نگاهی به منطقه ی خسروشاه در آذربایجان شرقی و برخی از نامداران آن

موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی منطقه ی خسروشاه

خُسروشاه یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که در بخش خسروشاه شهرستان تبریز واقع شده و مرکز این بخش است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۵خورشیدی، بالغ بر ۹۷۲'۲۱ نفر بوده که پانزدهمین شهر استان محسوب می‌شود. ارتفاع این شهر از سطح دریا، ۱٬۳۵۷ متر می‌باشد. قسمتی از شهر در داخل دره قرار دارد. این شهر در فاصله ی بین کوه ‌های سهند و دشت تبریز قرار دارد.

* خسروشاه پیش از آنکه به عنوان شهر شناخته شود بنا بر تعریف لغت نامه ی دهخدا نام یکی از دهستان های شهر اسکو (یکی از شهرهای غربی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اسکو) بوده است. لغت نامه ی دهخدا به نقل از فرهنگ جغرافیائی ایران (تالیف سپهبد حاج‌ علی رزم آرا) می نویسد: "خسروشاه از شمال بدهستان سردرود و از خاور و جنوب به دهستان حومه ی اسکو و از باختر به بخش شبستر محدود می باشد. موقعیت آن جلگه و معتدل کمی مایل به سردی است ، آب آن از چشمه و رودخانه های محل تأمین می گردد. خط شوسه و راه آهن مراغه و تبریز از این ده عبور می نماید. این دهستان از بیست آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده است . محصولات عمده ٔ خسروشاه غلات و انگور و سردرختی می باشد".

* ین شهر یکى از شهرهاى قدیم آذربایجان است که گویا به سبب اقامت چند روزه ى خسرو انوشیروان پادشاه ساسانى در آن، خسروشاه نامیده شده است.
* این شهر به دلیل تاج گذاری خسرو پرویز ساسانی در این مکان به این نام درآمده است. خسرو در این منطقه که آب و هوایی فوق العاده خوب داشته به پرورش اسب های خود نیز می پرداخته است.
* به‌علت موقعیت ممتاز شهر، کلیه امکانات مورد نیاز مرکز استان از محدوده ی این شهر و مناطق تابعه آن می‌گذرد. به‌عنوان مثال، آب شرب شهر تبریز، شبکه ی گازرسانی، خط‌ آهن تبریز - تهران، محور تبریز - میاندوآب - سنندج از اهم این موارد است. آرامگاه شیخ سالار دیلمی، مسجد جامع خسروشاه و کاروان سرای صفوی از جملهٔ آثار تاریخی خسروشاه به‌شمار می‌رود. باغات اطراف شهر و تفرجگاه شیخ سالار و پارک جنگلی خسروشاه بخصوص در ایام تعطیل پذیرای مسافران و گردشگران می ‌باشد.  
* شهری که اکنون خسروشاه نامیده می‌شود در هزاره اول قبل از میلاد، منطقه ی مسکونی قبیله‌ای بوده و نامش در آن زمان «آنیاشتانیا» بوده‌است. مطابق نوشته دیاکونف مورخ روسی، در دوران حکومت ماد، قلاع این منطقه استراتژیکی بوده‌ و آنیاشتانیا هم مستثنی از این قاعده نبوده‌ است. بنابراین آنیاشتانیا در منطقه‌ای که دارای دیوارهای بلند با ارتفاع ۵ الی ۷ ذرع و عرض ۲ الی ۳ ذرع و برج‌هایی به فاصله ۲۰۰ ذرع از همدیگر به ‌صورت مضرس و دندانه‌دار بنا شده بود. این قلعه را مانند قلاع دیگر، رئیس قبیله اداره می‌کرد و کنترل تمامی آن و همچنین باز و بسته بودن دروازه‌ها با دستور وی امکان‌پذیر بوده‌ است. روزها صبح زود فقط یک دروازه باز می‌شد و دامداران رمه‌های خود را به چرا می‌بردند، اما شب‌ها دروازه بسته می‌شد. در مراسم و جشن‌های مخصوص کشاورزان و دامداران به‌دستور رئیس قبیله هر دو دروازه باز می‌شد، اما هنگام احساس خطر و حمله ی‌ قبایل دیگر فوراً دروازه‌ ها بسته می‌شد و قلعه حالت جنگی به خود می‌گرفت. در فاصله‌ای نه چندان دور، قلعه دیگری به نام «قلعه دینگو» قرار داشت که در آن قلعه نیز که کوچک‌تر از آنیاشتانیا بوده، قبیله دیگری می‌زیستند که گاهی مورد هجوم قلعه آنیاشتانیا و یا بالعکس قرار می ‌گرفتند.
نقاط  دیدنی و مکان های تاریخی خسرو شاه
* قره تپه که یانیق تپه نیز نامیده می شود در ۳۱ کیلومتری جنوب باختری تبریز و در ۶ کیلومتری شمال خسرو شاه در جنوب شرقی روستای " تازه کند" واقع شده است. قره تپه یا یانیق تپه که متعلق به پنج هزار سال قبل است از آثار باستانی خسروشاه میباشد. چنین مشاهده شده است که تمدن خفته در این مکان در اثر حریق و آتش سوزی دچار اضمحلال شده و دیگر به شکل سابق خود برنگشته است. تنها بخش بسیار کوچکی از کل تپه حفاری شده و حفاری در اکثر قسمت های این بخش نیز بسیار سطحی بوده است. این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این تپه یک هیأت انگلیسی به ریاست " چارلز بورنی " در مرداد ماه سال ۱۳۳۹ کاوش های علمی به عمل آورد. به نظر "بورنی" قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می رسد که با اواخر عصر سنگ و مس و اوایل عصر مفرغ در آذربایجان مقارن است. آثار به دست آمده نیز این نظریه را تأیید می کند. جالب ترین کشف این حفاری، خاک برداری از بنیان و دیوارهای خشتی بدون روکش 23 بنای دایره ای شکل است که به نظر سرپرست هیات حفاری به استثنای دو بنا، همه آنها خانه هایی بوده اند با انباری و سکو و طاقچه و اجاق و آخور و ... قطر هیچیک از این خانه ها از حدود شش متر تجاوز نمی کرد. یکی از دو بنای مذکور احتمالاَ به نگهداری آذوقه و غلات و حبوبات اختصاص داشت. راه ورودی این بنا نه از دیوارهای اطراف، که از سقف بود و برای آمد و رفت به آنجا از نردبان استفاده می شد. بنای دوم بنایی دایره ای شکل و جدا از قسمت های دیگر است و حدس زده می شود که به عنوان کارگاه مورد استفاده قرار می گرفت. در این تپه آثاری چون آسیاب دستی، داس سنگی و سفال به دست آمده است. ظروف یافته شده در این تپه حاکی ازتأثیر سنت های مفرغ مقدم آناتولی شرقی است که تا قفقاز گسترده بود. غیر از وسایل یاد شده، آلات و ادوات و ظروف دیگری چون هاون، تیشه و تیغه سنگی، تیغه خنجر مسی، دو مُهر از گِل نپخته، چهار چراغ گلی، سیوها، بادیه ها، خم های دهان گشاد بزرگ و کوچک و بی دسته و دسته دار و نیز سفال های زیادی در جریان کاوش های یانیق تپه کشف گردید. سفال های یافته شده به طور کلی دست ساخت و معمولاَ سیاه رنگ و صیقلی و به ابعاد،اشکال و تزیینات، مختلف و متفاوت هستند. نقش های هندسی بر بدنه ظروف عمومیت دارند. اما نمونه هایی از نقش های پرندگان و حیوانات شاخدار نیز دیده می شود. آثار حریق و آتش سوزی در این تمدن یافت شده مشهود است. با توجه به تراکم بناها در بخش های حفاری شده ،به نظر می رسد جمعیتی حداقل دو هزار نفری در محوطه ساکن بوده است.
* مسجد جامع خسروشاه؛ یکی از مساجد قدیمی ایران است که در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۶ با شماره ی ۱۹۵۶۸ در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.زمان دقیق ساخت این مسجد مشخّص نیست؛ ولی پیدا شدن یک کتیبه در یکی از ستون های آن که در آن، عددی نوشته شده است احتمال این را می دهد که ساخته شدن این مسجد در زمان قاجار رخ داده باشد. هرچند شاید این مسجد در زمان صفویان ساخته شده. چرا که در آن زمان در اکثر شهرها و روستاها مساجدی ساخته شدند و مسجد دیگری نیز در خسروشاه، از همین دوران به جا مانده است.
* کاروان سرای صفوی خسروشاه: آنچه که در میان اهالی خسروشاه به کاروان سرای صفوی مشهور شده دیواره ها و برجک هایی نیمه خراب در مسیر جادّه ی قدیم خسروشاه - آذرشهر است. چهار برجک این کاروان سرا بسیار شبیه برج کبوتران خسروشاه است. از این رو ممکن است این کاروان سرا در دوران قاجار ساخته شده باشد. امّا طبق نظر اهالی این مکان یکی از کاروان سراهای دوران صفویان است. خسروشاهیان معتقدند این کاروان سرا به دستور شاه عبّاس اوّل صفوی (پنجمین و مهم ترین شاه صفوی) ساخته شده است
* آرامگاه شیخ سالار دیلمی: ابویعلی حمزه بن عبدالعزیز، مشهور به سلار دیلمی از اندیشمندان برجسته قرن پنجم قمری است که به سال ۴۴۸ یا ۴۶۳ ه.ق در خسرو شاه، درگذشت و در خسرو شاه مدفون گردید. آرامگاه وی یکی از نقاط  دیدنی و مکانهای تاریخی خسروشاه است.
برخی از نامداران خسرو شاه
* روحانیون: آيت‌الله سید ابولحسن خسروشاهی، آيت‌الله سیدعلی خسروشاهی، آيت‌الله حاج سیداحمد خسروشاهی، آيت‌الله حاج سیدهادی خسروشاهی، آيت‌الله سید ابولفضل خسروشاهی، آيت‌الله حاج میرباقر مرتضوی خسروشاهی، حاج میرزامحمد
شیخ‌الشریعه خسروشاهی و بسیاری دیگر

* حسن خسروشاهی: کارآفرین کانادایی ایرانی تبار متولد ۱۳۱۹ در شهر تهران است. وی اصالتاً اهل شهر خسروشاه تابع استان آذربایجان شرقی است. او مدارک خود در دو رشتهٔ حقوق و اقتصاد از دانشگاه تهران دریافت کرد.او در سال ۱۳۶۰ به کشور کانادا رفت و در شهر ونکوور سکنی گزید و در سال بعد از آن فروشگاه‌ های زنجیره ‌ای قطعات الکترونیکی خود به نام فیوچر شاپ را ایجاد کرد که بعدها آن را به شرکت آمریکایی بست بای فروخت. ثروت وی در سال ۲۰۰۸ حدود ۷۷۰ میلیون دلار
تخمین زده شده است. در سال ۲۰۱۲، ارزش خالص دارایی‌های خسروشاهی ۹۴۰ میلیون دلار برآورد شده بود
بهزاد خسروشاهی, فرزند حسن خسروشاهی در حال حاضر در تورنتوی کانادا به عنوان رئیس شرکت داروئی رویالتی که به مبلغ ۱۳۳ میلیون دلار خریداری شده است؛ مشغول به فعالیت می باشد.


* دارا خسروشاهی (۷ خرداد ۱۳۴۸، تهران): مالک کسب و کار ایرانی آمریکایی و مدیر عامل اجرایی شرکت تکنولوژی‌های اوبر است. او پیشتر مدیرعامل اجرایی اکسپیدیا بود. دارا خسروشاهی در ایران زاده شده و از خانواده کارآفرین خسروشاهی که مؤسس شرکت سرمایه‌گذاری البرز و مالک چندین کارخانه تولید دارو همچون تولید دارو، تولی پرس و … در ایران بودند برخاسته است (حسن خسروشاهی عموی اوست). پس از انقلاب ۵۷ خانوادهٔ وی وقتی که او ۹ سال داشت، ابتدا به جنوب فرانسه رفتند. سپس برای ملحق شدن به دیگر اعضای خانواده‌ به آمریکا مهاجرت کردند. دارا خسروشاهی مهندسی الکترونیک خواند و مثل بعضی از اعضای فامیل خود در امور مالی و فناوری مشغول کار شد. هفت سال برای یک بانک سرمایه‌گذاری کار کرد و بعد به یک شرکت اینترنتی پیوست. دوازده سال پیش به ریاست شرکت "اکسپدیا" رسید و آن را بدل به پردرآمدترین آژانس مسافرتی آنلاین آمریکا کرد. دامنه کار این شرکت را به شصت کشور دنیا توسعه داد و درآمد آن را چهار برابر کرد. نیویورک تایمز در سال ۲۰۱۵ درآمد دارا خسروشاهی را در میان مدیران عامل در آمریکا بالاترین اعلام کرد: حدود ۹۵ میلیون دلار. او در کنار مسئولیت‌های متعددش عضو هیات مدیره نیویورک تایمز هم هست. دارا خسروشاهی سال ۲۰۱۲ با سیدنی شاپیرو ازدواج کرد. خسروشاهی چهار فرزند دارد و آنها که او را از نزدیک می شناسند می گویند وقت زیادی را با فامیل بزرگ خود می‌گذراند
تهیه و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری

*
منابع و مآخذ
خسروشاه: تارنمای ویکی‌پدیا/ خسروشاه: لغت نامه ی دهخدا/ واژه نامه‌ی پارسی ویکی/ اقامت چند روزه ى خسروانوشیروان پادشاه ساسانى در خسروشاه: بسیاری از تارنماها/ تاج گذاری خسرو پرویز ساسانی در خسروشاه: تارنمای آنیشتانیا/ یانیق تپه خسروشاه: سایت گردشگری تریپ یار/ مسجد جامع خسروشاه؛ تارنمای آنیشتانیا/ مقبره شیخ سالار: تارنمای سيب و ياس/ روحانیون خسروشاه: تارنمای ویکی‌پدیا/حسن خسروشاهی: تارنمای ویکی‌پدیا/ دارا خسروشاهی: تارنمای ویکی‌پدیا/ بهزاد خسروشاهی, فرزند حسن خسروشاهی: تارنمای پرورش افکار/ دارا خسروشاهی مدیر عامل جدید اوبر: تارنمای بی بی سی 
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.com/2018/09/blog-post_12.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
==========