۱۳۹۸ اردیبهشت ۴, چهارشنبه

نکاتی در زمینه ی واژه های پدر، مادر، برادر و دختر


پدر، مادر، برادر و دختر در لغت نامه ی دهخدا
پدر = (از پهلوی اَبی تَر) - مردی که از او دیگری بوجود آمده است - باب - والِد - بابا
مادر = (از پهلوی ماد) - زنی که یک یا چند بچه بدنیا آورده باشد (ناظم الاطباء) - ترجمه ٔ «ام» که والده باشد (آنندراج) - ام . والده . ماما. مام
برادر = (از پهلوی بَراتَر) پسر یا مردی که در پدر و مادر و یا یکی از آن دو با او مشترک باشد - اخوی - داداش (فرهنگ معین) - پسر از یک پدر و از یک مادر و یا یکی از آن دو (ناظم الاطباء) - نرینه جز تو از پدر و مادرت یا یکی از آن دو
دختر = فرزند مادینه ٔ انسان - بنت - دخت - ولیده - مقابل پسر که فرزند نرینه ٔ آدمی است (یادداشت دهخدا) - جاریة به معنای دختر خردسال و جوان: منتهی الارب
*
پدر، مادر، برادر و دختر در برخی از نوشتارها
★ در تارنمای ویکی‌پدیا
پدر یا بابا: یکی از نسبت ‌های خانوادگی است و به والد طبیعی یا اجتماعی مرد گفته می‌شود و از دید زیست‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی، و مذهبی می‌تواند تعریف‌های گوناگونی داشته باشد. از دید زیست‌شناختی، در پستاندارانی مانند انسان، پدر اسپرمی را تولید می‌کند که با تخمک ترکیب شده و پس از لقاح، رویان (جنین) شکل می‌گیرد. از دید اجتماعی پدر به مردی که نقش اجتماعی پدری را انجام دهد نیز گفته می‌شود. امروزه پژوهش‌های بسیاری دربارهٔ اهمیت نقش پدری در رشد روانی و اجتماعی فرزندان انجام شده‌است. همچنین در گذشته به مرشدانی که می‌توانستند مریدی را تا مقام حقیقت برسانند بابا می‌گفتند. به کشیش‌های مسیحی و گاه شبانان پدر نیز گفته می‌ شود که باید در نظر داشت هیچگونه ارتباطی به توضیحات فوق ندارد. در طول تاریخ بشریت بنابر روایات و مکتوبات دینی تنها آدم و عیسی مسیح بدون پدر متولد شدند
مادَر یا نَنه یا مامان: یکی از نسبت ‌های خانوادگی است و به والد طبیعی یا اجتماعی مؤنث گفته می‌ شود. به دلیل پیچیدگی و تفاوت‌ های اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، تعریف کلی کلمه ی مادر متفاوت است. واژه ی ننه که به عنوان برابر برای مادر به‌ کار می‌رود و معانی دیگری نیز دارد از ریشه ی هندواروپایی "نن" به معنی مادر و پرستار است
برادر: که در ایران داداش یا اخوی هم گفته می‌شود، یکی از نسبت‌ های خانوادگی است. در ایران به فرزندان پسر یک پدر و دو مادربرادران ناتنی گفته می‌شوند. در افغانستان داشتن پدری واحد برای برادر بودن کفایت می‌کند. با این تعریف به پسری از مادر واحد ولی از پدر متفاوت برادر ناتنی گفته می‌شود. در جوامعی چون هند به پسر عمو، پسر عمه، پسر دایی و پسر خاله نیز برادر گفته می‌شود
دختر (دخت): فرزند مونث انسان است. واژه ی دختر در مقابل واژه ی پسر قرار می‌گیرد و بیشتر به زنان خردسال و جوان گفته ‌می ‌شود. در فارسی به «انسان مؤنث» تا زمانی که ازدواج نکرده باشد نیز دختر گفته می ‌شود و بعد از ازدواج به او زن می‌گویند. دختر ممکن است در یکی از این معانی به‌ کار رود: زن خردسال - زن جوان - دوشیزه (زن ازدواج نکرده) - زن باکره: زنی که تاکنون هیچ نوع ارتباط جنسی با شخص دیگری نداشته ‌است
پل دختر: در ابتدای راه میانه به زنجان و بر روی رودخانه قزل اوزن در دل رشته کوه قافلانکوه واقع شده ‌است. از تاریخ ساختمان پل اطلاعات درستی در دسترس نیست. عده‌ای از باستان‌شناسان تاریخ پایه ‌های آن را به عهد ساسانی نسبت می‌دهند ولی با توجه به شیوه معماری تاریخ ساخت آن را به قرن هشتم هجری تخمین زده‌اند. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
قلعه ی دختر یا قیز قالاسی: در شهرستان میانه در دو کیلومتری پل‌دختر در رشته کوه قافلانکوه واقع و به شماره ۸۷۰ جزو آثار ملی ایران ثبت شده‌است. این قلعه بشکل کثیرالا ضلاع غیرمنتظم ساخته شده و به سه قسمت تقسیم می‌شود
★ در نوشتاری ازعادل اشکبوس در تارنمای میهن
پدر: حرف « پ » در "پدر" این گونه می نماید که ریشه ی واژه ی «پدر» واژه ی «پاییدن» است. پدر به معنی پاینده (کسی که می پاید) کسی که مراقب خانواده اش است و آنان را می پاید. پدر در اصل پایدر یا پادر بوده و جالب است که تلفظ « فاذر » در انگلیسی بیشتر به « پادَر » شبیه است تا تلفظ فارسی «پدر»
مادر: شاید به معنای  « پدید آورنده ی ما » باشد
بَرادر: شاید در اصل « بَرا + در » باشد. یعنی کسی که برای ما کار انجام دهد. کار انجام دهنده برای ما و برای آسایش ما
دُختر: از ریشه ی « دوغ » است که در میان مردمان آریایی به معنی 'شیر" بوده و ریشه ی واژه ی دختر « دوغ دَر » بوده به معنی « شیر دوش » زیرا در جامعه ی کهن ایران باستان کار اصلی او شیر دوشیدن بود. واژه ی انگلیسی daughter  نیز همین دختر است.  gh در انگلیس کهن تلفظی مانند تلفظ آلمانی آن داشته و  « خ » گفته می شده است. در اوستا این واژه به صورت
"دوغْــذَر"  و در پهلوی "دوخت . دوغْدَر" در اثر فرسایش به دختر تبدیل شده است
*
 پدر، مادر، برادر و دختر در گلچینی از سروده ها
★ پدر از زبان برخی شاعران پارسی گوی
نگاه کنید به تارنمای گلچینی از سروده ها 
★ مادر از زبان برخی شاعران پارسی گوی
نگاه کنید به تارنمای گلچینی از سروده ها
★ برادر در گلچینی از سروده ها
نگاه کنید به تارنمای گنجور
★ دختر در گلچینی از سروده ها
نگاه کنید به تارنمای گنجور
★ دختر خیابان نقلاب: در زنجیری از سروده ها
نگاه کنید به تارنمای گلچینی از سروده ها
*
پدر، مادر، برادر و دختر در ترانه ها
ترانه ی پدر - اجرا: علیرضا روزگار
https://www.youtube.com/watch?v=LVdrlhyeDC0
ترانه ی مادر - اجرا: مهستی
https://www.youtube.com/watch?v=WPvFrKx5HO0
و
https://www.youtube.com/watch?v=divP8wA8T4I
ترانه ی مادر - اجرا: داریوش
https://www.youtube.com/watch?v=niv6c-aQK10
ترانه ی مادر - اجرا: جواد یساری
https://www.youtube.com/watch?v=bP2QDtlbDog
ترانه ی برادر - اجرا: محمد علیزاده
https://www.youtube.com/watch?v=cDkJiytk-Is
ترانه ی دختر ایرونی - اجرا: اندی و کورس
https://www.youtube.com/watch?v=-05qe1MF5Pg
ترانه ی دختر - اجرا: حمید طالب زاده
https://www.youtube.com/watch?v=sDQjqVRBOzg
*
روزهای تاریخی پدر، مادر، برادر و دختر
روز پدر: روزی است برای بزرگداشت پدرها، پدر بودن، پیوند میان پدران و مادران و اهمیتی که پدرها در اجتماع دارند. در ایران پیش از انقلاب، روز ۲۴ اسفند زاد روز رضا شاه بر پایهٔ گاهشمار ایرانی روز پدر نامیده می‌شد. پس از انقلاب ۵۷ این روز به ۱۳ رجب قمری زاد روز علی بن ابی‌طالب امام نخست شیعیان تغییر یافت. زرتشتیان ایران نیز جشن شهریورگان را به عنوان روز پدر برگزار می‌کنند. در تعدادی از کشورهای کاتولیک روز پدر را در ۱۹ مارس، روز جشن یوسف مقدس، گرامی می‌دارند. در ایالات متحده آمریکا روز پدر در سومین یکشنبهٔ ماه ژوئن جشن گرفته می‌شود. این روز اولین بار در ۱۹ ژوئن ۱۹۱۰ در اسپوکین گرامی داشته شد. در کانادا روز پدر در سومین یکشنبهٔ ماه ژوئن گرامی داشته می‌شود، این روز یک تعطیلی عمومی نیست. معمولاً افراد در این روز، روز خود را با پدر خانواده سپری می‌کنند، جشن کوچکی می‌گیرند و هدیه می‌دهند. روز پدر در آلمان نسبت به دیگر کشورهای جهان متفاوت است. روز عروج مسیح به آسمان به عنوان روز پدر در نظر گرفته شده‌است (روز سه شنبه، چهل روز پس از عید پاک). این روز، یک تعطیلی رسمی است و در برخی مناطق آلمان به آن «روز مرد» یا «روز آقایان» نیز می‌گویند. در شمال و شرق آلمان سنت بر این است که در این روز گروه ‌هایی از مردان (افراد جوان و میانسال و نه نوجوانان) به صورت گروهی به پیاده ‌روی و گردش بیرون شهر می‌روند و یک یا چند واگن کوچک که باید با دست آن را کشید به دنبال خود می‌برند. آن‌ ها در این واگن‌های کوچک، شراب، آبجو و غذاهای سنتی می‌گذارند. بسیاری از مردان از این روز به عنوان فرصتی برای مست کردن استفاده می‌کنند. این سنت‌ها احتمالاً ریشه در آیین‌ها و نمایش‌های روز عروج مسیح و حرکت آن‌ها به سوی زمین‌های کشاورزی دارد. برخی از مردان مانند شخصیت‌های ولگرد و می‌خوار در نمایش‌های قرن ۱۷، به خوردن شراب و مست کردن می‌پردازند. بعضی نیز نقش افراد «آقازاده» را انتخاب می‌کنند و در مناطق شهری و خیابان‌ها به ویژه در برلین به ایفای نقش خود می‌پردازند (از سده ۱۹ به این سو چنین بوده‌است). با این حال بسیاری از پدران ترجیح می‌دهند به جای بیرون رفتن و مست کردن در کنار خانوادهٔ خود باقی بمانند. بعضی نیز از تعطیلی مدرسه‌ ها استفاده می‌کنند و به تعطیلات خانوادگی می‌ روند. در استرالیا، مردم در اولین یکشنبهٔ سپتامبر روز پدر را گرامی می‌دارند، این روز تعطیلی عمومی نیست. هر ساله در ۳۲ شهرستان ایالت ویکتوریا برای بزرگداشت پدرها و نشان دادن اهمیت نقشی که آن‌ها در تربیت فرزندان دارند، جشنی برگزار می‌شود و به پدران برگزیده «جایزهٔ پدر سال» داده می‌شود. در جهان عرب روز پدر در ۲۱ ژوئن هر سال، اولین روز تابستان گرامی داشته می‌شود و این به این دلیل است که در این کشورها روز مادر در اولین روز بهار جشن گرفته می‌شود. در کره، روز پدر و مادر در ۸ مه هر سال گرامی داشته می‌شود و این روز تعطیل رسمی نیست
روز مادر: روزی است که به یادبود و افتخار مادران در کشورهای مختلف گرامی داشته می‌شود. بعد از اینکه تعطیلات در ایالات متحده از سوی سایر فرهنگ‌ها و ملت‌ها پذیرفته شد، تاریخ این روز نیز عوض شد تا با روزی که از قدیم مربوط به مادران بود یا سایر جشن‌های ملی، یکی شود؛ مانند یکشنبهٔ مادر در انگلستان یا در یونان، ۲ فوریه جشن ظهور مسیح برای مسیحیان اورتودوکس. در بعضی کشورها این روز به روزی که برای بیشتر مذهب‌ها مهم بود تغییر یافت، مانند روز مریم مقدس در کشورهای کاتولیک؛ یا ۲۰ جمادی ‌الثانی روز تولد فاطمه زهرا دختر پیامبر اسلام، در ایران. برخی کشورها، آن را به روزهای تاریخی خود تغییر دادند، مانند بولیوی که روز جنگ ویژه‌ای که زن‌ها نیز در آن شرکت داشتند را انتخاب کرد. در برخی از کشورهای غربی از جمله انگلستان دومین یکشنبه ماه مه هر سال روز مادر نام می‌گیرد. در سال ۱۹۲۴ کنگره آمریکا دومین روز ماه مه را به عنوان روز مادر تعیین نمود. در ژاپن، زادروز همسر وقت امپراتور به عنوان روز مادر گرامی شمرده می‌شود. در ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ روز ۲۵ آذر به نام روز مادر نام گذاری شده بود.
روز برادر در ایران باستان (خُرم روز، یکم دی ماه، روز بعد از شب یلدا): ابوریحان بیرونی در «آثار الباقیه»، رسم بسیار زیبایی درباره خرم روز آورده است: در این روز عادت ایرانیان چنین بود که پادشاه از تخت شاهی به زیر می آمد و جامه سپید می‌ پوشید و در بیابان بر فرش‌های سپید می‌نشست. پادشاه با دهقانان و برزیگران مجالست می‌کرد و در یک سفره با ایشان غذا می‌خورد و می‌گفت: من امروز مانند یکی از شما هستم و با شما "برادر" هستم زیرا قوام دنیا به کارهایی است که به دست شما می‌شود و قوام عمارت آن هم به پادشاه است. من که پادشاه هستم، با شما برزگران "برادر" خواهم بود و مانند "دو برادر" مهربان خواهیم بود
روز بین‌المللی دختر: یک روز یادبود بین‌المللی اعلام ‌شده از سوی سازمان ملل متحد است که به روز دختر نیز مشهور است. ۱۱ اکتبر ۲۰۱۲، اولین روز دختر بود. این یادبود در حمایت از فرصت‌های بیشتر برای دختران و ارتقای آگاهی در خصوص نابرابری جنسیتی که دختران در سطح جهان به خاطر جنسیتشان مواجه‌اند برگزار می‌شود
نگارش و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
نگاه کنید به
کلمات انگلیسی پدر، مادر، برادر و دختر در "نخستین واژه های ایرانی که به زبان انگلیسی راه یافتند": نوشتاری به زبان انگلیسی از همین نگارنده
منابع و مآخذ
پدر در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ مادر در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ برادر در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ دختر در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ پدر، مادر، برادر و دختر در برخی از نوشتارها : پدر، مادر، برادر و دختر در تارنمای ویکی‌پدیا/ پل دختر: تارنمای ویکی‌پدیا/ قلعه ی دختر: تارنمای ویکی‌پدیا/ نوشتاری ازعادل اشکبوس: تارنمای میهن/ پدر، مادر، برادر و دختر در گلچینی از سروده ها: تارنماهای گوناگون/ روزهای تاریخی پدر، مادر و دختر: تارنمای ویکی‌پدیا/ روز برادر در ایران باستان: تارنمای سیمرغ/
ارسال شده توسط در