شناخت مردمان لُر
١ - لُر: نام قبیله ای از ایرانیان، طایفه ای از ایرانیان چادرنشین
٢ - لُر: نام قومی ایرانی است که در باختر و جنوب باختری ایران زندگی می‌کند
٣ - قوم لر: مردمی آریایی ، فارسی زبان و ایرانی تبارند که از نظر نژادی و فرهنگی شاید تاحدودی با اقوامی چون ایلامی ها و کاسی ها آمیخته اند اما با این حال توانسته اند اصالت خود را بیش از سایر گروه های ایرانی حفظ کنند کما اینکه بسیاری از آداب و سنن باستانی را هنوز هم حفظ کرده اند مثلا می بینیم که برخی کلمات جاری زبان لری آشکارا ریشه در زبانهای هخامنشی آریایی دارد
٤ - از میان اقوام ایرانی اصیل می توان به لر، کرد و بلوچ اشاره کرد که همگی از زیر شاخه ها یا تیره های پارت هستند... لر ها در استان های چهار محال و بختیاری، خوزستان، کهکیلویه و بویر احمد، فارس (ممسنی فارس) شاهین شهر اصفهان، لرستان، بوشهر(سپید پوستان) و ... زندگی می کنند. ایل بختیاری یکی از زیر شاخه های تیره پارت نژاد آریاست و از نزدیکان آن می توان به پارت هاي گلستاني و شمال خراسان اشاره کرد که روزگاری را در کنار دریای خزر گذرانده اند، این ایل به همراه لر های کوچک (اهالی استان لرستان کنونی) و کرد ها بعد از مهاجرت از جنوب سیبری (کوچ معروف و بزرگ هند و اروپایی) در استان کونونی پارتيانا (خراسان) جایگزین شدند و تا اینجا تیره ی آنان بسیار کوچک بود ولی رفته رفته بر جمعیت آنان افزوده شد. آنان حکومت اشكاني را قبل از اسلام به راه انداختند. البته پدران آنان از بزرگان فرمانروایی هخامنشیان بودند و هم چنین بعد از اسلام، حکومت زندیه به دست آنان تشکیل یافت. بختیاری ها در کوه ها به جنگ با اعراب می پرداختند تا جایی که پارس ها به آنان لقب بختیاری (دارای شانس و بخت همیار) دادند. جدایی لرها (اعم از لر بزرگ و لر کوچک) از کرد ها به جنگ و ستیز برای تصاحب جایگاه آنان بر می گردد. همان طور که از پایتخت استان چهار محال و بختیاری یعنی شهر کرد پیداست نشان می دهد که روزی کرد ها در آنجا بودند که سپس با پیروزی لر ها، کرد ها بیرون رانده شده و راه به سوی شمال زاگرس را در پیش گرفتند و ساکن شدند و بسیار بر جمعیت آنان افزوده شد... لر های کوچک هم راه شمال غرب را در پیش گرفتند و از لر بزرگ (بختیاری ها) جداشدند
زبان مردمان لُر
زبان لری خویشاوند نزدیک زبان فارسی و به همراه فارسی از شاخه فارسی‌تبار دسته جنوب باختری زبانهای ایرانی است. ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبانهای ایرانی در منطقه کنونی لرستان در دیرینه‌شناسی باستان بیشتر از سوی ناحیه پارس صورت گرفته تا از سوی ناحیه ماد. گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند. زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.. ریشه زبان های ایرانی لری (بختیاری، لکی، خرم آبادی) مانند زبان فارسی به پارسی میانه (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد... برخی گویش‌های زبان لری مانند لری خرم‌آبادی نیز تحت تاثیر زبان کردی قرار گرفته اند
بختیاری ها
١ - مردم بختیاری یا لرهای بختیاری شاخه‌ای از مردم لر به شمار می‌آیند و در جنوب غربی ایران ساکن هستند. دانشنامه ایرانیکا جغرافیای سکونت لرهای بختیاری را از فریدن در غرب استان اصفهان تا اهواز و گویش بختیاریها را گویشی از زبان لری معرفی می‌کند.. سرزمین کنونی بختیاری هزاران سال است، که سکونتگاه گروه‌های مختلف انسانی میباشد. شواهد گوناگون نشان می‌دهد، که سرزمین باستانی قوم لر، ده‌ها هزار سال پیش، مسکونی بوده‌است. منابع و امکانات طبیعی از قبیل آب، جنگل، مراتع، بارندگی مناسب، آبگیرهای فراوان و درّه‌های مستعد برای کشاورزی، این سرزمین را به یکی از بهترین زیستگاه‌ها و محل تجمع و سکونت گروه‌های انسانی در دوران گذشته، تبدیل نموده بود. بعلاوه این امکانات در بلندی‌های زاگرس و دامنه‌های آن، محیط مناسبی برای رویش نباتات علوفه‌ای و گونه‌های مختلف حیوانات فراهم کرده بود. کاوش های باستان شناسی نشان می‌دهد، که قدمت سکونت انسان در این منطقه، به چهل هزار سال میرسد. بازمانده های فرهنگی دوران پارینه سنگی، میان سنگی، نوسنگی و شهرنشینی در این ناحیه، به چشم می‌خورد. سرزمین بختیاری، از جمله محدود سرزمین‌هایی است، که انسان برای اولین بار، به اهلی کردن حیوانات و نباتات پرداخته، یا به دیگر سخن، زندگی ده نشینی و کشاورزی را، که لازمه پیدایش تمدن می باشد، آغاز نموده‌است
٢ - بختیاری نام ایلی است در ایران که میان اصفهان و شوشتر مسکن دارد. ایل بختیاری در ابتدای مشروطه خدمت به آزادی ایران کرد (فرهنگ نظام ). نام طایفه ای که در پائین اصفهان و خوزستان منزل دارد و بیشتر آنها صحرانشینند (ناظم الاطباء). قوم بختیاری محل و مکان معینی از قدیم الایام تا چند سال اخیر نداشت و ییلاق و قشلاق می کرد و در مکان های مختلف مانند فارس و خوزستان رفت وآمد داشت، بختیاری ها اکنون در همان محل های سابق خود خانه ساخته و منزل نموده و زراعت می کنند. دو ایل در بختیاری موجود بوده است : چهارلنگ و هفت لنگ . این اقوام بیشتر در چهارمحال اصفهان و رامهرمز و شوشتر و دزفول و ایذه و باغ ملک و مسجدسلیمان سکنی دارند (جغرافیای غرب ایران ص ٨٣). هفت لنگ شامل ۵۵ تیره و چهارلنگ دارای ٢٤ تیره است و حدود٤٠٠ هزارتن جمعیت دارد و برخی آنان را منسوب به طوایف باکتریال و باختریان دانسته اند
٣ - مسجدسلیمان شهری است تاریخی در میان کوههای زاگرس و از شهرهای لرنشین استان خوزستان است. این شهر به شهر اولین ها نیز مشهور است زیرا خیلی از امکانات زندگی شهری برای اولین بار در این شهر بختیاری نشین بوده است و مردم با آن آشنایی داشته اند. مانند اولین شهر نفتی ایران و غیره … ساکنان این شهر را طوایف مختلفی از قوم بختیاری تشکیل می‌دهند ولی با کشف نفت در منطقه افراد دیگری از سایر مناطق بختیاری بمنظور کسب و کار به این شهر آمدند و رفته رفته بصورت دایم در این شهر ساکن شدند
بویراحمدی ها
١ - بویر احمدی نام بزرگترین قبیله لر از شش طایفه ساکن کهگیلویه و بویراحمد است، سکونت گاه این طایفه منطقه‌ای حدود ۲۵۰۰ مایل مربع، از بهبهان تا کوه پایه‌های دنا را در بر می‌گیرد. ایل بویراحمدی از ترکیب اقوام گوناگونی که در طول تاریخ در نتیجه فتوحات، مهاجرت‌های اجباری و پناهندگی‌ها به این سرزمین آمده‌اند پدید آمده‌است، به خاطر رواج زبان لری در میان بویراحمدی‌ها یکی از گمان‌ها این است که ایشان بازماندگان ایرانیان اولیه ساکن در فارس باشند
٢ - بویراحمدی ها محصول سختی ها و فراز و نشیب های تاریخ پر تلاتم این مرزبومند که کیانیان و کی خسرو و نژاد آریوبرزن را در خاطره ها زنده می سازند
ممسنی ها
١ - سرزمینی که اکنون در فارس ممسنی نام دارد، سابقه اش به تمدن ایلامی در هزاره های سوم، دوم و اول قبل از میلاد می رسد. در نقشه های هزاره سوم قبل از میلاد "دژ تل اسپید" و نام "فهلیان" آمده است که اولی اکنون روستایی است در منطقه ی "رستم" که آثار به جامانده از آن دوران نیز در این روستا کشف گردیده است و دومی نیز شهر قدیمی فهلیان و یکی از روستاهای بزرگ شهرستان ممسنی است که آثار به جا مانده از قدیم بسیار دارد و اخیراً باقی مانده های شهر بزرگی از دوران هخامنشیان تحت عنوان "لیدوما" چهارمین شهر هخامنشی در آن کشف گردیده است. منطقه کنونی ممسنی در دوران هخامنشیان جزء مناطق انزان نشین بوده است. به نظر می رسد ممسنی در دوره اشکانیان نیز محل تلاقی سپاه اشکانی با رومیان بوده است. زیرا در نزدیکی روستای کوپن دماغه ای به نام پوزه "سورنا" وجود دارد که به احتمال زیاد محل درگیری سورنا سردار اشکانی با دشمنان بوده است. پس از اسلام واژه "انبوران" برکل ممسنی اطلاق و شهر "نو بندگان" به عنوان مرکز آن انتخاب گردید. بعد از قرن چهارم هجری واژه ی "شولستان" بر این منطقه اطلاق گردید. صفی نژاد، یکی از محققین ایرانی "شول" ها را از تبار ساسانیان می داند. به عقیده این محقق در آن زمان قلمرو ممسنی ٨٠×١٠٠ فرسنگ بوده است
٢ - ممسنی متشکل از چهار طایفه دشمن‌زیاری، رستم، جاوید، بکش با فرهنگ طایفه‌ای و عشیره‌ای است. زبان اکثریت مردم ممسنی گویش لری ممسنی میباشد. گویش لری ممسنی شاخه ای از زبان پارسی می باشد. قشقایی‌های ساکن ممسنی به گویش ترکی قشقایی صحبت می‌کنند
اهالی استان لرستان کنونی
منطقه کوهستانی لرستان به دلیل داشتن مراتع فراوان و داشتن اقلیم‌های مختلف از دیرباز از مراکز مورد توجه ایل‌ها و طایفه‌های کوچ رو بوده‌است که برای چراندن دامهای خود بین نقاط سردسیر شمال و شرق لرستان و نواحی گرمسیری جنوب و غرب آن در رفت و آمد بوده‌اند. به استثنای شهرهای تاریخی مانندخرم‌آباد و بروجرد که در دوره‌هایی رونق یافته و به محیطی چند فرهنگی تبدیل شده بودند، زندگی طایفه‌ای و عشیره‌ای روش غالب زندگی برای بیشتر ساکنان این منطقه بوده‌است. به همین روی، ایل‌ها و تیره‌های فراوانی از لکها، لرها و بختیاریها در لرستان ساکن شده‌اند که برخی از آنان بومیان لرستان بوده‌اندمانند طایفه خورشیدوند که بازماندگان اتابکان هستند و گروه هایی نیز در دوره‌های مختلف تاریخی به این منطقه کوچیده و یا کوچانیده شده‌اند
آداب و رسوم و فرهنگ مردمان لر
الف - آداب و رسوم بختیاری ها: برخی از آداب و رسوم بختیاری ها از این قرار است:
١ - آداب مخصوص بختیاری ها در پوشش: سالهاست كه مردان بختیاری از چوقا كه گاهی هم چوخا نامیده می شود استفاده می كنند كه نوعی عبای دهقانی است و زنان بختیاری با سلیقه خاصی آنرا از پشم سفید طبیعی می بافند و در بافت آن از خطوط عمدی آبی تیره یا مشكی استفاده می كنند، یك قرن پیش یكی از خوانین بختیاری چوقا را به میان مردم بختیاری آورد كه پیرزنی از توابع لرستان به او هدیه داده بود و پس از آن پوشیدن چوقا در بین مردمان بختیاری متداول شد. مادة اولیه چوقا پشم است كه زنان بختیاری آن را به گونه ای نازک و ظریف می ریسند. بلندی چوقا حدوداً تا سر زانو می رسد و جلوی آن كاملاً باز است در حال حاضر بهترین نوع چوقا توسط زنان طایفة «كیارسی» بافته می شود. بافت یك چوقا حدود ٢٠ تا ٣٠ روز طول می كشد. شلوار دبیت هم از دیگر اجزا لباس های محلی مردان بختیاری است شلواری بسیار گشاد از جنس دبیت سیاه رنگ كه در دوخت آن دو متر و نیم پارچه استفاده می شودو خیاطان محلی آنرا به صورت كیسه ای دولنگه می دوزند كه در بالای آن سه راه كش دارد و ٣ متر كش را درآن می كنند.شال مردان بختیاری به اندازه ی ٨ متر از پارچه چلواری سفید است كه به صورت شال در آورده و دور كمر می پیچانند و گره های ریزی برای نمای آن از سر خود همان پارچه درست می كنند. كلاه نمدی هم یكی دیگر از اجزای لباس محلی مردان بختیاری است همینطور گیوه ملكی كه برای پوشش پاها مورد استفاده قرار می دهند. و اما زنان بختیاری هم از لباسهای محلی زیبایی استفاده می كنند، كه از بهترین پارچه ها دوخته می شوند. برای دوخت پیراهن زنان بختیاری ٤ متر پارچه استفاده می شود كه به صورت مدل چاک دار آنرا می دوزند كه از دو قسمت كمر چاک دارد و پایین آن به صورت كلوشی است. شلوار زنان بختیاری قدری چین دارد و گشاد است و مثل دامنی به چشم می خورد. در دوخت این شلوار ١٠ متر پارچه استفاده می شود. از دیگر لباس های محلی می توان به مینا و لچک و جلیقه و كلجه كه به صورت كت است و از بهترین مخمل ها درست می شود اشاره كرد.
ایزابلا بیشوت سفرنامه نویس اروپایی در خصوص آداب لباس پوشیدن بختیاری ها در كتاب از بیستون تا زردكوه بختیاری می نویسد: «معمولاً مردان بختیاری از نوعی پارچه زیركتانی پیرهن می پوشند و از یك پارچه مشكی رنگ شلوار به پا می كنند كه هر پارچه شلوار تقریباً دو یارد و بلندی آن تا روی گیوه می رسد. آنان یك عبای قدی هم روی لباس خود می پوشند كه به زبان محلی چوخا نام دارد همه بختیاریها یك نوع كلاه غدی به سر می گذاردند كه رنگ آن قهوه ای، مشكی و گاهی شیری می باشد».
٢ - آداب عقد و ازدواج در بختیاری: به طور كلی ازدواج در قوم بختیاری رسومی دارد یا به صورت ناف بران كه دختر و پسر را از همان كودكی برای هم نامبر می كنند و وقتی به سن ازدواج رسیدند رسوم نامزدی و عقد را به جا می آورند كه امروزه آداب ناف بران كم رنگ شده است، امروزه بستگان داماد برای نامزدی به خانه عروس می روند و رسماً مراسم خواستگاری انجام می شود و مادر داماد روسری زیبایی روی سر عروس خانم می كند كه مانند همان انگشتری نامزدیست و نشانه نامزدی آنان است. خانواده عروس هم نبات و شیرینی را به معنی قبول پیشنهاد به اقوام داماد می دهند، یكی از رسوم قدیمی بختیاری ها هنگام ازدواج این است كه دختران نامزد شده شروع به بافتن قالیچه می كنند تاهنگام عروسی همراه خود به خانه داماد ببرند، نوع قالیچه، كیفیت و زیبایی آن حكایت از هنرمندی عروس خانم دارد. برای همین دختركان بختیاری سعی می كنند این قالیچه را در نهایت زیبایی و خوب ببافند.
یكی دیگر از آداب كهن ازدواج در بختیاری مربوط به شب عروسی است كه اقوام و بستگان داماد پس از صرف شام به خانه عروس خانم می روند و در حین آئینه و شمعدان به دست، عروس خانم را با شور و نشاط و هلهله راهی خانه داماد می كنند كه در بیشتر روستاهای بختیاری عروس را سوار بر اسب می كردند و بقیه پیاده به طرف خانه راه می افتادند. در مراسم ازدواج بختیاری ها نواختن ساز و دهل، اجرای رقص محلی و تركه بازی، خواندن ترانه های شاد از آداب اصیل این مراسم است، یكی دیگر از آداب اصیل كه هنوز هم در بعضی دهات بختیاری انجام می شود اینست كه و قتی عروس را به خانه داماد می برند اطرافیان به طور شوخی دستبردی به اثاثیه منزل عروس یا داماد می زنند كه دقت و هوش اقوام طرف مقابل را امتحان می كنند مثلاً وقتی اقوام داماد به دنبال عروس خانم می روند یكی از زنان بستگان داماد لیوان یا سینی و یا گلدانی را از خانه عروس خانم دستبرد می زند، اگر اقوام عروس خانم متوجه نشوند آن شی را با خود می برند و فردای آن روز به خانه عروس می فرستند وقتی عروس به درخانه داماد رسید آتش بزرگی را فراهم می كنند و عرو.س خانم را چندبار به دور آتش می چرخانند و سپس خونریزی می كنند و سر میش یا بره ای را می برند. اما فردای شب عروسی مراسم پشت پرده یا پاتختی اجرا می شود به این صورت كه مادر عروس ظرفی از برشتوك و غذاهای تزئین شده و خلعتی را برای عروس و داماد به خانه داماد می فرستند كه همراه این هدایا چند نفر از بستگان عروس هم به خانه عروس و داماد می روند
ب - آداب و رسوم لر های کوچک: برخی از آداب و رسوم لر های کوچک از این قرار است:
١ - موسيقی لری با موسيقی "رديف دستگاهی" پيوند نزديکی دارد. بخش مهمی از اين موسيقی از طريق كمانچه و كمانچه نوازی محلی در موسيقی رسمی ايران "رديف" نيز تأثير گذاشته است. اغلب موسيقی های محلی لرستان در دستگاه ماهور و بيش تر با ساز کمانچه اجرا می شوند . موسيقی های لرستان به چهار بخش موسيقی كار، موسيقی مراسم، موسيقی عروسی و موسيقی ترانه های روز تقسيم شده است. ترانه ها و رقص های متداول لری بيش تر حماسی هستند و ترانه هايی كه جنبه تغزل دارند، در بين مردم از تداول كم تری برخوردار هستند. رقص های بومی لری گاهی با وزن و سرعت آهسته و گاهی با تندی بيشتر اجرا و در همه حال به صورت گروهی اجرا می شود
٢ - پوشاك زنان لر بنا به موقعيت اجتماعي ، اقتصادي و از طرفي شرايط سني از ويژگي هاي مشخصي برخوردار است. پوشاك زنان جوان لر با پارچه هاي الوان در رنگها و طرح هاي شاد با سربندهاي زيبا و رنگي مي باشد . زنان مسن تر پارچه هائي به رنگ تيره و طرح اي ساده و سربندي سياه و سفيد را ترجيح مي دهند. روسريهاي زنان لر كه در زبان محلي به آن " گل وني " مي گويند. زيبائي خاصي به سر زنان لر مي دهد. اين روسريها كه معمولاً ابريشمي مي باشند و در طرح ها و رنگهاي مختلف به كار مي روند. با گره زيبائي به دور سر پيچيده مي شود گوشه هاي آن هم به صورت آويزان بر پشت سر قرار مي گيرد. پيراهن زنان لر داراي برشي ساده، بلند و گشاد است با طرح هاي گلدار و رنگهاي الوان. شلوار پوشاك زنان لر از لحاظ تركيب و جنس پارچه دو قسمتي و دو رنگي است. معمولاً از دمپا تا حدود بالاي زانو، پارچه ساده با نقشبندي و نواردوزي شده است و قسمت بالاتر به رنگ ديگر و گلدار مي باشد. " سرداري " كه پوششي است بلند تا به پشت پا، جلوي آن بدون دگمه است با آستيني تا آرنج كه اغلب از مخمل با الوان مشكي، سبز و قرمز تهيه مي شود. دوره هاي آستين و دامن آن به پهناي دو تا سه انگشت يراق دوزي و نوار دوزي شده است. " كت " كه نيم تنه را مي پوشاند، نوار دوزي ندارد و با دكمه در جلو بسته مي شود. " جليقه " كه هميشه باز است و دكمه ندارد و در قسمت جلوي آن يراق دوزي و سكه دوزي شده است.
٣ - پوشاك مردان لر : مردان لر داراي پوشش ساده اي مي باشند. جنبه هاي تزئين آن كمتر مي باشد. شلوار آنان به طرح شلوار كردي است. پيراهن آنان با برش ساده و اغلب به رنگ سفيد و گاه رنگين مي باشد . كلاه نمدي، شال و گيوه نيز از خصوصيات ويژه لباس مردان لري مي باشد.
٤ - غذاها: تقريباً همه ی انواع خوراک ها در استان لرستان تهيه و طبخ می شود ولی متداول ترین آنها عبارتند از عدس پلو با گوشت، باقلاپلو، كباب چنجه، کباب بختیاری، شوله، کباب بروجردی، آش پخازه، آش شوربا، كپه، کال جوش یا كله جوش، جگروز، اناردونگ و انواع کوفته
موسیقی ها و رقص ها و ترانه ها
موسیقی لُری
https://www.youtube.com/watch?v=hptJ8v6ZFi8
رقص بختیاری
https://www.youtube.com/watch?v=GUvjzzqhTZc
موسیقی بختیاری - گل ناز دارُم
https://www.youtube.com/watch?v=Pjx--RNhmko
آهنگ لری بختیاری (دی بلال)
https://www.youtube.com/watch?v=XxPFpR3JeXM
رقص در عروسی های لرستان
https://www.youtube.com/watch?v=yJh-9_2VoGw
همراه با خنياگران لرستان
https://www.youtube.com/watch?v=2r-o-GJgUuc
ترانه ای به زبان لری با آواز مجید احمدی همراه با رقص گروهی از بانوان
https://www.youtube.com/watch?v=sqfQG9a7Bvk
یادداشت پایانی
١ - بنا بر برخی منابع (فرهنگ نظام، تارنماهای دهخدا و دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا) ایل بختیاری در ابتدای مشروطه خدمت به آزادی ایران کرد. آگاهی های بیشتر را در این زمینه می توان در کتاب "تاریخ مشروطه ی ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری" پی گیری نمود.
٢ - پیرامون آداب شكار و آداب سوگواری بختیاری ها می توان به تارنمای سیمرغ و در مورد عشاير و طايفه هاي لرستان، پوشاک عشایر و صنایع دستی رایج میان لر های کوچک می توان به تارنمای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان مراجعه کرد.
٣ - بنا بر گزارش منابع گوناگون، در اعتراض به پخش سریال "سرزمین کهن" از شبکه ی سوم تلویزیون ایران، روز پنجشنبه ۲۴ بهمن ۱٣۹۲، عده‌ای از بختیاریها در چند شهر ایران (ایذه، اهواز، الیگودرز، دزفول و مسجد سلیمان) دست به تظاهرات زدند و خواستار توقف پخش این سریال "ضد بختیاری" شدند. در روز شنبه ۲٦ بهمن ماه، پخش سریال تلویزیونی "سرزمین کهن" از تلویزیون ایران متوقف و ادامه پخش آن به نتیجه تحقیقات صدا و سیما درباره دیدگاه مخاطبان به این سریال موکول شد.
٤ - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا در فهرست کوتاهی از برخی "مردمان لر" نام برده است. نگارنده نیز در نوشتاری به زبان انگلیسی تحت عنوان "نخستین بانوان روزنامه نگار در ایران" به دو تن از مردمان مشهور لر یعنی بانوان " شیرین بختیار" و " رودابه بختیار" اشاره دارد و علاقه مندان می توانند به آن مراجعه نمایند.
دکتر منوچهر سعادت نوری
منابع و مآخذ
شناخت مردمان لُر: تارنمای لغت نامه دهخدا - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای بهمئی - تارنمای سرزمین بختیاری
زبان مردمان لُر: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
بختیاری ها: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای لغت نامه دهخدا - تارنمای سرزمین لر
بویراحمدی‌ها: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا - تارنمای سعید پرندوار
ممسنی ها: تارنمای اسفندیار افشون - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
اهالی استان لرستان کنونی: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
آداب و رسوم بختیاری ها: تارنمای سیمرغ
آداب و رسوم لر های کوچک: تارنمای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان
برخی از مردمان مشهور لر: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
موسیقی ها و رقص ها و ترانه ها: تارنمای یوتیوب
تاریخ مشروطه ی ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری - خاطرات دکتر نورالله دانشور علوی - با ت‍وض‍ی‍ح‍ات و ح‍واش‍ی و م‍ق‍دم‍ه ب‍ق‍ل‍م حسین سعادت نوری: انتشارات کتابخانه دانش - چاپ ١٣٣۵ - تهران
پیرامون پخش سریال "سرزمین کهن": منابع گوناگون
نخستین بانوان روزنامه نگار در ایران - نوشتاری به زبان انگلیسی از همین نگارنده: تارنمای ایرانیان
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/02/blog-post_27.html
