آنتونی گیدِنز از مشهورترین جامعه شناسان انگلیسی است. این نظریه پرداز مطرح و موثر در جامعه ی امروز بریتانیا، در محافل علمی و برای اهل جامعه شناسی جهان بیش از همه به دلیل نظریه ی ساختاربندی و نگاه کل‌نگرانه به جامعه های مدرن شناخته می‌شود. آنتونی گيدنز را به عنوان برجسته ترین و شناخته شده ترین کسی از میان زنده‌ها می شناسند که به علم جامعه شناسی چیزهایی افزوده است. انتشارات او که دست‌کم به ۳۴ کتاب و بیش از ۲۰۰ مقاله می‌رسد، به عنوان کتاب های درسی در دانشگاه ها و دانشکده های سرتاسر جهان آموزش داده می شود. این شاید به خاطر لحن و ادبیات ساده و همه فهم اوست که بنا دارد پیچیده‌ترین مفاهیم را به ساده‌ترین شکل بیان کند. او به همین‌خاطر عنوان بهترین سخنران یا بهترین استاد دانشگاه سال را هم در سابقه ی خود دارد.
ماجرای زندگی او
آنتونی گیدنز در ۱۸ ژانویه ۱۹۳۸ میان خانواده‌ای پایین تر از یک خانواده ی طبقه ی متوسط در ادمونتون لندن به دنیا آمد. او پسر یک کارمند اداره حمل و نقل عمومی لندن بود. گیدنز اولین فرد خانواده‌اش بود که به دانشگاه راه پیدا کرد. او نخستین مدرک دانشگاهی را از دانشگاه هال، مدرک کارشناسی ارشد را از مدرسه ی علوم اقتصادی و سیاسی لندن و دکترا را از دانشگاه کمبریج گرفت. گیدنز از بنیان‌گذاران انتشارات پولیتی (یکی از عمده‌ترین انتشارات در زمینه ی علوم اجتماعی) در سال ۱۹۸۵ بوده است. او در فاصله ی سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۳ ریاست مدرسه ی علوم اقتصادی و سیاسی لندن را بر عهده داشت و عضو شورای مشورتی بنیاد تحقیقات خط مشی عمومی بریتانیا بوده است. او همچنین در دوره ی نخست‌وزیری تونی بلر، مشاور او بود و از قرار معلوم همچنان مشاور نخست‌وزیر بریتانیاست. به باور خیلی از تحلیل‌گران، نظریه ی راه سوم گیدنز بود که جهت‌گیری سیاسی و اقتصادی تونی بلر و همچنین بیل کلینتون را رقم زد. او در این نظریه، در پی جُستن راهی میانه بین اندیشه های اقتصادی چپ و راست بود؛ راهی که شاید به نظر دست نیافتنی برسد اما راه‌گشای سیاست های معاصر دو دولت از موثرترین دولت های معاصر جهان بوده‌است.
آنتونی گیدنز فعالیت‌های دیگری هم داشته که چهره او را به یک آکادمیسین علوم اجتماعی فعال و کنش‌گر در عرصه های اجتماعی و سیاسی تبدیل کرده است؛ برخلاف خیلی از همکاران معاصر یا فقید خود در عرصه ی مطالعات اجتماعی. گیدنز یک چهره ی مطرح و صاحب صدا در سیاست بریتانیاست. او با حضورش در رسانه‌های دیداری و شنیداری و همچنین با مقاله‌هایی که عمدتاً در "نیو استیتسمن" نوشته، همواره به عنوان حامی جناح چپ میانه حزب کارگر بریتانیا شناخته شده است. در سال ۲۰۰۴ به گیدنز مقام اشرافی مادام‌العمر "بارون" داده شد و از آن پس "بارون گیدنز" از جانب حزب کارگر در مجلس لردها (اعیان) بریتانیا نشسته است.
آنتونی گیدنز پیشاهنگ جامعه‌شناسی بومی بریتانیا و آرزومند قالب بندی دوباره نظریه ی اجتماعی و بازسنجی درک ما از مدرنیته‌است. او تقریباً همه معاصران رانقد کرده و در علوم اجتماعی خرد و کلان زبانزد عام و خاص است. صاحبنظر در انسان شناسی، امور اقتصادی، سیاسی، تاریخ، فلسفی، باستانشناسی، روانشناسی و...است.
ادوار زندگی علمی (آکادمیک) گیدنز بدین گونه بوده است: نخست، تلاش برای بازخوانی تئوریک و متدولوژیک تئوری‌های جامعه شناسی و نقد تفاسیر موجود کلاسیک (کاپیتالیسم و تئوری اجتماعی مدرن ۱۹۷۱ - قواعد جدید روش جامعه شناسانه ۱۹۷۶). دوم، تدوین تئوری ساختاربندی و تحلیل رابطه عامل و ساختار در جامعه که به هیچ یک برتری نمی‌دهد (مشکلات اصلی تئوری اجتماعی ۱۹۷۹ ونهاد اجتماعی ۱۹۸۴) که باعث شهرت جهانی او شد.
سوم، مدرنیته، جهانی سازی و سیاست و به ویژه تأثیر مدرنیته بر زندگی فردی و اجتماعی. او از طریق نقد پست مدرنیته و طرح بحث راه سوم آرمان شهر واقعیت گرا در امور سیاسی به این مرحله وارد شده‌است (نتایج مدرنیته ۱۹۹۰، مدرنیته و خود هویتی ۱۹۹۱، تغییر شکل امور محرمانه ۱۹۹۲، ورای چپ و راست۱۹۹۴، راه سوم: نوسازی دموکراسی اجتماعی ۱۹۹۸).
او در نقد عقاید وبر، مارکس و دورکیم که در راستای تلاشش برای بازتدوین تئوری اجتماعی مدرن صورت می‌گیرد، معتقد است که آنها مانند هم تنها به دنبال کردن رابطه ی کاپیتالیسم و زندگی اجتماعی پرداخته‌اند. ازآنجا که او منتقد تحول گرایی و ماتریالیسم تاریخی است می‌کوشد بر نقش ساختارهای اجتماعی قدرت، مدرنیته و نهادها در شکل دهی به تحولات امروزی تأکید کند. او معتقد است که جامعه‌شناسی به عنوان مطالعه نهادهای اجتماعی ایجادکننده ی تغییر و تحول صنعتی دو سه سده ی اخیر تعریف می‌شود. گیدنز بر فرد وانگیزه‌هایش و کنش قابل تفسیر او در برابر ساختارها تأکید دارد. او از ساختار دوگانه یا دوگانگی ساختار اجتماعی در تعیین واقعیت اجتماعی سخن می‌گوید یعنی انسان نیز دارای اختیار و آزادی عمل است.
نخستین تحقیقات آنتونی گیدنز: علاقه ی اولیه ی آنتونی گیدنز به روانشناسی معطوف بود و حتی وقتی برای اولین بار در سال ١٩٦١ در دانشگاه لیسستر به عنوان مربی کار خود را شروع کرد به تدریس روانشناسی پرداخت، اما به گفتة خودش روانشناسی به شدت تجربی بود و چیزی برای گفتن درباره جهان واقعی نداشت و بنا بر این به تدریج به سمت جامعه شناسی متمایل شد. نخستین تحقیق جامعه شناسی او جنبة تجربی داشت و موضوع آن "بررسی خودکشی" بود. در سال ١٩٦٩ مربی جامعه‌شناسی در دانشگاه کمبریج و نیز کالج کینگ شد. گیدنز سپس به مطالعات میان فرهنگی روی آورد و نخستین اثرش که شهرت بینالمللی بدست آورد، کتاب "ساختار طبقاتی جوامع پیشرفته" در سال ١٩٧۵ بود.
برخی نظریات او
الف - مدرنیت از نظر آنتونی گیدنز: شکل مختصر شده ی تعبیر جامعه ی مدرن یا تمدن صنعتی است و مدرنیت مربوط می شود: اولاً - به مجموعه ی معینی از طرز تلقی ها نسبت به جهان و نسبت به ایده های جهان به عنوان جهانی آزاد برای تغییر به دست و با دخالت انسان. ثانیاً - نهادهای پیچیده، بویژه تولید صنعتی و اقتصاد مبتنی بر بازار. ثالثاً - حدمعینی از نهادهای سیاسی، از جمله دولت، ملت و دموکراسی مردمی. در نتیجه ی این ویژگی ها است که مدرنیت به طور کلی از نظم اجتماعی پویایی بیشتری برخوردار است. جامعه ی مدرن جامعه ای است غنی تر، با نهاد های پیچیده که بر خلاف فرهنگ گذشته در آینده زندگی می کند تا در گذشته.
ب - نظریه ی ساختار بندی گیدنز (نظریه ی ساختاریابی ـ نظریه ی ساختمندشدن ـ نظریه ی ساخت یابی): آنتوني گيدنز با ارائه ی نظريه ی ساخت يابي (تئوری استرکچوریشن) و اصطلاح برخاسته از آن بيشتر به دنبال اين مسئله بودكه بتواند بر دوگانگي عامليت و ساختار غلبه كند. اين نظريه توجه خود را به تنظيم ساختار كنشهاي متقابل بين اعتقادات، نيات، اهداف، گزينش ها و كنش هاي فردي و جمعي انسان ها و شرايط ساختاري انديشه و عمل معطوف مي سازد. گیدنزاین نظریه رادر ١٩٧٠ طرح کرد اما شکل کامل آن را ابتدا در سال ١٩٧٩ و سپس به صورت کاملتر در کتاب "ساختمان جامعه" درسال ١٩٨٤ ارايه نمود. دراین کتاب گیدنز اعتقاد دارد که «هر بررسی تحقیقی درعلوم اجتماعی یا تاریخ، باید کنش يا عاملیت را با ساختار مرتبط سازد». از نظر گيدنز جامعه هم ساختار است وهم كنش. "ساختمان جامعه" ی گيدنز در حقيقت تامل بسط يافته گفته ای از مارکس است که می گوید« انسان ها تاریخ را می سازند اما این کار را به دلخواه خود انجام نمی دهند آنها این کار را نه تحت شرایط انتخابی شان بلکه تحت شرایطی که مستقیماٌ با آن روبرو مي شوند و از گذشته به آنها انتقال یافته است انجام می دهند». این نقل قول می فهماندکه کنش انسان محدود و مقید می شود. کنش انسان به ویژه تابع محدودیت های ساختاری است که نیرو ها و روابط تولیدی آن را به وجود می آورد. از نظر گيدنز«ساختارهاي اجتماعي عبارتند از مجموعه ی كلي و دفعتا ظاهرشونده اي ازقواعد، نقش ها و روابط و معاني كه افراد در درون آنها به دنبال آينده به كمك انديشه و عمل انسانها سازماندهي، باز توليد و متحول مي شوند». اين انسان ها هستند كه درطي زمان ساختارها راخلق مي كنند و مبتكرتحول درآنها مي گردند نه خودجامعه؛ ولي فعاليت ها و ابتكارات خلاقانه آنها تابع محدوديت هاي اجتماعي است. جان کلام نظریه ی ساختار بندی روشن کردن رابطه متقابل دیالکتیکی و دوگانه ی عاملیت وساختار است، به عبارتی ساختار و عاملیت را نمی توان جدا از هم تصورکرد. آن ها دو روی یک سکه هستند و دراصطلاح گیدنز عاملیت و ساختار یک پدیده دوگانه اند. ازنظر وی «هرکنش اجتماعی دربرگیرنده ساختاری است و هر ساختاری به کنش اجتماعی نیاز دارد. بنابر این عاملیت و ساختار به گونه ی جدایی ناپذیری درفعالیت روزمره در یکدیگر تنیده شده اند».
در مطالعه ی عاملان باید به سه عنصرتوجه کرد: ١ - رهبری ٢ - حاملان اندیشه ياایدئولوژی جنبش که وظیفه ی تبلیغ و توزیع ایدئولوژي برعهده آنان است ٣ - پیروان یا عاملان جنبش که براساس ایدئولوژی ودستورات رهبری عمل می کند، هرکدام از این سه عنصر باید سه نوع رفتار را به مرحله اجرا درآورند ١- قواعد و قوانین جنبش را بشناسند ٢ - درک وفهم خویش ازجنبش و ایدئولوژی رابه دیگران منتقل کنند ٣ - براساس شناخت خود و دستور رهبری عمل کنند.
زمینه ی اجتماعی یعنی شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مکان عمل جنبش اجتماعی است. امکانات، محدودیت ها و تسهیلات و تضييقاتي که این متغیربر روی جنبش ایجاد می کند، امکان جنبش را فراهم می سازد، البته به همراه این متغیر بایدبه نکته دیگری توجه کرد و آن بحث رابطه ی افراد با زمینه ی اجتماعی است. افراد در هر زمینه و ساخت اجتماعی قادربه عمل نیستند بلکه زمینه ی اجتماعی براي هرجنبش باید فراهم شود یا باشد تا جنبش بتواند بر روی آن زمینه ی اجتماعی عمل کند. شرایط و ساخت اجتماعی مکان عمل جنبش است. ایدئولوژی عامل اتصال جنبش است. ایدئولوژی شرایط را توضیح می دهد و بایدها و نبایدها را مشخص مي سازد و وضعیت موجود را تحلیل و در مرحله ی بعد تایید یا تکذیب و درنهایت وضعیت مطلوب را بیان می کند. به عبارتی ایدئولوژی وظیفه ارتباط افراد به زمینه ی اجتماعی دریک شرایط جهاني مطلوب رابرعهده دارد. شرایط وامکانات جهانی وبین المللی درهرموقعیتی زمینه ها و امکانات را برای جنبش های اجتماعی فراهم می سازد که در شرایط دیگر ممکن نيست. باید توجه داشت که هیچکدام ازعوامل اصلی فوق به تنهایی برای ايجاد جنبش كافي نيست بلكه آنچه جنبش راپديد مي آوردتركيب و استخراج این عوامل چهارگانه ی اصلی به همراه تقویت عوامل فرعی است. اختلافات جنبشی های اجتماعی ناشی ازتفاوت در یکی ازعوامل فوق الذکراست.
ایدئولوژی جنبش عنصرتعیین کننده ای است زيرا ایدئولوژي است که جهت و هدف و مقصد جنبش رانشان می دهد.رهبران جنبش درقلب جنبش هستند و افرادی اندکه بیشترین آگاهی را از ایدئولوژی وساخت اجتماعی وشرایط جهانی دارا هستند.حاملان جنبش نزدیکترین افرادبه رهبری هستند و درنهایت عاملان پیروان جنبش هستند. اینها اعضا ی تمام وقت جنبش نیستند بلکه کنشگران اجتماعی در زمینه وزمان خاصی واردعمل می شوند. هرجنبشی باشناخت رهبری از اندیشه و آرمان های آن که اهداف کلی راشامل می شود آغاز می گردد. این مراحل گوناگون باساخت یا اتخاذ یک ایدئولوژی و عرضه ی آن توسط رهبری و رهبران و توزیع گران ادامه می یابد. فضای اجتماعی این اتفاقات بخش های مربوط به زمینه ی اجتماعی جنبش می باشد که کنشگران را با امکانات و یا محدودیت های خود تحت تاثیرقرار می دهد. ظهور و بروز جنبش اعتصابات، راهپیمایی درمرحله بعد اتفاق می افتد. جنبش اجتماعی دریک ساخت اجتماعي، توسط عاملان اجتماعی برای رسیدن به اهداف ایدئولوژیک و یا غیر ایدئولوژیک روی می دهد. دراکثرجنبش ها نقش ایدئولوژی گردآوری افراد حول یک محور خاص و حرکت دهی به آنها می باشد. یکی ازمشکلات اساسی جنبش ها این است که بعضی افراد هدف ازشرکت درجنبش را رسیدن به اهداف خاصی می دانندکه این مسئله بسی خطرناک و در انحراف جنبش از اهداف خود موثر بوده وبسیاری ازجنبش ها را به شکست رهنمون ساخته است..
پ - اطلاعات، دولت، ملت و نظارت از نظر آنتونی گیدنز: آنتونی گیدنز در نظریه پردازی‌های خود به پدیده ی دولت - ملت توجه خاصی نشان می‌دهد. او معتقد است که زندگی حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی امروز بدون دولت - ملت معنا ندارد. دولت ملت سیاست های مالی و راهبردهای آموزشی و قوانین امروزی و بسیاری از تحولات را ایجاد کرده‌است. دولت ملت ها بیش از دوسده عمرندارند و همه دولت ملت ها دچار تناقض و معارضه اند و توسط اقلیتهای قومی و نژادی تهدید می‌شوند. سه جنبه ی دولت - ملت قابل توجه ویژه است:
نخست: دولت - ملت‌ها واحدهای اصلی تشکیل دهنده دنیای امروزند/ دوم:اکثریت آنها درشرایط جنگ به وجود آمده و همه ی آنها از طریق آمادگی دفاعی به هستی خود ادامه می‌دهند/ سوم: جنگ و دفاع مدرن به صورت قاطعانه تر با درگیری سطوح گسترده تری از جامعه در جنگ ملازمه دارد.
گیدنز این امر را در الزام جامعه شناسان به توجه هرچه بیشتر به نقش دولت مدرن در شکل دهی به دنیای امروز مهم دانسته و خطرات افزایش نظارت های دولتی را برمی شمارد. گیدنز همچنین درانتقاد از معتقدین به جامعه اطلاعاتی می‌گوید:جوامع مدرن از آغاز تشکیلشان جامعه ی اطلاعاتی بوده‌اند. تنها تفاوت این است که ما امروز درعصر مدرنیته عالی (متعالی) به سرمی بریم و تزهای نیروی محرکه ی سرمایه داری مارکس، صنعتگرایی دورکیم وخردگرایی وبر نمی‌توانند به لحاظ نظری شرایط امروزی ما را توضیح دهند. گیدنز نظارت و خشونت، جنگ و دولت – ملت را کلید توسعه دنیای معاصر می‌داند. اطلاعات درمرکز همه این توسعه هاست. از نظر گیدنز سازمان و مراقبت دوقلو های به هم چسبیده‌ای هستند که تحولات امروز ما را بهتر شرح می دهند. گسترش فوق العاده سازمان های اجتماعی نوین به اتکای اطلاعات که تحول در سیستم بهداشت، فروشگاه ها، تنوع غذایی، میوه های چهار فصل، پوشاک و...حمل و نقل، آب و برق و برنامه ریزی درسراسر زندگی، آموزش وپروش و سازمان های دولتی و غیردولتی بسیاری را درپی داشته است همراه با تلاش های وسیع در کسب آمادگی دفاعی که کشتار جمعی سیستماتیک محصول آن است، وضعیت کنونی را به وجود آورده‌اند. از نظر گیدنز استقرار و حفظ دموکراسی و حقوق شهروندی و حفظ امنیت شهروندان نیازمند گردآوری اطلاعات کامل از آنان است. برقراری حقوق اجتماعی؛ حق رأی، گذرنامه، پوشش‌های بهداشتی و آموزش و پرورش و... بدون کسب اطلاعات میسر نیست. درعین حال تأمین این حقوق با گردآوری بدون حد و مرز اطلاعات از شهروندان توسط دولت و سپس گردانندگان سپهر اقتصادی همراه است. در اینجا می‌توان با اشاره به کار فرانک وبستر و تفکیکی که او میان تفرد افراد و فردیت افراد قائل می شود دل مشغولی گیدنز را توضیح داد. تفرد به وضعیتی برمی گردد که در آن افراد از یکدیگر تمیز داده می شوند. شناسایی افراد ازطریق پیشینه ی فردی، نام، تاریخ تولد، محل سکونت، سوابق شغلی، مدارک تحصیلی و...فردیت به آزادی های فردی، حقوق شهروندی و اختیار انسان در تعیین سرنوشت و سبک زندگی خود و برخورداری از حقوق و امتیازات اجتماعی سیاسی و فرهنگی و... مربوط است. پارادوکس این است که هرچه دربارهٔ افراد بیشتر بدانیم آزادی آنها بیشتر در معرض تهدید است. این اطلاعات می‌تواند توسط دولتی‌ها و کسانی که قدرت دارند مورد سوء استفاده قرار گیرد. کارت‌های اعتباری و بیمه دارای اطلاعات ذیقیمت هستند. دولت، پلیس و تولیدکنندگان کالاها به این اطلاعات نیاز شدید دارند و در عین حال می‌توانند از طریق کسب این اطلاعات آزادی‌های فردی (حق حفظ حریم شخصی) را به خطر بیندازند
كتاب ها و نوشتار های او
فهرست برخی از كتاب ها و نوشتار های آنتونی گیدنز که به زبان فارسی ترجمه شده این چنین است:
مسایل محوری در نظریه اجتماعی – نوشته ی آنتونی گیدنز- ترجمه ی دکتر محمد رضایی
جامعه شناسی – نوشته ی آنتونی گیدنز- ترجمه ی دکتر منوچهر صبوری
گفتاری از آنتونی گیدنز درباب بنیادگرایی - ترجمه ی هادی نیلی
چکیده ی آثار آنتونی گیدنز - ترجمه ی حسن چاوشیان
گیدنز و «پیامدهای مدرنیته» - مقدمه و تلخیص: بهروز صفری
یادداشت پایانی
١ - در زمینه ی نقد برخی از آثار آنتونی گیدنز، نوشتار"هادی نیلی" زیر عنوان "ماجرای من و آنتونی گیدنز" در تارنمای باشگاه اندیشه قابل ملاحظه است.
٢ - مطالب گوناگون از آنتوني گيدنز و مراسم سخنرانی او پیرامون یکی از کتابهایش : " سیاست های دگرگونی آب و هوا" را می توان در تارنمای یوتیوب مشاهده کرد.
٣ - آگاهی های بیشتری پیرامون ماجرای زندگی و آثار آنتوني گيدنز را می توان به زبان انگلیسی در تارنماهای گوناگون یافت.
٤ - بی تردید بررسی زندگی و آثار آنتونی گیدنز تنها در یک نوشتار نمی گنجد و این امر نیازمند پژوهش ها ی گسترده تری است.
دکتر منوچهر سعادت نوری
منابع و مآخذ
ماجرای زندگی آنتوني گيدنز: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
نخستین تحقیقات آنتونی گیدنز - نوشتار "آنتونی گیدنز و نظریه ساختمند شدن" از شقايق كمالي: تارنمای مشق نظریه
مدرنیت از نظر آنتونی گیدنز - نوشتاری از دانشجویان کارشناسی ارشد پیرامون تاریخ تفکر معاصر: تارنمای ارشد
نظریه ی ساختار بندی گیدنز - نوشتاری از دکتر سید حسین اطهری: تارنمای نظریه های جامعه شناسی
اطلاعات، دولت، ملت و نظارت از نظر آنتونی گیدنز: تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
كتاب‌ها و نوشتار های آنتونی گیدنز: بسیاری از تارنماها
گفتاری از آنتونی گیدنز درباب بنیادگرایی - ترجمه ی هادی نیلی: تارنمای روزنامه شرق
ماجرای من و آنتونی گیدنز - نوشتاری از هادی نیلی: تارنمای باشگاه اندیشه
مطالب گوناگون از آنتوني گيدنز: تارنمای یوتیوب
سخنرانی آنتونی گیدنز پیرامون سیاست های دگرگونی آب و هوا: تارنمای یوتیوب
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/03/blog-post_30.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
