زنان نامدار ایران: ۳۴ - ماندانا نخستین ملکه ی مادر در تاریخ ایران

ماندانا در فرهنگ واژه ها
ماندانا = واژه ای عبری به معنای عنبر سیاه - دانایی که دیگران را به دانایی وامی دارد - ماندنی و نمیرا - دختر آژی دهاک و مادر کوروش کبیر: تارنمای واژه ‌یاب
https://www.vajehyab.com/name/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7
ماندانا = ماندان = دختر ازدهاک پادشاه ماد و زن کمبوجیه پادشاه فارس و مادر کورش بزرگ (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) - دختر آستیاژ بود که بعدها با کمبوجیه ٔ اول پادشاه پارس عروسی کرد و کورش از وی زاده شد - رجوع به ایران باستان ج ۱ صفحات ۲۳۴ و ۲۴۵ و ۲۶۴ و ایرانشهر ج ۱ ص ۲۹۲ شود: تارنمای لغت نامه ی دهخدا/ واژه نامه‌ی پارسی ویکی
http://parsi.wiki/dehkhodaworddetail-3072e466759544c397f51b3de07561d3-fa.html
ماجرای زندگی او
ماندانا یا ماندانای مادی (تولد حدود۵۸۴ پیش از میلاد - مرگ احتمالاً ۵۵۹ پیش از میلاد) ، یک شاهدخت مادی بود، که بعدها به همسری کمبوجیه یکم درآمد و ملکه او شد. وی مادر کوروش بزرگ، شاهنشاه ایران و مؤسس سلسله ی هخامنشی است. بدین ترتیب، ماندانا را باید نخستین ملکه ی مادر در تاریخ ایران دانست. ماندانا  دختر ایشتوویگو (تلفظ یونانی: آستیاگ) در زمان بارداری به زندان رفت و کوروش را از او گرفتند و به چوپانی دادند تا او را بکشد. ماندانا از سوی مادر، فرزند شاهدخت آرینیس از لیدیه بود. آریـِنیس دختر آلیاتِس دوم پدر قارون بود. قارون یا کرزوس همان پادشاه لیدیه‌ای است که گنج و دارایی او به عنوان (گنج قارون) در ادبیات پارسی زبانزد است.
https://en.wikipedia.org/wiki/Mandane_of_Media
ملکه ماندانا مادر کوروش و دختر آستیاگ (آخرین پادشاه ماد) در انتقال قدرت به پسرش کوروش تاثیر انکارناپذیری داشت. زن زرتشتی در آن موقع از بیشترین حقوق متعالی برخوردار بود و یکی از درخشان ترین ادوار تاریخی خود را  می گذراند. نمونه کامل زن در آن موقع ماندانا مادر کورش بود که بارها کوروش به وجود او افتخار کرده است. چون آخرین پادشاه ماد (آستیاک) فرزند پسر نداشت ملکه ماندانا حق شاهزادگی نیز داشت. او در تربیت و انتقال قدرت به کوروش نیز سهم بسیار موثری داشت. ماندان اولین مدرسه جمعی که در آن برگزیدگانی از پسران بودند بنیان می نهد که خود شخصا به دانش آموزان این مدرسه درس حقوق و قانون را می آموخت و به کوروش می آموخت که باید پایه و اساس ظلم و بیداد را ویران نماید و در هر حال یار و همیار زیردستان باشد. در این مدرسه فنون سوارکاری و تیراندازی و نبرد نیز آموزش داده می شد. برخی سرایندگان درباره ی او چنین سروده اند: "این بانوی نامدار ماندان بوده است/ مه بانوی ماد و فخر ایران بوده است - پرورد به نیکی و خرد کـوروش را/ او بانوی بانوان ایران بوده است": بسیاری از تارنماها
https://www.google.com
تجزیه و تحلیل برخی از محققان معاصر پیرامون زندگی و مرگ ماندانا

برخی از محققان معاصر بر این تصورند که روایت هرودوت در مورد پیوند های سلسله‌ ای موجود، میان کوروش و قلمرو پادشاهی وی پس از فتح سرزمین ‌هایی چون ماد، لیدیه و بابل، صرفاً تبلیغات اغراق آمیزی برای توجیه حملهٔ وی، به این سرزمین‌ها بوده و فاقد واقعیت تاریخی می‌باشد. از جمله به طور خاص، ادعای خویشاوندی با مادها، ادعایی بود که می‌توانست به نفع کوروش تمام شود، چراکه وی بدین ترتیب خود را به عنوان کسی معرفی می‌کرد که امپراتوری غصب شدهٔ خویش را باز پس می‌گیرد، و این گونه نزد مردم ماد قابل قبول تر به نظر می‌رسید. این شک بیشتر به واقعیت نزدیک است که، برای آن که ماندانا دختر آرینیس لیدیه باشد، لاجرم باید پس از نبرد اکلیپسه که در ۵۸۵ پیش از میلاد بوقوع پیوست، به دنیا آمده باشد و این مصادف با زمانی است که آرینیس، به عنوان بخشی از معاهده ی صلح و اتحاد میان لیدیه و ماد، به ایشتوویگو داده شده بود. این موضوع بدین معناست که ماندانا هنگامی که به ازدواج کمبوجیه اول درآمد، در زیر سن ازدواج به سر می‌برد، و چنین موضوعی در ازدواج هایی که به منظور ایجاد اتحاد سلطنتی صورت می‌گیرد، بی سابقه نیست. بنابراین ممکن است چنین امری صورت گرفته باشد که این امر همچنین نشان می‌دهد که ماندانا هنگامی که تازه به سن بلوغ رسیده بوده ‌است کوروش را زاده و خود کوروش نیز، در هنگام مرگ او، مرد نسبتاً جوانی بوده‌است. به گفتهٔ هرودوت، کوروش نسب شاهانه داشته ‌است. به‌ جز کتزیاس، دیگر نویسندگان یونانی، ماندانا دختر آستیاگ را مادر کوروش دانسته‌اند و گزارش داده‌اند که کوروش حاصل ازدواج کمبوجیه یکم و ماندانا بوده‌است. برخی از باستان ‌شناسان امروزی این روایت را معتبر می‌دانند. اما برخی دیگر اعتقاد دارند رواج این روایت ریشه‌های سیاسی داشته‌ است و هدفش این بوده که از بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی، مردی نیمه‌ مادی بسازد تا مادها را با فرمانروایی پارس ‌ها آشتی دهد و اصولاً رابطه‌ای بین ماندانا دختر آستیاگ و کوروش قائل نیستند و آن را افسانه می‌دانند. 
منابعی نیز موجودند که تاریخ درگذشت ماندانا را در سال ۵۵۹ پیش از میلاد ثبت کرده‌اند. گرچه، این تاریخ، همان تاریخی است که بعنوان تاریخ مرگ شوهرش (کمبوجیه یا کامبیز اول) در نظر گرفته شده ‌است، بدین ترتیب معلوم نیست که این تاریخ، تاریخ واقعی مرگ اوست یا تاریخی است که وضعیت او بواسطهٔ مرگ همسرش، از ملکه به ملکه ی مادر تغییر یافته ‌است.
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7
یادداشت پایانی
۱ - "ماندانا" را نباید با "مدونا" اشتباه گرفت.  مَدونا لوییس ورونیکا، خواننده ی مشهور آمریکایی است. او در تاریخ ۱۶ اوت سال ۱۹۵۸، برابر با ۲۵ مرداد ۱۳۳۷ در ایالت میشیگان زاده شد و فعلاً مقیم شهر لندن است. اغلب از او به عنوان "ملکه ی پاپ" یاد می شود که تاثیراتی بر دیگر هنرمندان سراسر جهان داشته است:
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%A7
۲ - بر اساس نوشتاری به زبان انگلیسی در دانشنامه ی ایرانیکا "ماندانا" نام دختر داریوش یکم و آتوسا نیز بوده است:
http://www.iranicaonline.org/articles/mandane
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/07/blog-post_22.html
بخش های پیشین زنان نامدار ایران
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_571.html