ای بود که محمد علی شاه در تهران مجلس را به توپ بست و اساس مشروطه را برچید و دوره ی استبداد صغیر را در ایران حاکم کرد. در همان دوران مردم تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان برای اعاده ی مشروطیت به پاخاستند و به دنبال این حوادث دسته‌ای در تبریز به نام فوج نجات تشکیل شد. باسکرویل که دوره ی سربازی را در آمریکا دیده بود، به قول خودش به جای نقالی تاریخ مردگان تصمیم گرفت مشق نظامی به جوانان بیاموزد. در همین ایام مرگ سید حسن شریف ‌زاده آموزگار مدرسه ی مموریال و دوست و یار نزدیک باسکرویل چنان او را منقلب کرد که در جواب برخی از مقامات آمریکایی که از او خواسته بودند از صف مشروطه‌ خواهان جدا شود، ضمن پس دادن پاسپورتش گفت: تنها فرق من با این مردم، زادگاهم است و این فرق بزرگی نیست.
باسکرویل در شهر نورث پلات در ایالت نبراسکا متولد شد، و در ایالت نیوجرسی تحصیل نمود. او در سال ۱۹۰۷ پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه پرینستون برای تدریس در مدرسهٔ آمریکایی مموریال تبریز، به ایران آمد، و به حرکت انقلابی در ایران پیوست. در روز ۱۹ آوریل ۱۹۰۹ در حالی که وی فرماندهی یگانی ۱۵۰ نفره از رزمندگان ملی گرا را در پیکار علیه نیروهای محمد علی شاه، به عهده داشت و فقط ۹ روز از جشن تولد ۲۴ سالگی او می‌گذشت، به ضرب گلوله‌ای که به قلب وی اصابت نمود، از پای درآمد. وی فرمانده فوج نجات بود. مرگ باسکرویل بر تبریزیان سخت ناگوار افتاد. تشییع جنازه باشکوهی برای او در تبریز به راه افتاد و پیکر وی را در روز سه شنبه ۳۱ فروردین ۱۲۸۸ خورشیدی برابر با ۲۰ آوریل ۱۹۰۹ میلادی در گورستان امریکاییان در تبریز به خاک سپردند: بخش فارسی دانشنامه ی ویکی پدیا و بسیاری از تارنماها
http://www.google.com
گزارش ویدئویی ماجرای زندگی او/ به زبان انگلیسی
https://www.youtube.com/watch?v=qaKGaxk_pCs
باسکرویل و انقلاب مشروطه ی ایران
هوارد باسکرویل در ۱۹۰۷ با درجه لیسانس از دانشگاه پرینستن فارغ التحصیل شد. باسکرویل ۲۳ ساله در پاییز ۱۹۰۷ به دعوت مدرسه مموریال تبریز جهت تدریس تاریخ به ایران آمد. طولی نکشید که ویژگی های اخلاقی و شخصی آموزگار جوان احترام و علاقه ی شاگردان و همکارانش، از آن جمله سیدحسن شریف زاده معلم عربی مدرسه، را جلب کرد و این دوستی موجب آشنایی باسکرویل با اهداف و رهبران نهضت مشروطه شد.
ملحق شدن باسکرویل به ملّیّون: کشته شدن شریف زاده در جنگ های خیابانیِ صفر ۱۳۲۶ و مشاهده ی وضع اسفبار و قحطی روزافزون تبریز در روزهای محاصره، در او تأثیری بسزا کرد و او را مصمّم ساخت که به صفوف ملّیّون بپیوندد و پس از دعوت عام انجمن ایالتی تبریز از معلّمان مشق نظام، آمادگی خود را برای تعلیم فنون نظامی اعلام کند.
تلاش آمریکا برای دست برداشتن باسکرویل از مشروطه: او دسته ای از شاگردان خود را با نام فوج نجات سازمان داد و در حیاط ارک تبریز به تمرینهای نظامی وا داشت. اقدامات باسکرویل و درگیری در مسائل داخلی ایران موجب بروز نگرانی‌هایی در واشنگتن شد و ویلیام دوتی، رایزن (کنسول) امریکا در تبریز، طیّ نامه‌ای به تاریخ اوّل محرم ۱۳۲۷ ژانویه ۱۹۰۹ و سپس، در ملاقاتی با باسکرویل در حضور ستارخان، کوشید تا او را از فعّالیّت نظامی در کنار مشروطه خواهان منصرف کند. دوتی، ضمن یادآوری شغل آموزگاری باسکرویل، متذکر شد که فعّالیّت های او جان وی و اعضای هیئت امریکایی را به خطر افکنده است. ستارخان نیز ضمن قدردانی از امریکایی جوان او را به کناره گیری از نبرد تشویق کرد.
پاسخ باسکرویل به آمریکایی‌ها: باسکرویل، در پاسخ، مبارزه در کنار مشروطه خواهان را دفاع از جان و مال امریکاییان و مردم تبریز شمرد. سرانجام، دوتی از باسکرویل خواست که گذرنامه خود را بازپس دهد و از تابعیت امریکا صرف نظر کند. به روایت یسلسون، باسکرویل از قبول این دستور خودداری کرد، لیکن کسروی می نویسد که وی گذرنامه خود را به رایزن تسلیم کرد. وزارت خارجه امریکا هیئت مرکزی مبلّغان مسیحی در نیویورک را برای فراخواندن باسکرویل از ایران، به این عنوان که فعّالیّت‌هایش منافع امریکا و کلیسای پرسبیتری را به خطر افکنده است، تحت فشار قرار داد. در ۱۶ ربیع الاول/ ۷ آوریل، خبر استعفای باسکرویل از آموزگاری به واشنگتن اعلام شد.
اعلام آمادگی باسکرویل برای حمله: با نزدیک شدن زمان حمله مشروطه خواهان برای شکستن حلقه محاصره و دستیابی به انبارهای آذوقه طرفداران دربار در حومه تبریز، باسکرویل آمادگی خود و فوج نجات را برای به دست گرفتن اسلحه و شرکت در حمله اعلام داشت. ستارخان، به رغم احترام به شخص باسکرویل و ستایش روحیه پرشور و مبارز او، ابتدا از تسلیم سلاح به او و افراد فوج نجات، که به زعم سردار، جنگ ناآزموده بودند، خودداری کرد. اما سرانجام فوج نجات مسلح شد.
باسکرویل و شاگردانش برای شکستن محاصره: با بالا گرفتن وخامت اوضاع شهر، مجاهدان روز یکشنبه ۲۷ ربیع الاول تصمیم به شکستن محاصره گرفتند و دسته های مشروطه خواهان، از جمله فوج نجات باسکرویل، برای حمله به شام غازان در محله قره آغاچ گرد آمدند. از ۳۰۰ تن اعضای فوج تنها ۴۰ تن، به رغم مخالفت خانواده خود، موفق به پیوستن به آموزگار خود شدند و در نخستین حمله از این عده تنها ۲۰ تن و به قولی ۱۱ تن باسکرویل را همراهی کردند.
عاقبت باسکرویل: پیش از دمیدن آفتاب روز ۲۹ ربیع الاول، باسکرویل در نخستین دقایق نبرد، که در دشت باز و کشت‌زارهای قراجه ملک رخ داد، با گلوله طرفداران دربار از پا درآمد. او هنگام مرگ ۲۵ سال داشت. دو تن از همراهان او، میرزاحاجی آقا و حسین خان کرمانشاهی بزحمت و با استفاده از فرصتی که بر اثر حمله حاجی خان، پسر علی موسیو، به سنگرهای طرفداران دربار، پیش آمد، موفق شدند که جنازه او را از میدان نبرد بیرون برند. گزارش آرتر مور، خبرنگار ایرلندی روزنامه های انگلیسی، که در تعلیم فوج نجات همراه باسکرویل بود، از آخرین نبرد با شرحی که دیگر همراهان باسکرویل داده‌اند فرق دارد.
ستارخان و باسکرویل: آرتر مور، نقش مجاهدان را کم اهمیت شمرده و ستارخان را به سبب کوتاهی در کمک رساندن به باسکرویل سرزنش کرده و از شرکت فعال خود در نبرد سخن گفته است. لیکن، بنا به قول یکانی و علوی زاده و رضازاده شفق، شاگردان باسکرویل، دوستی ستارخان و امریکایی جوان بسیار صمیمانه و با حرمت بوده و باسکرویل سه روزِ پیش از نبرد در خانه سردار اقامت داشته است. خودداری ستارخان از این‌که در شب حمله توپ در اختیار باسکرویل بگذارد به دلیل اعتقاد وی به بی تجربگی باسکرویل و همراهان او و خطر از دست رفتن توپ در شرایط بحرانی آن روز بوده است. کسروی، با اشاره به تلاشهایی که برای ایجاد تفرقه میان صفوف مشروطه خواهان از جمله مجاهدان و فوج نجات جریان داشت، سخن مور را درباره شرکت او در آخرین نبرد مردود دانسته است. ادوارد براون، به استناد نامه وراتسلاو، رایزن (سرکنسول) انگلیس در تبریز، به جورج بارکلی، سفیر انگلستان در تهران، که در آن نامه از بیباکی سردار در درگیری ها و خطرات یاد شده، از اظهارنظر مور ابراز شگفتی و تأسف کرده است.
تشییع جنازه باسکرویل: جنازه باسکرویل سه شنبه ۲۰ آوریل ۱۹۰۹، با شکوه فراوان، در میان تأثر اهالی تبریز و با حضور گروههای مجاهدان و فداییان ارمنی و امریکاییان، تشییع شد و مراسم به گردهمایی سیاسی بزرگی انجامید که در آن حسن تقی زاده طیّ سخنانی از فداکاری امریکایی جوان تجلیل کرد. بعدها بر مزار باسکرویل در گورستان امریکاییان لوحی نصب شد که اشعاری از عارف قزوینی بر آن حک شده بود. عارف این اشعار را در ۱۳۰۲ ش هنگام سفر به آذربایجان و حضور بر سر خاک او سروده بود. نیم قرن بعد، در ۳۰ فروردین ۱۳۳۸، شاگردان و همرزمان باسکرویل مراسم پنجاهمین سالروز مرگ او را در تالار باسکرویل مدرسه پروین (مموریال سابق) برپا داشتند.
http://wikifeqh.ir/باسکرویل

قالیچه‌ای که تبریزی‌ها در سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۸۹ خورشیدی برای مادر باسکرویل بافتند
***
یادبود سالگرد فوت باسکرویل
روز دوشنبه ۳۰ فروردین ۱۳۳۸ برابر با پنجاهمین سالگرد فوت باسکرویل، مراسمی در مدرسه پروین (مدرسه مموریال سابق) برگزار گردید. این مراسم در تالار دبیرستان که بنام باسکرویل نامگذاری شده بود از طرف علی دهقان مدیر کل وقت اداره فرهنگ آذربایجان شرقی برنامه ریزی گردیده بود. دعوت شدگان ایرانی شامل رضازاده شفق که از شاگردان باسکرویل بود و افراد دیگری مثل حسن تقی زاده، اسماعیل امیرخیزی و علی هیئت شرکت داشتند و از آمریکاییان مقیم تهران نیز سفیر کبیر آمریکا، رئیس اصل چهار، هولینیک دبیر اول و خانم ماکداول مسیونر آمریکایی شرکت کرده بودند: برگرفته از کتاب قیام آذربایجان و ستارخان - تالیف اسماعیل امیرخیزی - انتشارات آیدین، ۱۳۸۷
همکاری دکتر رضازاده ی شفق با هوارد باسکرویل
دکتر صادق رضازاده شفق (۱۲۷۴ تا ۱۳۵۰خورشیدی) ادیب، محقق و مترجم ایرانی بود. وی در تبریز زاده شد. دوران دبستان را در مدرسه پرورش تبریز و دوران دبیرستان را در مدرسه ی امریکایی مموریال تبریز به پایان رساند. در حدود زمان به توپ بستن مجلس به فرمان محمد علی شاه قاجار در سال ۱۲۸۷ هجری خورشیدی، او با شماری از همدرسان و همفکران به رهبری آموزگار امریکایی خود هوارد باسکرویل دسته ای تشکیل دادند و به مبارزان مشروطه خواه پیوستند: تارنماهای گوناگون و تارنمای نیستانه
http://www.neyestane.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=1880:1391-06-12-10-29-25&catid=78:-91
سخنان حسن تقی زاده در رثای هوارد باسکرویل
حسن تقی‌زاده (۱۲۵۶ تبریز - ۱۳۴۸ تهران)، از رهبران انقلاب مشروطیت، از رجال سیاسی بحث‌ انگیز معاصر و از شخصیت های علمی و فرهنگی ایران معاصر، در زمره کسانی است که جمعی به شدت هوادار و موافق، و مخالفانی از طیف‌های گوناگون دارد. وی مدتی رئیس مجلس سنای ایران بود. منابع زیادی درباره او انتشار یافته، اما جنبه‌هایی از زندگی سیاسی او هنوز ناشناخته، کم‌شناخته و در معرض مجادلات سیاسی قرار دارد. حسن تقی‌زاده در مراسم تشییع جنازه باسکرویل گفت :"آمریکای جوان باسکرویل جوان را نثار مشروطه ی جوان ایران کرد": تارنماهای گوناگون
http://www.google.com
رباعی_ عارف قزوینی در رثای هوارد باسکرویل
ای محترم مدافعِ حریّتِ عباد/ وی قاید شجاع و هوادارعدل و داد
کردی پی سعادت ایران فدای جان/ پاینده باد نام تو، روحت همیشه شاد: عارف قزوینی
برگرفته از بسیاری از تارنماها
http://www.google.com
پرده برداری از تندیس باسکرویل و نثار گل بر مزار او در تبریز

در سال ۱۳۸۴ خورشیدی محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران از تندیس باسکرویل در خانه ی مشروطیت تبریز پرده برداشت. شخصی هنوز بر مزار باسکرویل در تبریز گل‌های رز زرد و تازه قرار می‌دهد.
http://sahargaheomid.blogsky.com/1388/10/17/post-223/
برخی از نوشتارها پیرامون زندگی و اقدامات هوارد باسکرویل
 هوارد باسکرویل، معلم آمریکایی در تبریز: نوشتاری از شیرزاد عبداللهی در تارنمای روزآنلاین
http://www.roozonline.com/persian/opinion/opinion-article/article/-ae9ff57f30.html
هوارد باسکرویل: نوشتاری از رابرت برگه نت در تارنمای ایرانیان/ به زبان انگلیسی
http://iranian.com/History/Aug98/Baskerville/letter.html
هوارد باسکرویل: نوشتاری در تارنمای دانشنامه ی ایرانیکا/ به زبان انگلیسی
http://www.iranicaonline.org/articles/baskerville-howard-c
یک آمریکایی قهرمان در ایران: نوشتاری از مارک برنشتاین در تارنمای آموزشی دانشگاه پریستون/ به زبان انگلیسی
https://www.princeton.edu/paw/archive_new/PAW06-07/13-0509/features1_heroiran.html
قهرمان آمریکایی_ ایران: نوشتاری از فرناز کلافی - علی دادپی و پویان مشایخ در تارنمای نیویورک تایمز/ به زبان انگلیسی 
http://www.nytimes.com/2009/04/18/opinion/18calafi.html?_r=0
یادداشت پایانی
خدمات فرهنگی  و مبارزات ارزنده ی "هوارد باسکرویل" در راه انقلاب مشروطه ی ایران فراموش ناپذیر و پیوسته جاودانه است. روح و روانش شاد و یادش گرامی باد: دکتر منوچهر سعادت نوری
Remembering Howard Baskerville, the Young American Teacher who lost his Life during the Iranian Constitutional Revolution
Abstract: His Life Story/ Praising Howard Baskerville: A Persian Quatrain by Poet Aaref Ghazvini/ An American died in Iran for Freedom/ A Tribute to his Life/ Iran’s Yankee Hero/ More info on H. C. Baskerville: Family Links, Parents, Siblings, and Burial
Collected and Prepared By
Manouchehr Saadat Noury, PhD

http://iranian.com/posts/remembering-howard-baskerville-the-young-american-teacher-who-lo-54213
بخش های پیشین یاد نامه ها:
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/12/blog-post_5.html