ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی: ۸٣ - نخستین پارلمان ایران مشهور به " مهستان" یا مجلس بزرگان آریایی

بنا بر منابع قابل اعتماد و مدارک مستند نخستین پارلمان ایران مشهور به "مهستان" یا "مجلس بزرگان" در دوران پادشاهی اشکانیان در سرزمین نیاکان آریایی تشکیل شده است. نوشتارهایی را در همین زمینه با یکدیگر بررسی و مرور می کنیم:
★ ایران در زمان اشکانیان، به صورت ملوک الطوایف بود. یعنی کشور به ایالت های مختلف تقسیم گردیده و هر ایالت به صورت خود مختار اداره می شد. این ایالات هر کدام از طریق نمایندگانی با دولت مرکزی در ارتباط بودند. در دولت مرکزیِ اشکانیان نیز مجلسی به نام مهستان تاسیس شده بود و وظیفه ی آن اداره ی امور کلان کشوری بود. مجلس مهستان از دو شاخه تشکیل می شد. این مجلس از سران، شاهزادگان و روسای خاندان های درجه اول و همچنین افرادی کار کشته در سیاست و کشور داری تشکیل می شد و طرف دیگر آن محتملاً از روحانیون و افراد برجسته ای که از احوال مردم در آن زمان اطلاع داشتند تشکیل می شد. این مجلس به منظور تصمیم گیری در امور داخلی و خارجی بنیان گذاری شد.
★ مجلس مهستان، نخستین نشست خود را در نوروز سال ۱۷۳ پیش از میلاد در حضور پادشاه وقت، مهرداد اول برگزار کرد و نخستین مصوبه ی آن انتخابی کردن پادشاه بود. بدین منظور که شاه می بایستی با رای و نظر نمایندگان مجلس انتخاب شود.
★ مهرداد اول (اشک ششم) ششمین پادشاه اشکانی است (حکومت از ۱۷۱ تا ۱۳۸ پیش از میلاد) و پس از برادرش فرهاد یکم به شاهی رسید. فرهاد یکم با اینکه دارای فرزندان پسر بود، برادرش مهرداد را به جانشینی برگزید. مهرداد یکم و فرهاد یکم فرزندان فریاپت هستند. او بانی عظمت و اقتدار دولت اشکانی گردید. رشادت‌های او موجب شد تا برخی از سرزمین‌ها را از سلوکیان که به واسطه جنگ با رومی‌ها و یهودی‌ها ضعیف شده بودند، بگیرد.
★ انتخاب ولیعهد از میان شاهزادگان، اعلان جنگ و پیشنهاد صلح، بسیج نیرو، تغییر مالیات ها و صدور دستور ضرب سکه با تصویر تازه، تعیین شاهان ارمنستان، تایید تشریفاتی (ضمنی) شاهان پارسی تبار (از دودمان هخامنشیان) سرزمین پنتوس (منطقه ساحلی جنوب دریای سیاه در آناتولی به پایتختی شهر سینوپ) و انتصاب فرمانده کل ارتش برای یک دوره معین و یا مدیریت جنگ از جمله اختیارات مهستان بود.
★ مجلس حتی چنین اختیاری داشت که در صورت مشاهده ی تخلف از طرف پادشاه، وی را از سلطنت خلع و فردی دیگر را برگزیند. بنابراین، چنین مجلسی می بایستی همواره نظم و ثبات را در کشور حفظ و در حمایت از پادشاه درست کار که به منافع ملی میهنی اهمیت می دهد کوشا باشد. مجلس نقش عمده ای در کشور داری و تصمیم گیری های مهم ایفا می کرد. برای مثال، پس از درگذشت بلاش سوم، از آنجا که وی بسیار جوانسال بود و هنوز فرزندی نداشت، مدتی به طول انجامید تا پادشاه جدید برگزیده شود. در این مدت تمامی امور کشور بدون هیچ گونه کاستی به دست مجلس مهستان اداره می شد و کوچکترین اختلالی در نظام پیشرفته ی ایرانیان به وجود نیامد.
★ برخی از پژوهش گران بر این باورند که اشکانیان دارای دو مجلس دیگر نیز بوده اند. شورای سلطنتی که از سران هفت خاندان بزرگ اشکانی تشکیل می شد، مجلس مغ ها و روحانیون که محتملاً در زمینه های فرهنگی، باور ها و اعتقادات مردم فعالیت داشته و از مجلس مهستان به عنوان مجلسی که اهمیت تعلق داشتن به قشر بالا در آن بسیار اندک بوده و افراد بسته به تدبیر و سواد سیاسی وارد مجلس نام برده می شدند.
★ سه مجلس تصمیم‌ گیری: شاهنشاه اشکانی همواره با دو مجلس که یکی شورای خاندان سلطنتی و دیگری مجلس ریش سفیدان یا سنا بود مشورت می‌کرد. ظاهراً مجلس سومی هم وجود داشت که از ائتلاف آن دو مجلس در مواقع ضروری تشکیل می‌شد که آن را مهستان می‌نامیدند. مجلس مهستان همیشه پسر شاه را به جای او برمی‌گزید و گاهی برادر شاه یا عموی او را به سلطنت برمی‌داشت.
★ مهستان، پارلمان ایران در عهد اشکانیان نخستین جلسه خود را با حضور مهرداد اول برگزار کرد و اولین مصوبه ی آن انتخابی کردن شاه بود. عزل شاه نیز در اختیار همین مجلس قرار گرفت، البته طی شرایطی از جمله خیانت به کشور، ابراز ضعف و نیز جنون، بیماری سخت و از کار افتادگی. ایران در آن زمان دارای دو مجلس بود. مجلس شاهزادگان و مجلس بزرگان که جلسه مشترک آنها را «مِهستان» می‌خواندند.
★ برخی نویسندگان خارجی این مجلس را مُغستان می‌نامند ولی حسن پیرنیا نویسندهٔ کتاب ایران باستان آورده است:" مُغستان تصحیفی است که نویسندگان خارجه کرده‌اند، مُغستان مِهستان بوده و این کلمه از مِه آمده، که به معنی بزرگ است، پس مُغستان به معنی مجلس مُغ‌ها نیست، چنان‌ که بعضی تصور کرده‌اند، بل به معنی مجلس بزرگان است. بهترین دلیل آن که این مجلس فقط از مُغ‌ها تشکیل نمی‌یافت، بعکس اعضای غیرروحانی بیشتر بود".
★ دوران پادشاهی اشکانیان از این جهت قابل توجه است که برای نخستین بار در تاریخ ایران، یک دموکراسی نسبی برقرار بود و مجلسی به نام ” مِهستان” وجود داشت که با شرکت شاهزادگان و بزرگان کشور برگزار می شد و تا انداره ای در کنترل قدرت مطلق پادشاه موثر بود
★ اولین مجلس شناخته شده در تاریخ ایران به زمان اشکانیان بازمی‌ گردد. در این دوران مجلس مهستان از میان بزرگان و اشراف ایرانی به دو دسته بزرگان و شاهی تقسیم می‌شده‌است. پس از حمله اعراب به ایران بساط مجلس در حکومت‌های ایران برای بیش از ۱۲ قرن برچیده شد.
یادآوری های تاریخی
★ در زمان ناصرالدین شاه قاجار وی در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی را صادر کرد. در ۲۳ محرم ۱۲۷۵ قمری در روزنامه وقایع اتفاقیه فرمانی از ناصرالدین شاه منتشر شد که وظایف حکومت را میان وزارت خانه ‌های امورخارجه، جنگ، مالیه، عدلیه و فواید عامه تقسیم نمود و در این میان میرزا جعفرخان مشیرالدوله (دیپلمات تحصیل کرده بریتانیا) نیز به عنوان رییس مجلس ۲۵ نفره «مصلحت خانه» یا به اختصار «مجلس مشورت» معرفی شده بود. هرچند این مجلس مشورتی همانگونه که از نامش پیدا بود بیشتر جنبه ی تشریفاتی داشت، اما به هر حال پس از چندین قرن می‌توان آن را بارقه‌ ای از اصلاح ساختار سیاسی ایران دانست.
★ در شوال ۱۳۰۱ قمری، جمعی از تجار و بازرگانان نیز توانستند اجازه ی تاسیس مجلس وکلای تجار ایران را از ناصرالدین شاه بگیرند که مرامنامه ی آن بسیار مترقی و برخوردار از جنبه ی پررنگ اصلاح‌ طلبانه بود. اما تشکیل اولین مجلس ملی کشور به انقلاب مشروطه باز می‌گردد که فرمان تشکیل آن در روز ۱۶ مرداد سال ۱۲۸۵ توسط مظفرالدین شاه قاجار به امضا رسید. نظام‌نامه مجلس شورای ملی نیز در روز ۱۷ شهریور ۱۲۸۵ به امضای مظفرالدین شاه رسید... مجلس شورای ملی از ۱۲۸۵ تا ۱۳۶۸ در حدود ۸۳ سال به حیات خود ادامه داد و در جریان بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ از مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام پیدا کرد..  

تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
انجمن مهستان مجلس ایران باستان : تارنمای مهرمیهن/ مهستان: تارنمای ویکی‌پدیا/ مهرداد یکم (اشک ششم) ششمین پادشاه اشکانی: تارنمای ویکی‌پدیا/ سه مجلس تصمیم‌ گیری: تارنمای ویکی‌پدیا / مسیحیت در ایران باستان: تارنمای خانواده مسیحی/ یادداشتی در مورد مجلس و روسای مجلس در تاریخ ایران: تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ پیشینه مجلس در ایران: تارنمای ویکی پدیا
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2018/02/blog-post_9.html
بخش های پیشین  مجموعه ی ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی