یاد نامه ها: ۳۹ - یادنامه ی حسین پژمان بختیاری

ماجرای زندگی او
حسین پژمان بختیاری در سال ۱۲۷۹ خورشیدی در محله ی حسن‌آباد تهران به دنیا آمد. اما سرزمین اصلی و پدری وی «دشتک» است که در ۸۵ کیلومتری مرکز استان چهارمحال بختیاری، در دامنه ی کوهساران بلند بختیاری، منتهی به «زردکوه» و در کنار سرچشمه ‌های اصلی «رود کارون» واقع است. پدر پژمان، «علیمرادخان میرپنج» از سرداران دوران مشروطه بود که در دشتک بختیاری سکونت داشت و در دوره ی مظفرالدین شاه برای تصدی مناصب نظامی به تهران مهاجرت نمود و صاحب عنوان لشگری میرپنج (سرتیپ) گردید. خواهر علیمرادخان مادر علیقلی خان سرداراسعد بختیاری بود. مادر پژمان عالمتاج قائم مقامی متخلص به (ژاله) از شاعره های آن زمان بود که نسبش به خاندان میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی می‌رسد. پژمان نخستین بار در روستای دشتک به مکتب خانه رفت و نزد ملاعلی بهرامی خواندن و نوشتن آموخت. سپس در تهران در مدرسه فرانسوی «سن لویی» تحصیلات خود را ادامه داد و بازبان و ادبیات فرانسه آشنایی یافت. ابتدا مدتی در خدمت وزارت پست و تلگراف بود و سپس به شعر و تصنیف روی آورد. پژمان از شاعران سنت گرا اما نوپرداز معاصر می‌باشد و این ارادت وی به ادبیات کهن انگیزه ساز تصحیح دیوان حافظ توسط وی شد که به واسطه ی زاویه ی دید و حاشیه نویسی‌ های وی بر اشعار دارای شیرینی و لطافت خاصی می‌باشد و در حوزه ی حافظ پژوهی از جایگاه ویژه‌ای بر خوردار است. وی در نظم و نثر آثار فراوانی را برجای گذاشت.
*
نمونه ای از سروده های او
در کنج دلم عشق کسی خانه ندارد  کس جای در این خانه ویرانه ندارد
دل را به کف هر که دهم باز پس آرد  کس تاب نگهداری دیوانه ندارد
در بزم جهان جز دل حسرت کش مانیست  آن شمع که می‌سوزد و پروانه ندارد
دل خانه عشقست خدا را به که گویم  کارایشی از عشق کس این خانه ندارد
گفتم مه من! از چه تو در دام نیفتی  گفتا چه کنم دام شما دانه ندارد
در انجمن عقل فروشان ننهم پای  دیوانه سر صحبت فرزانه ندارد
تا چند کنی قصه اسکندر و دارا  ده روزه عمر این همه افسانه ندارد
از شاه و گدا هر که در این میکده ره یافت  جز خون دل خویش به پیمانه ندارد

نمونهٔ دیگر:
بودم آن شب مست رویاهای او  چون گشودم دیده، در بر دیدمش
از نشاط باده یا افسون عشق  از همه شب دلرباتر دیدمش
همچو گل شاداب و شیرین بوی و مست  پای تا سر، پای تا سر دیدمش
گر چه او را دیده بودم بارها  لیک آن شب، چیز دیگر دیدمش
همچو موج سبزه در دست نسیم  هر چه دردم نا مکرر دیدمش

بحبوحه جنگ دوم جهانی و اشغال ایران۱۳۲۰:
اگر ایران بجز ویرانسرا نیست  من این ویرانسرا را دوست دارم
اگر تاریخ ما افسانه رنگ است   من این افسانه‌ها را دوست دارم
نوای نای ما گر جانگداز است   من این نای و نوا را دوست دارم
اگر آب و هوایش دلنشین نیست  من این آب و هوا را دوست دارم
به شوق خار صحراهای خشکش  من این فرسوده پا را دوست دارم
من این دلکش زمین را خواهم از جان  من این روشن سما را دوست دارم
اگر بر من ز ایرانی رود زور  من این زور آزما را دوست دارم
اگر آلوده دامانید، اگر پاک   من، ای مردم، شما را دوست دارم
*
نمونه ای از ترانه های او
یکی از زیباترین ترانه های حسین پژمان بختیاری که توسط آواز خوانان مطرح ایرانی خوانده شده است آتش دل می‌باشد. تصنیف آتش دل اولین بار با صدای قمرالملوک وزیری و آهنگ سازی مرتضی نی داود در مایهٔ دشتی خوانده شد. این تصنیف بعدها توسط خوانندگان دیگری هم‌چون صدیق تعریف و همایون شجریان و سالار عقیلی و مهدیه محمدخانی بازخوانی شد.
ترانه ی آتش دل
آتشی در سینه دارم جاودانی  عمر من مرگی است نامش زندگانی
رحمتی کن که از غم‌اَت جان می‌سپارم  بیش از این من طاقتِ هجران ندارم
کِی نَهی بر سرم پای اِی پَری، از وفاداری؟  شد تمام اشک من، بس در غمت کرده‌ام زاری
نوگلی زیبا بُوَد حُسن و جوانی  عطر آن گل رحمت است و مِهربانی
ناپسندیده بُوَد دل شکستن  رشتهٔ اُلفت و یاری گسستن
کِی کنی اِی پَری، تَرکِ ستم‌گری  می‌فکنی نظری آخر به چشمِ ژاله بارم
گر چه نازِ دل‌بران دل تازه دارد  ناز هم بر دل من اندازه دارد!
حیف اگر ترحمی نمی‌کنی بر حال زارم  جز دَمی که بگذرد از چاره کارم
دانم‌ات که بر سرم گذر کنی به رحمت اما  آن زمان که بَرکِشد گیاهِ غم سر از مزارم
از نظرهای تو بی مهری عیان است  جان گداز است و نظر که آرام جان است
سیل اشکم با زبان بی زبانی  با تو گوید راز عشقم گرچه دانی
ترانه ی  اسیر
ماهم شکسته خاطر و دیوانه بوده ایم/ ما هم اسیر طره جانانه بوده ایم
 مانیز چون نسیم سحر درحریم باغ/ روزی ندیم بلبل و پروانه بوده ایم
 ما هم به روزگار جوانی ز شور عشق/ عبرت فزای مردم فرزانه بوده ایم
 بر کام خشک ما به حقارت نظر مکن/ ما هم رفیق ساغر و پیمانه بوده ایم
 ای عاقلان به لذت دیوانگی قسم/ ماهم شکسته خاطرو دیوانه بوده ایم
*
برخی از اجراهای شنیدنی ترانه های او
ترانه ی " آتشی در سینه دارم جاودانی " - اجرا: قمرالملوک وزیری
https://www.youtube.com/watch?v=gE0ymdPiDyI
ترانه ی " آتشی در سینه دارم جاودانی " - اجرا: صدیق تعریف
https://www.youtube.com/watch?v=cjZ_FXGzOaU
ترانه ی " آتشی در سینه دارم جاودانی " - اجرا: همایون شجریان
https://www.youtube.com/watch?v=3Ee6CEm6Eww
ترانه ی " آتشی در سینه دارم جاودانی " - اجرا: سالار عقیلی
https://www.youtube.com/watch?v=QRE5lKmeyDg
ترانه ی " ما هم اسیر طره جانانه بوده ایم" - اجرا: معین
https://www.youtube.com/watch?v=-o7FauDXmx0
ترانه ی " ما هم اسیر طره جانانه بوده ایم" - اجرا: حسین علیشاپور
https://www.youtube.com/watch?v=r6_E2iSfRow
*
برخی از تالیفات و آثار او
تصحیح کتبی نظیر: لسان‌الغیب دیوان حافظ، دیوان جامی، ترانه‌های خیام، خمسه نظامی، دیوان ژاله قائم مقامی
*
یادداشت پایانی
زنده یاد حسین پژمان بختیاری متاسفانه در سوم آذر سال ۱۳۵۳ درگذشت و پیکر او در گورستان بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. روح و روانش شاد و آسایش جاودانه ی او در آرامش باد
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
حسین پژمان بختیاری: تارنمای ویکی پدیا/ نمونه ای از سروده های او: بسیاری ازتارنماها/ برخی از اجراهای شنیدنی ترانه های او: تارنمای یوتیوب
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.com/2018/08/blog-post_24.html
بخش های پیشین مجموعه ی یاد نامه ها
============