١ - ملیحه درگاهی در نوشتاری با عنوان "پرونده ی اصفهان" کتاب جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری (تاریخ مشروطه ایران) را چنین معرفی کرده است:
جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری (تاریخ مشروطه ایران)، دکتر نور الله دانشور علوی(مجاهد السلطان)، مقدمه و حواشی:حسین سعادت نوری، چاپ دوم، تهران، انتشارات آنزان، ١٣٧٧ ش، ٢٤٠ ص.
در خرداد ماه سال جاری، شاهد چاپ و انتشار چند کتاب جالب توجه و حائز اهمیت در زمینهء «تاریخ» بودیم. یکی از این کتاب ها با عنوان «جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختیاری(تاریخ مشروطه ایران)» اثر دکتر نور الله دانشور علوی (مجاهد السلطان) است که می‌توان آن را یکی از منابع مهم تاریخ مشروطهء ایران به حساب آورد. این کتاب که اینک با ویرایش جدید به چاپ دوم رسیده، با مقدمه و حواشی آقای «حسین سعادت نوری» (مورخ ١٣٣۵ شمسی بر چاپ اول کتاب) و این بار به همت انتشارات آنزان، زیور چاپ یافته است. چاپ اول کتاب در سال ١٣٣۵ ش به انجام رسیده بود. نویسنده ی کتاب که در مراحلی از تاریخ مشروطه، به ویژه همراه با بختیاری ها در جنگ های مشروطه خواهان علیه محمد علی شاه و پس از آن در سرکوب طغیان های مستبدین هوا خواهی محمد علی شاه، شرکت داشته، پنجمین فرزند مرحوم میرزا موسی خان ناظم الاطباء، پسر میر سید عقیل از اعقاب میر سید محمد حسین بن سید محمد هادی بن میر سید محمد، وزیر آستانه رضویه از سادات عقیلی است.
مقطع زمانی که این کتاب از آن سخن می راند تقریبا از آغاز استقرار مشروطه و دقیقا از به تخت نشستن محمد علی شاه است. در پی آن مخالفت او با مشروطه، به توپ بسته شدن مجلس و استبداد صغیر و در نتیجه قیام سران بختیاری با اتکا به نیروهای خود و پشتیبانی مشروطه خواهان اصفهان برای احیاء مشروطه و مبارزه با استبداد محمد علی شاه می‌آید. نویسنده پس از شرح حوادث فتح تهران و سرکوبی مخالفان مشروطه، کتاب را با بیان وقایع مربوط به جنگ جهانی اول در ایران و دولت موقت ملی توسط مهاجران در کرمانشاه و سرنوشت این دولت به پایان می‌برد. آخرین مطلب کتاب، پایان مبارزات نویسنده در سال ١٣٣۵ هـ.ق و سکونت در اصفهان و اشتغال به کار پزشکی است. نویسنده که در اکثر حوادث دوران یاد شده، در جمع نیروهای بختیاری و به عنوان یکی از وطن‌پرستان اصفهان حضور داشته، بخش عمدهء مطالب را به عنوان شاهد عینی مرقوم نموده است.
این کتاب علاوه بر تشریح نقش بختیاری‌ها در انقلاب مشروطیت، به عنوان یکی از مهمترین منابع دست اول برای پژوهش و اطلاع از حوادث اصفهان و نقش انجمن ولایتی و وطن‌پرستان این شهر در جنبش مشروطیت حائز اهمیت بسیاری است.
از ویژگی‌های کتاب، چاپ دست خطها، تلگراف‌ها و نامه‌هایی است که در ایام مورد بحث میان سران مشروطیت اصفهان با سایر شهرها و شخصیت‌های بلاد دیگر رد و بدل می‌شده است. همچنین عکس بسیاری از اشخاص مذکور در کتاب، لابلای مطالب به چاپ رسیده است که به نوبه خود، بر ارزش و جذابیت اثر می افزاید.
مطالب کتاب که عمدتا بر پایهء مشاهدات و خاطرات نویسنده و در مواردی با استفاده از شنیده‌ها یا مطالعات او به نگارش در آمده، در پانزده گفتار به شرح زیر سامان یافته است:
در گفتار اول با عنوان «آغاز نهضت»، نویسنده شور و حال مردم اصفهان را پس از انتشار اخبار مبارزات مردم تبریز و تهران به تصویر می‌کشد از آن جمله: تشکیل انجمن ولایتی اصفهان، اعضاء انجمن و اقدامات آن ها، درخواست های مردم از انجمن، تعطیلی نانوایی‌ها در اعتراض به کشتار مردم و آزادیخواهان تبریز و ماکو و در نهایت آرامش مردم به توصیهء انجمن ولایتی.
در گفتار دوم نویسنده شکل‌گیری جنبش مشروطه خواهی اصفهان و ادامهء وقایع این شهر را پی می‌گیرد و به حوادث زیر اشاره می‌کند: پناهده شدن کسبه و اصناف در کنسولگری انگلیس، ورود اقبال الدوله کاشی و معدل الملک شیرازی به اصفهان که از سوی محمد علی شاه برای سرکوبی وطن‌پرستان اصفهان به حکومت این شهر منصوب می‌شوند، فعالیت های زیر زمینی اعضای انجمن ولایتی، واقعهء قتل مونس السلطنه، مادر اکبر میرزا صارم الدوله در منزل آقا نورالله و تاثیر این اتفاق در عدم توفیق ظل السلطان برای عزیمت به اصفهان و اقدامات اقبال الدوله کاشی.
گفتار سوم به شرح بسیج سواران بختیاری و آمادگی صمصام السلطنه برای تصرف تهران اختصاص دارد. در این مبحث از ورود سردار اسعد به اصفهان و جلسات پنهانی میان او و سران انجمن ولایتی، اعلام خطر حاج میرزا یحیی دولت آبادی به مجاهدان اصفهان، تعقیب و دستگیری مشروطه خواهان در اصفهان توسط نیرو های دولتی، خلع صمصام السلطنه از ریاست بختیاری توسط محمد علی شاه و اقدامات او برای جمع‌آوری نیروهای بختیاری و تجهیز آن ها و تصمیم به تصرف اصفهان سخن به میان آمده است.
در گفتار چهارم، وقایع مفصل مربوط به ورود ضرغام السلطنه به اصفهان با هماهنگی سران مشروطه خواه اصفهان و پیروزی مجاهدین و پناهنده شدن اقبال الدوله کاشی به کنسولگری انگلیس را می‌خوانیم. همکاری نزدیک جوانان مشروطه‌خواه اصفهان که از سوی انجمن ولایتی مسلح شده بودند با سوارا ن بختیاری که به اصفهان وارد شدند و تصرف اصفهان توسط این ائتلاف از فرازهای خواندنی این بخش است.
مهمترین مطالب گفتار پنجم به این شرح است: حرکت قوای مجاهدین اصفهان به طرف تهران و ماموریت امیر مفخم از تهران برای سرکوبی آزادیخواهان بختیاری، ملاقات و مذاکره مستر چرچیل و مسیو رمانفسکی با خوانین بختیاری در قم و متن تلگراف سردار اسعد و صممام السلطنه به سفیر اتریش در تهران.
در گفتار ششم، روایت دیگری از یکی از اوراق تاریخ ایران بازگو شده و آن فتح تهران توسط مجاهدان بختیاری و گیلان، خاتمهء استبداد صغیر، خلج محمد علی میرزا از سلطنت و تبعید او است. در این فصل به واقعهء اعدام شیخ فضل الله نوری نیز اشاره رفته است.
در گفتار هفتم، وقایع تهران و سایر بلاد پس از فتح تهران، به ویژه طغیان‌های طرفداران محمد علی شاه مخلوع، شرح و تفسیر شده است. اگرچه واقعات این ایام در بسیاری از منابع دیگر نیز منعکس شده است اما حضور نگارنده در بسیاری از این رخداد ها و نگارش مشاهدات و خاطرات خود، بر ارزش سندی کتاب می‌افزاید. گفتار هفتم به شرح طغیان ارشد الدوله معروف به علیخان کاردی در حمایت از محمد علی شاه از سمت خراسان اختصاص دارد و اینکه ارشد الدوله در نهایت سرکوب و اعدام می‌شود.
در گفتار هشتم شرح چگونگی طغیان سالار الدوله و شکست های پی در پی او از نیرو های بختیاری و جان فشانی ها ی فتحعلی خان سردار معظم به تصویر کشیده شده است. سالار الدوله در صفحات غربی کشور در حمایت از محمد علی شاه سر به طغیان برداشته بود که پس از مدت ها جنگ و گریز با نیرو های فاتح تهران و تحمل شکست‌های متوالی، در نهایت به روسیه متواری می‌شود. نویسنده که خود در این اردوکشی شرکت داشته، به اقدامات خود نیز اشاراتی می‌نماید.
در گفتار نهم ادامهء مبارزهء مشروطه خواهان به فرماندهی یپرم خان و نیروهای ارمنی او، همراه با قوای بختیاری با سالار الدوله و چگونگی قتل یپرم خان در قلعهء شوربچه بازگو شده است.
گفتار دهم نیز به ادامهء سرکوبی سالار الدوله می‌پردازد که فتح کرمانشاه به دست مجاهدین و عقب نشینی های سالار الدوله و در نهایت فرار او به روسیه، مباحث اصلی آن را تشکیل می‌دهد.
در گفتار یازدهم نویسنده مجازات فجیع یکی از «متمردین و اشرار» توسط فرمانفرما در سنندج را به تلخی توصیف می‌کند.
دکتر نور الله دانشور علوی (مجاهد السلطان) در گفتار دوازدهم به شرح جنگ جهانی اول، پیشروی نیرو های تزاری در ایران، تشکیل کمیتهء دفاع ملی قم و جنگ مجاهدین اصفهان با سرازان تزاری می‌پردازد که در اکثر آن ها حضور مستقیم داشته و بیتشتر مشاهدات و خاطرات خود را به رشتهء تحریر کشیده است.
گفتار سیزدهم به شرح چگونگی اشغال قم از طرف اردو ی روس و زندانی شدن مؤلف اختصاص دارد.
مجاهد السطان در گفتار چهاردهم به کشمکش‌ها آزادیخواهان با عمال روسیه در تهران، اعمال فرزندان ظل السلطان در اصفهان، وضعیت کمیته ی ملی در کرمانشاه و دیگر مشاهدات خود و حوادث ایام در اواخر سال ١٢٩٣ شمسی می‌پردازد.
در واپسین گفتار اقدامات روس‌ها در اصفهان، اعمال ظالمانهء یمین السلطنه در این شهر، وضعیت مهاجرین و حکومت موقت در کرمانشاه و سرنوشت این دولت تشریح شده است.
کتاب با بیان سرنوشت نویسنده به پایان می‌رسد. مجاهد السلطان در سال ١٣٣۵ هـ.ق پس از اخذ تامین به اصفهان مراجعت و به کار طبابت مشغول می‌شود.
در بخش پایانی کتاب، آقای حسین سعادت نوری که اثر حاضر به همت ایشان چاپ شده، مقاله‌ای مختصر پیرامون تاریخ و پیشینهء ایل بختیاری به رشتهء تحریر درآورده که آن را با متن نامهء مجلس شورای ملی که در قدردانی از مرحوم حاج علیقلی خان سردار اسعد صادر شده به پایان می‌برد. پس از این مقاله،حواشی و توضیحات آقای سعادت نوری ضمیمه شده است که در آن بساری شخصت های مذکور در کتاب با شرح و بسط بیشتری معرفی شده‌اند. صفحات پایانی کتاب به فهرست اعلام اختصاص یافته است.
همانگونه که اشاره رفت، این کتاب یکی از منابع اصلی برای تاریخ پژوهانی به شمار می‌رود که علاقه مند تحقیق پیرامون تاریخ مشروطیت، به ویژه نقش بختیاری‌ها و جنبش اصفهان در احیاء آن، همچنین مقطع زمان استبداد صغیر (قبل و بعد از آن) هستند.
http://isfahanartists.ir/?page_id=2771
٢ - معرفي مختصر کتاب جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری (تاریخ مشروطه ایران) توسط تارنمای خانه ی کتاب: در اين كتاب ذيل خاطرات "دكتر نورالله دانشور علوي"، اطلاعاتي درباره جنبش مشروطه و نقش نيروهاي بختياري در اين جنبش گرد آمده است .مطالب كتاب در پانزده فصل و چند پيوست به اين شرح تنظيم شده است :آغاز نهضت، بسيج سواران بختياري و آمادگي صمصام‌السلطنه، ورود ضرغام‌السلطنه به اصفهان و پيروزي، فتح تهران، طغيان ارشدالدوله، شكست سالارالدوله، تشكيل كميته دفاع ملي قم و مباحثي ديگر .در بخش پاياني كتاب، تاريخ مختصر بختياري، نامه مجلس شوراي ملي براي قدرداني از سردار اسعد، حواشي و توضيحات و فهرست اعلام آمده است.
http://www.ketab.ir/bookview.aspx?bookid=174760
٣ - محمود فاضلي در نوشتاری با عنوان "كتاب شناسي" در روزنامه ی شرق چنین مي نويسد:
كتاب جنبش وطن پرستان اصفهان و بختياري نوشته ی دكتر نورالله دانشور علوي است كه در سال ۱۳۷۷ از سوي انتشارات آنزان انتشار يافته است . پوشيده نيست كه مردم اصفهان و آزاديخواهان پايتخت شاه عباس مخصوصاً ايل بختياري هر چند در نهضت مشروطه سهم بزرگي به عهده داشته و نقش مهمي ايفا كرده اند ، اما متاسفانه حق آزاديخواهان اصفهان و بختياري ها به خوبي ادا نشده است . كتاب در واقع خاطرات شخص نويسنده است و در آن شمه اي از خدمات خوانين بختياري و قرباني هايي كه اين طايفه و مجاهدين اصفهان در راه استقرار مشروطه كرده اند مورد اشاره قرار گرفته است . كتاب در پانزده فصل و عناويني همچون : آغاز نهضت در اصفهان ، قتل مونس السلطنه در منزل حاج آقا نورالله ، بسيج سواران بختياري و آمادگي صمصام السلطنه ، ورود ضرغام السلطنه به اصفهان و پيروزي ، فتح تهران و خلع محمد علي ميرزا ، طغيان ارشد الدوله معروف و شكست سالارالدوله به وسيله اردوي بختياري و كشمكش آزاديخواهان با عمال روسيه مورد اشاره اين كتاب ۲۳۷ صفحه اي قرار گرفته است.
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1147016
٤ - عبدالمهدی رجائی می نویسد: "اطلاعات ما در باره تحولات مشروطیت اصفهان زیاد نیست. یک دلیل آن که افراد کمی از فعالان سیاسی آن روزگار قلم به دست گرفته و خاطرات خود را نوشته اند. در سال های اخیر و با کمک انتشار چندین روزنامه از همان زمان، نوری بر این تاریکی افکنده شده و جایگاه اصفهان در تحولات مشروطیت کشوری و محلی تا حدودی معلوم شده است. از میان فعالان و بازیگران سیاسی دکتر نورالله دانشور علوی ، که خود از مجاهدین مشروطیت بود، یک استثناست . خاطرات او نشر یافته و کمک زیادی به بازسازی این مقطع زمانی به ما می کند. علت نوشتن این خاطرات هم کوشش یک مورخ نامدار اصفهانی به نام «حسین سعادت نوری» بود که در مقدمه کتاب آورده است :«فروردین ۱۳۳۴ پس از چندین سال دوری و مفارقت با آقای دکتر نورالله دانشور علوی (مجاهد السلطان) فیض ملاقات دست داد و به مناسبتی سخن از جنگ های مشروطه به میان آمد و برای این که شمه ای از خدمات خوانین بختیاری و قربانی هایی که این طایفه محترم و مجاهدین اصفهان در راه استقرار رژیم مشروطه داده اند، به اطلاع علاقه مندان به آزادی برسد، از ایشان که در اغلب جنگ های مشروطه شرکت داشته اند، تقاضا شد خاطرات خود را تا آنجا که مقدور است به رشته تحریر در آورند تا یادداشت های نامبرده طبع و مورد استفاده عموم قرار گیرد». سرانجام پس از یک سال این یادداشت ها آماده شد و حسین سعادت نوری آن را در سال ۱۳۳۵ ش به چاپ رسانید. چاپ دوم این کتاب توسط نشرآنزان و در سال ۱۳۷۷ ش به چاپ رسیده است...": تارنمای مردم اصفهان
http://esfahanpeople.persianblog.ir/1394/1/
دانلود و مشاهده ی کتاب تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری
نویسنده: دکتر نورالله دانشور علوی
با توضیحات و حواشی و مقدمه ب‍ق‍ل‍م: حسین سعادت نوری
http://forum.p30i.com/t89773.html
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_16.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/06/blog-post_61.html
