در بخش های پیشین، ضمن آگاهی از موقعیت جغرافیایی "سرزمین نیاکان آریایی"، به پاره ای از نشانه های فرهنگی و جغرافیایی در برخی نقاط این سرزمین اشاره شد. در این بخش، این نشانه ها را در "گرگان" سرزمین نخستین دیوار تدافعی جهان پیگیری می کنیم:
نام گرگان
گرگان: پهلوی آن ورکان = هیرکانیا (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین) نام شهری است در دارالملک استرآباد، معرب آن جرجان است (برهان). گرگان به اطلاق عام شامل ایالت استراباد است که از شمال به بحر خزر و از شرق به خراسان و از مغرب به طبرستان می کشد (معجم البلدان از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین). شهری است که در دارالملک استراباد بود و "گرگین میلاد" آن را ساخته است و گویند محل استران "گرگین" بوده است (آنندراج) گرگین نام پهلوانی است ایرانی پسر میلاد که آن را گرگین میلاد می گفته اند و به گرگ منسوب داشته اند یعنی به حدت و قوت گرگ است و در جنگ گرازان با بیژن گیو غدر کرده اما وقتی از جانب پادشاه ایران به حکمرانی اراضی خوارزم مأمور شد چنانکه مرقوم شده در آن حدود شهری بنام خود بساخت و به گرگان موسوم شد: تارنمای لغت نامه دهخدا
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی گرگان
شهر گُرگان مرکز شهرستان گرگان و استان گلستان در جانب شرقی شمال ایران است. گرگان کنونی تا سال ۱۳۱۶ «اِستَرآباد» یا «اَستراباد» نام داشت... گرگان از مهم‌ترین منطقه‌ها در زمینه پژوهش‌ها و کاوش‌های باستانشناسی است. در کتاب مقدس وندیداد اوستا گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است. آثار بدست آمده از تورنگ‌تپه (۱۹ کیلومتری شرق گرگان فعلی) و شاه تپه (۱۶ کیلومتری غرب گرگان فعلی) نشان از حضور و توقف انسان در حدود ۵۰۰۰ سال قبل و در دوره نوسنگی دارد. نخستین کاوش‌ها در حدود سال ۱۸۴۱ میلادی در زیر تپه‌ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام شد که خزانه ی معروف استراباد (نام قدیم گرگان) در آن کشف گردید. کارشناسان برخی از اشیای موجود در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و (نزدیک به ۵ هزار سال پیش) دانسته‌اند. در پایان سده ۱۹ در محلی به نام خرگوش‌تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز پژوهش‌هایی انجام شد، و در سال ۱۹۳۱ یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ‌تپه در ۲۰ کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و آثاری ارزشمند از تمدن کهن در این منطقه یافتند. ۲ سال پس از این در سال ۱۹۳۳، یک گروه باستانشناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه ی رودخانه قره‌سو یا سیاه‌آب در شمال گرگان اعلام کردند بیش از ۳۰۰ تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن‌ها شاه‌تپه بزرگ یا اسلام‌تپه است که در ۱۵ کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
به اعتقاد مورخان، استرآباد یکی از مراکز و پایگاه های اصلی مدنیت و شهرنشینی در شمال کشور است؛ بررسی میراث بر جای مانده از گذشته های دور، این واقعیت را ملموس تر می کند. آثار و محوطه های باستانی گوناگون چون قلعه خندان، تورنگ تپه و نرگس تپه از مناطق باستانی گرگان هستند و شناسنامه تاریخ چندهزار ساله استرآباد به حساب می آیند. همچنین بافت تاریخی گرگان که خاطرات و اسرار بسیاری از اعصار و دوره های مختلف تاریخی چون سلجوقیان، صفویه، افشاریه، قاجار و پهلوی را در خود جا داده است، با بیش از ٣٠٠ بنای تاریخی، ارزشمندترین بافت تاریخی شمال کشور است. آثار و بناهایی چون مدرسه تاریخی عمادیه، مدرسه های تاریخی دقیقی و تقوی، مجموعه تاریخی باقری، خانه تاریخی تقوی، خانه حاجی قاسمی معروف به خانه مشروطه استرآباد و دیگر خانه های تاریخی چون شایگان، شیرنگی، کبیر، مفیدیان و فاطمی، خراسانی، میرشهیدی، خانه قدس مفیدی(محل تولد آقامحمدخان قاجار)، حمام های تاریخی سرچشمه، کاسه گران و قاضی و همچنین موزه باستانشناسی گرگان، موزه صنایع دستی و کاخ موزه گرگان همه و همه چون ردپایی از تاریخ و فرهنگ و حماسه در دیار تاریخی گرگان برجای مانده است. مقبره ی میرکتولی، مسجد جامع گرگان، امامزاده نور و ده ها بنای تاریخی – مذهبی دیگر با قدمت چندصد ساله، نمود و جلوه ای از حضور اثرگذار بزرگان، عالمان و دانشمندان است: تارنمای گرگان امروز
مردمان گرگان
گرگانی ها مردمانی اند درشت صورت و جنگی و پاک جامه و بامروت و میهمان دار: تارنمای لغت نامه دهخدا
گرگان طی دوره‌های تاریخی بیشتر به عنوان شهرستانی در ایالت پارت به‌شمار می‌آمد و گاه بخشی از تبرستان شمرده می‌شد. شهر گرگان کهن (در نزدیکی گنبد کاووس امروزی) در زمان حملهٔ مغول ویران شد و مرکز منطقهٔ گرگان به شهر استرآباد منتقل شد. زبان مردم منطقهٔ گرگان در سده‌های گذشته گویشی از ریشهٔ زبان پارتی بود. نمونه‌هایی از گویش قدیم گرگانی در نوشتارهای فرقهٔ حروفیه به‌جا مانده است. در سدهٔ دهم میلادی که منطقه گرگان از مراکز بازرگانی و فرهنگی منطقه شد نفوذ زبان فارسی به‌ویژه از سوی خراسان در گرگان افزایش یافت و در همین سده در شهر گرگان (نزدیک گنبد گاووس امروزی) زبان پارسی جای زبان گرگانی را گرفت. استرآباد زبان گرگانی را حفظ کرد تا این‌که در دورهٔ بین سده های ۱۵ تا پیش از آغاز سدهٔ ۱۹ میلادی این زبان در این منطقه به‌طور کل منقرض شد و جای خود را در استرآباد و پیرامون نیز به فارسی و در بخشی از گنبد کاوس و ترکمن‌صحرا به ترکمنی داد. این گویش پارتی بومی گرگان و خراسان هنوز در مناطقی از شمال خراسان چون سنخواست، راز، گیفان، و شوقان رایج است: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
فهرست برخی از مشاهیر گرگان به قرار زیر است:
١ - در دوره صفاریان: ابوسلیک گرگانی شاعر معروف قرن ٣ هجری قمری معاصر عمرولیث - ابوعبدالله محمدابن ابراهیم استرآبادی - ابوبکرصولی شطرنجی گرگانی و ابراهیم بن عباس بن محمد بن صول معروف به صولی: تارنمای هیرکان
٢ - اَبو سَهلِ عیسی بن یحیی مسیحی جرجانی پزشك، فیلسوف، ستاره شناس و ریاضی دان ایرانی است. ابوسهل، متوفی ٣٩٠ و بقولی ٤٠١ قمری طبیب و فیلسوف بود. وی اصلأ ازاهل گرگان بود و با ابوریحان و ابن سینا و ابن الخمار و ابونصر عراق در دربار خوارزمشاه مأمون بن مأمون میزیست و درآن دربار مقام بلندی داشت: تارنمای میهن
٣ - حکیم ابوالفضائل سيداسماعيل گرگانی (حکیم جرجانی) پزشکی ایرانی بود که به عربی و فارسی می‌نوشت. او در ۴۳۴ قمری از جرجان در شرق دریای خزر (و به روايتي اصفهان) برخاست و در دربار خوارزم برآمد و در ۱۱۳۵ میلادی مطابق با ۵۳١ قمری، درگذشت. وی رساله ی طبی مفصلی به فارسی نوشت به نام ذخیره خوارزمشاهی (احتمالاً اندکی پس از ۱۱۱۰میلادی) که برای شاه قطب‌الدین محمد (پادشاهی‌اش از ۱۰۹۷ تا ۱۱۲۷میلادی)، تألیف شده است. احتمالاً این نخستین دائرةالمعارف طبی بود که به جای عربی به فارسی نوشته می‌شد و از کتب پایه و جامع در پزشکی سنتی امروز است: ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
٤ - فخرالدین اسعد گرگانی: شاعر ایرانی در اوایل قرن پنجم قمری متولد شد برای کسب دانش خراسان بزرگ را درنوردید و در مرو ، پایتخت سلجوقیان به حضور طغرل رسید. طبع موزون فخرالدین اسعد گرگانی سلطان سلجوقی را سخت تحت تاثیر قرار داد و او را جزء خواص منشیان خود نمود... فخرالدین پیش از سفر به بغداد در اصفهان به پیشنهاد والی آنجا ، عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری با تسلط و اشرافی که بر زبان پهلوی داشت، داستان عاشقانه پارتی ویس و رامین را به پارسی دری ترجمه کرد: تارنمای پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما
۵ - میرداماد (میر محمد باقر شمس الدین محمد حسینی استر آبادی) فیلسوف بزرگ ایرانی در سال ٩٦٩ قمری، در استرآباد متولد شد . وی در شرح صحیفه، خود را استر آبادی الاصل و اصفهانی المسکن و سید حسینی نسب معرفی می کند . شخصیت میر داماد از جهت علمی و اجتماعی بدان حد بود که حتی در زمان حیاتش هم چون بعد از فوت او مشحون از افسانه ها است. میرداماد از شاگردان حوزه ی درس شیخ عبدالعالی کرکی ، فخرالدین محمد حسینی استرآبادی ، سید نورالدین علی بن ابی الحسین عاملی ، تاج الدین حسین صاعد بن شمس الدین طوسی ، شیخ عز الدین حسین بن عبدالصمد پدر شیخ بهایی بود: تارنمای پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما
٦ - حکیم سید ابوالقاسم میر فندرسکی، حدود سال ٩٧٠ قمری در فندرسک از نواحی گرگان دیده به جهان گشود. وی از چهره های درخشان حکمت و عرفان به شمار می رود . این حکیم وارسته دروس مقدماتی را در زادگاه خود فراگرفت، آن گاه روح جستجوگرش وی را واداشت تا به شهر اصفهان که در عهد صفوی از مراکز مهم علمی و کانون دانشوران و مهد پرورش فقیهان و فیلسوفان بزرگ به شمار می رفت هجرت کند و از محضر علمای بزرگ اصفهان در علوم عقلی و نقلی از فضل و دانش آن فرزانگان بهره ها برد: تارنمای پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما
٧ - محمد رضا لطفی موسیقدان ایرانی که سال ١٣٢۵ در گرگان به دنیا آمده بود، استاد نوازندگی تار و سه تار و آهنگسازی صاحب سبک در حوزه موسیقی ایران بود. لطفی تحصیلات موسیقی را در هنرستان موسیقی ایران نزد استادانی چون علی اکبر شهنازی و حبیب الله شهبازی ادامه داد و پس از آن به دانشکده موسیقی رفت و محضر استادانی چون نورعلی برومند، عبدالله دوامی و سعید هرمزی را دریافت. او در ١٨ سالگی (درسال ١٣٤٣) جایزه ی نخست موسیقی دانان جوان ایران را به دست آورد... محمد رضا لطفی بامداد روز جمعه ١٢ اردیبهشت ۱۳۹۳ دار فانی را وداع گفت: تارنمای استرآباد
گرگان سرزمین نخستین دیوار بزرگ تدافعی جهان
در دوره ی ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که توسط باستان‌شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته است. این دیوار بزرگ در سده ی ۵ میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
نخستین دیوار بزرگ تدافعی جهان - نوشتاری از همین نگارنده به زبان انگلیسی
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/08/first-iranian-defensive-wall.html
برخی دیدنی ها و شنیدنی های گرگان
دیوار بزرگ گرگان
http://iranian.com/main/singlepage/2008/great-wall-gorgan.html
دیوار بزرگ گرگان: مار سرخ
http://www.iranreview.org/content/Documents/The_Red_Snake_The_Great_Wall_of_Gorgan.htm
مناظری از گرگان - ١
https://www.youtube.com/watch?v=J3YZhFi4_tc
مناظری از گرگان - ٢
https://www.youtube.com/watch?v=KesCU8v83a0
بام گرگان
https://www.youtube.com/watch?v=LaqdtN1wKwE
قطعه ی موزیکال - ماییم: گرگان
https://www.youtube.com/watch?v=Lnp3zos8Aos
یادداشت پایانی
درود بر مبتکران و سازندگان آریایی نخستین دیوار بزرگ تدافعی جهان و با بهترین آرزوها برای مردمان میدان پیکار و میهمان نواز گرگان و سراسر استان گلستان
دکتر منوچهر سعادت نوری
منابع و مآخذ
نام گرگان: تارنمای لغت نامه دهخدا
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی گرگان: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای گرگان امروز
مردمان گرگان: تارنمای هیرکان - تارنمای پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما - تارنمای استرآباد و بسیاری تارنماها
گرگان سرزمین نخستین دیوار بزرگ تدافعی جهان: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای ایرانیان
برخی دیدنی ها و شنیدنی های گرگان: تارنمای ایرانیان - تارنمای ایران ریویو - تارنمای یوتیوب
Aryans in Gorgan, the land of First Great Defensive Wall in the World
Abstract: The Great Wall of Gorgan (GWG) is an ancient defensive bulwark located in the Plain of Gorgan (in Persian: Dasht-e-Gorgan) in Golestan Province, which is in the north-eastern of Iran, south of the Caspian Sea. Its construction is about three decades earlier than the Great Wall of China (GWC), and it is second only to that edifice as the largest defensive wall in existence.
The name of Gorgan is after Gorgin Milad who was an Iranian epic hero. Some Notable People of Gorgan are Abu Salik, Abu Sahl, Hakim Jorjani, Fakhruddin As'ad Gorgani, Mir Daamad, Hakim Mir Fendreski, Mohammad Reza Lotfi, etc.
With best wishes for the peoples of Gorgan and the Province of Golestan
Manouchehr Saadat Noury, PhD
Full Text: http://iranian.com/posts/aryans-in-gorgan-the-land-of-first-great-defensive-wall-in-the-w-37350
Abstract: The Great Wall of Gorgan (GWG) is an ancient defensive bulwark located in the Plain of Gorgan (in Persian: Dasht-e-Gorgan) in Golestan Province, which is in the north-eastern of Iran, south of the Caspian Sea. Its construction is about three decades earlier than the Great Wall of China (GWC), and it is second only to that edifice as the largest defensive wall in existence.
The name of Gorgan is after Gorgin Milad who was an Iranian epic hero. Some Notable People of Gorgan are Abu Salik, Abu Sahl, Hakim Jorjani, Fakhruddin As'ad Gorgani, Mir Daamad, Hakim Mir Fendreski, Mohammad Reza Lotfi, etc.
With best wishes for the peoples of Gorgan and the Province of Golestan
Manouchehr Saadat Noury, PhD
Full Text: http://iranian.com/posts/aryans-in-gorgan-the-land-of-first-great-defensive-wall-in-the-w-37350
بخش های پیشین ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
