طبقه بندی علمی انگور
انگور از گیاهان گلدار از رده ی دولپه‌ای‌ها از راسته ی انگوریان از خانواده یا تیره ای از انگورسانان بالارونده است. در این خانواده حدود ۱۱ جنس و بیش از ۶۰۰ گونه وجود دارد. مهم‌ترین جنس این خانواده جنس انگور است. میوه ی انگور به نوع دانه‌دار (هسته دار) و بی‌دانه (بی هسته) تقسیم می‌شود. هر یک از این دو نوع در رنگ های سرخ و سیاه و زرد و سبز دیده می‌شوند. این میوه در مناطقی که حداکثر دمای آن بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد و حداقل آن کمتر از ۱۵ درجه زیر صفر نباشد بهتر رشد می‌کند.
تولید انگور در ایران
ایران دهمین تولیدکننده انگور دنیا پس از چین، ایتالیا، ایالات متحده، اسپانیا، فرانسه، ترکیه، شیلی، آرژانتین و هند است و حدود ۳٫۳ درصد از کل تولید انگور دنیا را به خود اختصاص داده است. انگور شهرستان کاشمر در خراسان معروفیت زیادی دارد. ایران در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ با سطح زیر کشت بیش از ۲۸۰۰ کیلومتر مربع دارای تولید سالانه بیش از ۲۲۵۰۰۰۰ تن انگور بود.
قدیمی ترین تاکستان های جهان و ایران
تاکستان جایی است که دارای درخت های متعدد انگور باشد (فرهنگ نظام) - باغستان درخت رز (ناظم الاطباء) . از «تاک » (رز، مو) + «ستان» . موستان . باغ انگور . رزستان . باغ انگوری . مؤلف قاموس کتاب مقدس در ذیل تاک و تاکستان آرد: اول کسی که در کتاب مقدس به غرس تاکستان مذکور است، نوح بود... اما وطن و منشاء تاک در کوه های شرقی آسیای صغیر می باشد لکن شام و فلسطین بواسطه ٔ داشتن انواع و اقسام مختلف انگور مشهور بودند.... قدیمی ترین تاکستان ایران در ناحیه ی قزوین واقع است. شهرستان تاکستان یکی از شهرستان‌های استان قزوین ایران است. مرکز این شهرستان، شهر تاکستان است. شهرستان تاکستان در مسیرتونل توسعه تهران به غرب کشور واقع شده است.حرفه باغداری وکشاورزی ازفعالیت های مهم مردم این شهرستان میباشد .وجود باغهای بزرگ انگور این شهر را به همین نام شهرت داده است. کلیه‌کشمش صادراتی‌استان درشهرستان تاکستان‌تولید می شود. تاکستان را با پیشینه ای حدود ۷۰۰۰ سال جزو قدیمی ترین شهرهای ایران و جهان می دانند. این منطقه مسیر عبور جاده قدیمی، پررفت و آمد و جهانی ابریشم بوده که سران معروف جهان برای تصاحب آن جنگ های زیادی کرده اند. تاکستان که به سرزمین «تات ها» معروف بوده درگذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می شد. نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه های دوران هخامنشی موسوم به پیوتین گرایا حک شده است. این کتیبه که از قدیمی ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده و هم اکنون در موزه شهر وین، نگه داری می شود.
انواع مختلف انگور
از انواع انگورهایی که در ایران عرضه می شود یکی "انگور یاقوتی" است به رنگ قرمز مایل به قهوه ای با خوشه های نسبتا” بزرگ با دانه های کوچک به اندازه ی نخود که انگورِ نوبر میدان های تره بار است. همچنین "انگور عسگری" با دانه های سبز بیضی و نیز "انگور بی دانه ی مهتی خانی"، "ریش بابا"، "ایته(دانه بزرگ هسته دار)"، "انگور سیاه"، "انگور پشت سبز و بنفش به نام صاحبی" و "انگور شکر شیراز" و "انگور شاهانی" را می توان نام برد. انگور شاهانی دارای حبه ی قرمز تیره ,دانه دار و معمولا کمی گرد می باشد و برای تازه خوری و شیره استفاده می شود. در اکثر مناطق ایران انگور شاهانی قابل کاشت می باشد و گزینه مناسبی جهت “احداث باغ انگور“ است. انگور شاهانی را بوسیله پیوند یا قلمه می توان تکثیر نمود. نوعی از انگور نیز به نام "انگور معطر" یا "انگور گلاب" در کشور الجزایر کشت می شود که در نوع خود بی نظیر است.
ارزش غذایی انگور
بنا بر گزارش پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی در آمریکا جدول ارزش غذایی انگور به شکل زیر است
مواد و عناصر مغذی در هر ۱۰۰ گرم انگور
انرژی ۲۸۸ کیلوژول (۶۹ کیلوکالری)/ کربوهیدرات‌ها ۱۸٫۱ گرم
قندها ۱۵٫۴۸ گرم/ فیبر ۰٫۹ گرم چربی ۰٫۱۶ گرم پروتئین ۰٫۷۲ گرم
تیامین (ویتامین ب۱) ۰٫۰۶۹ میلی‌گرم (۵٪)
ریبوفلاوین (ویتامین ب۲) ۰٫۰۷ میلی‌گرم (۵٪)
نیاسین (ویتامین ب۳) ۰٫۱۸۸ میلی‌گرم (۱٪)
پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) ۰٫۰۵ میلی‌گرم (۱٪)
ویتامین ب۶ ۰٫۰۸۶ میلی‌گرم (۷٪)
اسید فولیک (ویتامین ب۹) ۲ میکروگرم (۱٪)
ویتامین سی ۳٫۲ میلی‌گرم (۵٪)
ویتامین E ای ۰٫۱۹ میلی‌گرم (۱٪)
ویتامین کا ۱۴٫۶ میکروگرم (۱۴٪)
کلسیم ۱۰ میلی‌گرم (۱٪)
آهن ۰٫۳۶ میلی‌گرم (۳٪)
منیزیم ۷ میلی‌گرم (۲٪)
منگنز ۰٫۰۷۱ میلی‌گرم (۴٪)
فسفر ۲۰ میلی‌گرم (۳٪)
پتاسیم ۱۹۱ میلی‌گرم (۴٪)
سدیم ۲ میلی‌گرم (۰٪)
روی ۰٫۰۷ میلی‌گرم (۱٪)
خواص و فواید انگور و فرآورده های آن
۱ - کاربرد های حبه ی انگور برای سلامتی: بسیاری از تمدن های باستانی فواید انگور را شناخته اند؛ از پیشگیری از شیوع بیماری های قلبی گرفته تا جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲، می توان به خواص دارویی میوه انگور اشاره کرد. نکته مهم در رابطه با این میوه این است که منبع غنی پلی فنول ها و اسیدهای فنولیک محسوب می شود. آنتوسیانین یک نوع فرعی از پلی فنول و مسئول رنگ قرمز، آبی، بنفش، سیاه یا سفید انگور است. یکی دیگر از پلی فنول های انگور، رسوراترول است که با بهبود سلامت قلب ارتباط دارد. مجله ی پزشکی کاربرد های انگور برای سلامتی را گزارش و مرور کرده است
۲ - خواص هسته ی انگور: حتماً شما هم افراد زیادی را می شناسید که هنگام خوردن انگور هسته ی آن را خارج می کنند. چون جویدن آن حالت ناخوشایندی برای اکثر افراد دارد. اما شاید باورتان نشود زمانی که دارید با سماجت تلاش می کنید هسته ی انگور را خارج کنید در واقع یک گنجینه را دور می اندازید. همین هسته های کوچک و سفت به حفظ جوانی، سلامت، زیبایی و حتی تناسب اندام کمک می کنند. البته خواص هسته ی انگور به همین جا ختم نمی شود. برخی از خواص این هسته ها به این شرح است: مقابله با آلودگی - گنجینه ی آنتی اکسیدان - تحریک و تصفیه ی خون - داشتن موهایی سالم تر - ضدباکتری و ضدالتهاب - مفید برای بینایی - ضدسرطان - مفید برای پوست.
۳ - خواص شیره ی انگور: شیره ی انگور سرشار از خواصی است که در فصل پاییز نباید از خوردن آن غافل شد. شیره که از انگور گرفته می شود، دارای قند بالایی بوده و بسیار مقوی و مغذی است، ضد نفخ است و در تقویت بنیه بدن تاثیر زیادی دارد، انرژی زا و خون ساز هم است. در منابع طب سنتی ایرانی، شیره انگور را دبس یا دوشاب می نامند. طبیعت این خوراکی، گرم و تر است و بیشتر افراد می توانند از آن استفاده کنند. همچنین بعضی افراد با شیره شربت درست می کنند که روش بسیار خوبی است و طبع شربت نیز گرم است. شیره نیز همانند خود انگور دارای مقادیری از ویتامین ب و ث (سی) است و مصرف آن نیازهای بدن را به این ویتامین ها تأمین می کند. یکی از بهترین زمان های استفاده از شیره ی انگور فصول سرد سال است و به دلیل خواص مفیدی که این ماده ی غذایی در درمان و تسکین بیماری های فصل سرما دارد، بهتر است جایی برای آن در برنامه ی غذایی باز شود.
۴ - خواص آب انگور: آب انگور باعث شادابی و سرحالی شده و با ایجاد انرژی، تمام نشانه های خستگی را از بدن دور می کند. طبق نظر متخصصان تغذیه، آب انگور سیاه برای افرادی که دچار کم خونی هستند، توصیه نمی شود و نوشیدن این نوع آب انگورها شرایط را بدتر کرده و سطح آهن را در بدنشان پایین تر می آورد. اینگونه افراد برای رهایی از این شرایط و رفع کم خونی، بهتر است آب انگورهایی را مصرف کنند که دارای رنگ روشن هستند چرا که این نوع انگورها با افزایش سطح آهن در بدن خستگی را از بین می برند. برخی از خواص آب انگور به این شرح است: جلوگیری از مسمومیت با الکل/ آب انگور برای کسانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته اند، مفید است/ آب انگور در درمان نوزادان مبتلا به التهاب معده و روده نتایج مفیدی داشته است و در بزرگسالان، مسمومیت های داخلی جهاز هاضمه را از بین می برد/ درمان زنان باردار مبتلا به یبوست روده/ رفع تورم کلیه ناشی از مصرف زیاد نمک/ برطرف کردن ضعف قلب/ برطرف کردن ورم حنجره (لارنژیت)، ورم برونش ها(برونشیت) و سل ریوی/ آب انگور برای درمان کهیر اگزمای ناشی از مسمومیت روده ها، درمان بیماری های ناشی از سوءتغذیه به ویژه رماتیسم و نقرس، درمان کودکان مبتلا به عارضه قلبی، ضعف کلیه و رفع نارسایی کبد مفید است. در مورد خواص آب انگور یادآوری نکات زیر نیز ضروری و لازم است: برای تقویت و طراوت پوست و همچنین روشن کردن رنگ پوست، آب انگور تازه را با یک تکه پنبه به صورت بمالید و پس از ده دقیقه با آب نیم گرم محتوی کمی جوش شیرین بشویید. همچنین باید دانست زیاده روی در مصرف آب انگور به طور مداوم ایجاد سنگ کلیه می کند.
۵ - خواص کشمش: کشمش سرشار از آهن، پتاسیم، کلسیم و ویتامین‌های گروه ب است از طرفی کشمش دارای خواص آنتی اکسیدانی است و از تخریب سلولی جلوگیری می‌کند کشمش میوهٔ رسیده و خشک انگور است که با توجه به نوع انگور، روش و شرایط خشک کردن و مواد افزودنی مجاز موجود در آن به نام‌های مختلفی در بازار به فروش می‌رسد و مانند دیگر خشکبارها در تمام سال یافت می‌شود فیبر موجود در کشمش از سرطان کولون و از رشد غیر معمول سلول‌ها جلوگیری می‌کند و موجب کنترل قند خون در بدن می‌شود و برای درمان بی نظمی معده و یبوست مفید است
۶ - خواص مویز: مویز نوعی کشمش است که از انگور شاهانی تهیه می‌شود. مویز سرشار از ویتامین‌ها و املاحی از کلسیم، فسفر و پتاسیم و دارای اسید چرب امگا ۳ و امگا ۶ میباشد. همچنین باید اشاره داشت که بهترین و پرخاصیت ترین نوع آن مویز پر گوشت، کم دانه یا بی‌دانه است. مویز از ابتلا به آلزایمر، سرطان و دیابت نیز جلوگیری می‌کند.
استفاده از انگور در تهیه ی برخی از نوشیدنی های الکلی
از انگور و برخی از فراورده های آن برای تهیه ی تعدادی از نوشیدنی ها یا مشروبات الکلی مانند شراب و عرق کشمش و برندی و کنیاک استفاده می شود. باید توجه داشت که مصرف بيش از حد هر الکلي مي تواند منجر به اعتياد شود و مشکلاتي براي سلامتي به وجود آورد. نوشیدنی ها یا مشروبات الکلی بايد در حد اعتدال مصرف شود. برخی از ویژگی های این نوشیدنی ها به شرح زیر است:
۱ - شراب: شراب یک نوشیدنی الکلی است که از تخمیر میوه ي انگور به‌دست می‌آید. خاصیت شیمیایی طبیعی انگور به گونه‌ای است که می‌تواند بدون افزودن شکر، اسید، آنزیم یا دیگر افزودنی ها تخمیر شود. شراب از تخمیر انگور له شده به وسیلهٔ انواع مخمر که شکر موجود در انگور را به الکل تبدیل می‌کنند بدست می‌آید. برای بدست آوردن انواع شراب، از انواع مختلف انگور با مخمرهای گوناگون استفاده می‌شود. اگرچه از میوه‌های دیگر مانند آلبالو، سیب، توت و... و تقریباً از تمامی رستنی ها نیز شراب ساخته می‌شود ولی واژهٔ شراب بدون ذکر نام میوه تقریباً همیشه به معنی شراب انگور است و شراب‌های دیگر را با نام آنها می‌آورند (مانند: شراب سیب). بنا بر نوشته ی شیخ الرئیس ابوعلي سينا در کتاب قانون در طب: "شراب سفيد و رقيق براي کساني که مزاج گرم دارند خوب است و سر درد نمي آورد... شراب سرخ و کهنه بي فايده نيست. هر قدرعطر شراب بيشتر، بوي آن در افزايش و مزه آن لذيذتر باشد، نوع آن بهتر است. شراب بهترين غذا رسان به تمام بخش هاي بدن است". بر اساس مطالعات جدید فوايد شراب قرمز در سلامتي شناخته شده است. شراب قرمز سرشار از پلي فنول ها از جمله پروآنتوسیانیدین است که يک آنتي اکسيدان قوي مي باشد. شراب قرمز براي قلب مناسب است. شراب حاوي رزوراترول است که يک آنتي اکسيدان قوي مي باشد رزوراترول موجود در شراب به محافظت قلب و عروق در برابر تاثير چربي اشباع شده و جلوگيري از زوال عقل کمک مي کند
۲ - ودکای ایرانی معروف به عرق‌سگی یا عرق کشمش: گونه‌ای از نوشیدنی های الکلی دست ساز ایرانی است که از کشمش به دست می‌آید. عرق سگی پرفروش ترین نوشیدنی الکلی در ایران است و به همین دلیل بیشترین مصرف‌کننده را دارد. عرق سگی الکل بیشتری از انواع دیگر عرق داشته و سنگین تر است. میزان الکل موجود در این نوع مشروب تا ۹۰٪ گزارش شده‌است. به طور معمول بین ۴۵ تا ۵۵ درصد است. تولید عرق سگی بصورت سنتی و پنهانی و بدون نظارت، بارها جان عده‌ای از ایرانیان را به خطر انداخته‌است. باید دانست که برخلاف ودکای ایرانی نوع دیگری از ودکا وجود دارد که با تقطیر شرابی که از تخمیر غلات یا سیب زمینی به دست آمده تهیه می شود و با درصد الکل بالا (بین ۳۵ تا ۵۰ درصد) است. این نوع ودکا در روسیه و اروپا و آمریکا مصرف می شود. ودکایی که در لهستان، روسیه، جمهوری چک، استونی، اوکراین و لیتوانی به فروش می‌رسد ۴۰٪ است. ودکای اروپایی حداقل ۳۷.۵٪ است. ودکایی که در آمریکا به فروش می‌رسد حداقل ۴۰٪ است. ودکای روسیه و اروپا و آمریکا برای جلوگیری از ریزش مو، به مقدار متوسط مصرف می شود.
۳ - برندی: گرفته شده از واژه هلندی "برند وین" به معنای باده سوخته است. عرقگیری از شراب با حفظ طعم آن میوه را برندی می‌نامند. این مشروب گونه‌ای تقطیر شده با ۴۰ تا ۶۰ درصد اتانول است. ماده آغازین این نوشیدنی الکلی از شراب، گوشت انگور یا شیره میوه ترش شده می‌تواند باشد؛ ولی روی هم رفته بیشتر برندی را از شراب انگور فرآوری می‌کنند. این مشروب بیشتر به عنوان نوشیدنی پس از شام صرف می‌شود
۴ - کنیاک: نام گونه‌ای برندی است که در شهر کنیاک در کشور فرانسه فرآوری می‌شود و به نام همین شهر هم خوانده می‌شود. این نوشیدنی الکلی می‌بایست دربرگیرنده کمتر از نود درصد از انگورهای اونی بلان، فول بلانش یا کولومبار و باقی از ده گونه انگور گزینشی باشد. با این همه بیشتر کنیاک‌ها از اونی‌بلان ساخته می‌شوند. آنگاه شراب حاصل را دوبار در دیگ های مسی ویژه‌ای تقطیر می‌کنند و آنگاه یک و نیم تا دو سال در خمره‌هایی از چوب بلوط فرانسوی نگاهداری می‌کنند. به نوشیدنی‌ای که از این راه به دست می‌آید کنیاک می‌گویند. بر خلاف فرانسه که تنها از انگور برای تولید این نوشیدنی استفاده می‌شود، در ایران از آلبالو نیز استفاده می‌شود. ارامنهٔ ایرانی گاهی برای خوش طعم شدن آن در هنگام عمل آوری قهوه نیز اضافه می‌کنند. البته در ایران این نوشیدنی بیشتر به همراه آب میوهٔ طبیعی آلبالو نوشیده می‌شود. بر خلاف دیگر نقاط دنیا کنیاک ۷ تا ۸ ساله در ایران، کنیاک عالی محسوب می‌شود.
یادداشت پایانی
۱ - در میان آثار ادبی مربوط به درخت انگور (تاک) سروده ی نورالدین عبدالرحمن جامی سراینده ی نامدار ایران بسیار مشهور است:
بودم آن روز من از طايفه ی دُردكشان/ كه نه از تاك نشان بود و نه از تاك نشان
از خرابات نشينان چه نشان مىطلبى/ بی نشان ناشده زايشان نتوان يافت نشان
هر يك از ماهوشان مظهر شانى دگرند/ شان آن شاهد جان جلوه گرى از همه شان
جان فدايش كه به دلجويى ما دلشدگان/ میرود كوى به كو دامن اجلال كشان
در ره ميكده آن به كه شوى خاك اى دل/ شايد آن مست بدين سو گذرد جرعه فشان
نكته عشق به تقليد مگو اى واعظ/ پيش از آن باده بچش چاشنىيى هم بچشان
جامى اين خرقه پرهيز بينداز كه يار
همدم بى سر و پايان شود و رند وشان: جامی
۲ - بنابر کتاب رستم‌التواریخ، نام انواع انگور در ایران در زمان کریم‌خان زند عبارت‌اند از: شاهانی، یاقوتی (بومی منطقه سیستان و شهر زابل)، خلیلی، عسکری، انگور کشمش، فخری، انگور شصت عروسان سیاه، الغی سیاه، مثقالی، رازقی، شیرازی، نباتی، مادربچه و از مراکز انگور عسکری زرقان و شهرستان ممسنی بخش دشمن زیاری در فارس است.
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
انگور: تارنمای ویکی‌پدیا
تاکستان: لغت نامه دهخدا/ تارنمای واژه نامه‌ی پارسی ویکی
تاکستان شهر انگور ایران: تارنمای مهر و ماه
خواص بی نظیر انگور برای سلامتی/ انواع مختلف انگور: تارنمای نمناک
مزیت های فراوان انگور برای سلامتی: تارنمای سلامتی/
خواص و فواید انگور برای حفظ سلامت بدن: تارنمای مجله ی پزشکی/
خواص هسته ی انگور برای بدن: تارنمای بیتوته
انگور شاهانی: تارنمای نهال
خواص شیره انگور در طب سنتی: تارنمای بیتوته
فواید آب انگور و آشنایی با خواص آب انگور: تارنمای آکا ایران
کشمش: تارنمای ویکی‌پدیا
مویز: تارنمای ویکی‌پدیا
فواید شراب از دیدگاه شیخ الرئیس ابوعلي سينا: تارنمای مشاوره/
اثرات شراب بر سلامت: تارنمای ویکی‌پدیا
فوايد شراب قرمز: تارنمای بالاترین
ودکا: تارنمای ویکی‌پدیا
عرق‌سگی: تارنمای ویکی‌پدیا
برندی: تارنمای ویکی‌پدیا
کنیاک: تارنمای ویکی‌پدیا
*
همچنین نگاه کنید به
بودم آن روز من از طايفه ی دُردكشان/ سروده ی نورالدین عبدالرحمن جامی: بسیاری از تارنماها
رستم‌التواریخ: تالیف محمد هاشم آصف (رستم‌الحکما) به اهتمام عزیزالله علی زاده، انتشارات فردوس، چاپ دوم، ۱۳۸۲ تهران
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2017/12/blog-post_12.html
مجموعه ی گفتنی های تغذیه
