رستوران بازار تهران در اوایل دوره ی قاجار
رستوران در فرهنگ واژه ها
رستوران = جایی که در آن غذا خورند و مشروب نوشند(فرهنگ فارسی معین) - لفظ رستوران فرانسوی است (فرهنگ نظام): لغت‌نامه دهخدا
رستوران = جایی که در آن انواع نوشابه و اغذیه به فروش می‌رسد و مشتریان می‌توانند غذا را در همان‌جا مصرف کنند: فرهنگ فارسی عمید
غذاخوری یا رستوران = مکانی است که در آن خوراک و نوشیدنی ارائه و در همان جا صرف می شود. مطلوبیت خوراک ارائه شده، چیدمان مناسب و پاکی و تمیزی آن می تواند در کیفیت رستوران و شهرت آن نقش به سزایی داشته باشد. گاه ممکن است که غذاخوری ها، بخشی از یک واحد بازرگانی و جهانگردی بزرگ تر باشند، مانند رستوران در فروشگاه ها و مهمانخانه ها: دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
انواع رستوران در فرهنگ ایران
سفره خانه یا سفره خونه = گونه‌ای از رستوران با محیط و معماری سنتی ایرانی است که در آن خوراک های سنتی ایران پخت و ارائه می شود
کافه رستوران = جای عمومی برای صرف غذا و نوشابه
کله پزی = گونه‌ای از غذاخوری سنتی ایران است که در آن غذاهای سنگین و پرحجم مانند کله پاچه، خوراک مغز، خوراک زبان و … ارائه می شود
دیزی سرا = مکانی است که به صورت خاص و حرفه ای به عرضه و توزیع نوعی خوراک سنتی ایران به نام دیزی (آبگوشت) می پردازد و معمولاً در ظروف سفالی و لعابدار طبخ و آماده می شود که به دیزی سنگی معروف است آبگوشت(شوربا یا دیزی یا پیتی) یکی از غذاهای سنتی ایران است. در طبخ آبگوشت از گوشت و دنبه گوسفند، گوجه فرنگی (و یا رب گوجه فرنگی) و برخی حبوبات از قبیل نخود و لوبیا استفاده می شود. خوراکی رقیق که از پختن گوشت و پیاز و سیب زمینی و حبوبات درست می شود که در دو مرحله می‌خورند اول آب آن را با تکه‌های نان مخلوط نموده، می‌خورند (ترید یا تلیت). بقیه مواد را می‌توان با گوشت‌کوب کاملاً کوبیده یا نکوبیده با نان، پیاز و چاشنی مانند ترشی و سبزی خوردن میل می‌کنند(گوشت کوبیده). در صورت پخته شدن در ظروف سنگی آن را دیزی سنگی می‌نامند. برخی افراد از طریق ترید کردن، نان‌های خشک را به مصرف مفید می رسانند. همچنین دیزی یکی از غذاهای محلی همدان به شمار می آید.
چای خانه = از مکان‌هایی است که عموماً به عرضه ی چای و دمنوش های ایرانی و گاه شرقی درقالبی خاص یا سنتی مانند استکان کمر باریک و رسوم خاص ارائه می‌دهند. امروزه با گسترش کافه و کافی شاپ‌ها این مکان‌ها از رونق افتاده است
چلوکبابی = نوعی رستوران است که در آن خوراک و نوشیدنی مخصوص ایرانی، همانند انواع چلوکباب ارائه و در همان‌جا صرف می‌شود. گاه ممکن است انواع غذاهای دیگر نیز مثل خورش فسنجان یا قورمه سبزی در چلوکبابی ارائه شود و گاه ممکن است که این غذاخوری ها، بخشی از یک واحد بازرگانی و جهانگردی بزرگ تر باشند. چلوکباب غذای معروف و مطبوع ایرانی است که در بیشتر شهرهای ایران برای پختن و فروختن آن به مشتریان، محل های مخصوص وجود دارد. غذایی مرکب از چلوی ساده و کباب، که غالباً با تخم مرغ و پیاز و ترشی و دوغ مصرف کنند. خوراکی ایرانی که آن را ا زچلو یعنی برنج پخته ٔ آبکش شده با کباب یعنی گوشت به ورقه های نازک بریده شده (برگ ) یا کوبیده فراهم آورند. مورخان و جهانگردان اروپايي كه در دوران صفويه از ايران ديدن كرده اند درباره ي چلوها، پلوها، ترشي ها و مربا ها كه در ايران طبخ مي شده است مطالب بسيار زيادي نوشته اند ولي هرگز راجع به چلوكباب حرفي به ميان نيامده است. به احتمال زياد بر اساس مطالبي كه توسط «ميرزا محمدرضا معتمدالكتاب» نويسنده كتاب تاريخ قاجار بيان شده است چلوکباب اصليتي قفقازي داشته است و بر اساس نوع كبابي كه در آن منطقه طبخ مي شده، به دستور شخصي ناصرالدين شاه قاجار توسط آشپزان او تهیه شد و بعد از مدتي تغيير شكل داده و به صورت امروزي در آمده است. پخت کباب ایرانی و مصرف آن همراه با نان از زمان ناصرالدین شاه قاجار و در دربار او و از دوران رضا شاه همراه برنج و تحت عنوان "چلو کباب " در میان عوام رایج شد و باعث و بانی آن شخصی به نام " غلامحسین خان نایب " (و البته پدرش) بود. یکی از معروف ترین چلوکبابی های تهران چلوکبابی شمشیری بود که در اصل قهوه خانه ی کوچکی متعلق به محمدحسن شمشیری بود. بسیاری از چلوکبابی های تهران بعدها شمشیری نامیده شدند. نخستین چلوکبابی تهران که زنان نیز به همراه خانواده حق حضور در آن را یافتند، چلوکبابی عباس شمرونی(بعدها چلوکبابی فرد شمیرانی) واقع در میدان امین‌السلطان بود
*
رستوران های ایران در برخی از گزارشات ویدیویی: برای آگاهی بیشتر در مورد این رستوران ها، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
تاریخچه ی رستوران در جهان
رستوران ها جزو اصولی ترین نهادها برای هر کشور و فرهنگی در جهان هستند. شروع پیدایش رستوران، به شکل امروز و به عنوان محلی که در آن مردم به خوردن و نوشیدن و معاشرت می‌پردازند، به انقلاب فرانسه برمی‌گردد. اما حتی قبل از آنکه ماری آنتوانت و لویی شانزدهم به گیوتین سپرده شوند هم، رستوران‌ها داستان خود را داشتند. ایده ی فروش مواد غذایی برای ایجاد سود، به زمان شروع تمدن باز می گردد. نیاز به وجود مکانی عمومی برای خوردن غذا اتفاقی است که در امپراتوری رم و چین باستان هم وجود داشت. زمانی که دهقانان و کشاورزان برای رساندن دام و محصولات خود به بازارهای مواد غذایی به شهرها می‌رفتند، گاهی روزها در راه بودند. برای همین تعدادی مسافرخانه یا مکانی که بشود در آن غذا خورد در طول جاده ها به وجود آمد. معمولاً در مکانی که در میان شهر وجود داشت، مقداری غذا بر روی یک میز بزرگ و واحد ارائه می‌شد و البته هیچ منویی هم وجود نداشت. چرا که انتخاب غذا با آشپز بود. به علت عدم وجود آشپزخانه در خانه‌ها، فروشندگانی برای ارائه غذا بر روی چرخ های دستی کوچک وجود داشتند. این کار البته هنوز هم در بسیاری از شهرهای دنیا رایج است. غذاهایی که آن‌ها می‌فروشند غذاهایی معمولاً از پیش طبخ شده و ارزان است که هر کسی بتواند از پس خریدنش برآید. در قرون وسطی، در خاور میانه مکان هایی در شهرها و بین راه‌ها قرار داشت که برای مسافران غذا به همراه دسر و نوشیدنی ارائه می شد و به کسانی که در ازای غذا پولی نداشتند غذای رایگان داده می شد، بعدها در دوره رنسانس در اروپا، کاروانسرا ها و میخانه ها مکانی برای خوردن غذا بودند. در انگلستان سوسیس و شیرینی رواج داشت و در فرانسه انواع خورش و سوپ در رستوران‌ها ارائه می‌شد. به محض سفر کلمب به قاره آمریکا در سال ۱۴۹۲ تجارت جهانی گسترش یافت و غذاهای بیشتری به اروپا وارد شد. قهوه، چای و شکلات خوراکی‌هایی بودند که در غذاخوری‌های عمومی ارائه می‌شدند و نوشیدنی‌ها هم کم‌کم راهشان را به آن‌ها باز کردند
در قرن ۱۷ میلادی، با وجود آنکه همچنان وعده های کامل غذایی در منازل خورده می‌شد، تعدادی از اشراف زادگان که متمول تر بودند، به جای استفاده از مکان‌های عمومی غذای خود را در یک سالن خصوصی در ناهارخوری‌ها می‌خوردند. در فرانسه و در طول قرون وسطی هر صنفی به صورت انحصاری یک ماده غذایی را به فروش می‌رساند. مثلاً اگر شما به حزبی که مسئول فروش گوشت پخته بود تعلق نداشتید، فروش گوشت برای شما به هر شیوه‌ای ممنوع بود. در سال ۱۷۶۵ مردی به نام بولانگر، به خورشی که در مغازه‌اش می‌فروخت، برهٔ پخته اضافه کرد و همان روز دستگیر شد. اما اتفاقی که افتاد این بود که بولانگر در دادگاه پیروز شد و در طی ۲۰ سال بعد مغازه‌های غذا فروشی دیگر هم در پاریس از کار او پیروی نمودند. با سرنگونی ماری آنتوانت و لویی شانزدهم، روش‌های قدیمی هم با آن‌ها سرنگون شد. احزاب از بین رفتند و آشپزهای شخصی آن‌ها هم از کار خود استعفا دادند. بسیاری از این آشپزها رستوران‌های خودشان را در پاریس افتتاح کردند و راه‌های جدید غذا خوردن یکی پس از دیگری به روی کار آمد. چینی‌های ظریف، کارد و چنگال، رومیزی‌های زیبای کتانی و تمام چیزهایی که فقط مخصوص اشراف بود، برای همه شهروندان فرانسوی در دسترس قرار گرفت. منوها متنوع شد و هر دو مدل سلف سرویس و غذای انتخابی به شیوه ی رستوران‌ها اضافه گشت
*
تاریخچه ی "رستوران" در کانادا و آمریکا - برنامه ی "ایده ها" در ۲۶ فوریه ۲۰۱۹ در رادیو سی بی سی
برای آگاهی بیشتر در مورد تاریخچه ی رستوران در کانادا و آمریکا (به زبان انگلیسی)، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
*
تاریخچه ی رستوران هایی که در آن ها غذاهای معروف ایران (چلوکباب - کله پاچه - دیزی و آبگوشت) ارائه می شود: برای آگاهی بیشتر در مورد تاریخچه ی این رستوران ها، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
*
تاریخچه ی تغذیه در ایران باستان: برای آگاهی بیشتر در مورد این تاریخچه، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ. یادآور می شود بخسی از این تاریخچه متاسفانه به نام شخص دیگری در " تارنمای اخبار ایرانشهر" نیز آمده است و انتظار باید داشت که مسئولین آن تارنما در تصحیح اشتباه خود اقدام نمایند
رستوران در فرهنگ واژه ها
رستوران = جایی که در آن غذا خورند و مشروب نوشند(فرهنگ فارسی معین) - لفظ رستوران فرانسوی است (فرهنگ نظام): لغت‌نامه دهخدا
رستوران = جایی که در آن انواع نوشابه و اغذیه به فروش می‌رسد و مشتریان می‌توانند غذا را در همان‌جا مصرف کنند: فرهنگ فارسی عمید
غذاخوری یا رستوران = مکانی است که در آن خوراک و نوشیدنی ارائه و در همان جا صرف می شود. مطلوبیت خوراک ارائه شده، چیدمان مناسب و پاکی و تمیزی آن می تواند در کیفیت رستوران و شهرت آن نقش به سزایی داشته باشد. گاه ممکن است که غذاخوری ها، بخشی از یک واحد بازرگانی و جهانگردی بزرگ تر باشند، مانند رستوران در فروشگاه ها و مهمانخانه ها: دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
انواع رستوران در فرهنگ ایران
سفره خانه یا سفره خونه = گونه‌ای از رستوران با محیط و معماری سنتی ایرانی است که در آن خوراک های سنتی ایران پخت و ارائه می شود
کافه رستوران = جای عمومی برای صرف غذا و نوشابه
کله پزی = گونه‌ای از غذاخوری سنتی ایران است که در آن غذاهای سنگین و پرحجم مانند کله پاچه، خوراک مغز، خوراک زبان و … ارائه می شود
دیزی سرا = مکانی است که به صورت خاص و حرفه ای به عرضه و توزیع نوعی خوراک سنتی ایران به نام دیزی (آبگوشت) می پردازد و معمولاً در ظروف سفالی و لعابدار طبخ و آماده می شود که به دیزی سنگی معروف است آبگوشت(شوربا یا دیزی یا پیتی) یکی از غذاهای سنتی ایران است. در طبخ آبگوشت از گوشت و دنبه گوسفند، گوجه فرنگی (و یا رب گوجه فرنگی) و برخی حبوبات از قبیل نخود و لوبیا استفاده می شود. خوراکی رقیق که از پختن گوشت و پیاز و سیب زمینی و حبوبات درست می شود که در دو مرحله می‌خورند اول آب آن را با تکه‌های نان مخلوط نموده، می‌خورند (ترید یا تلیت). بقیه مواد را می‌توان با گوشت‌کوب کاملاً کوبیده یا نکوبیده با نان، پیاز و چاشنی مانند ترشی و سبزی خوردن میل می‌کنند(گوشت کوبیده). در صورت پخته شدن در ظروف سنگی آن را دیزی سنگی می‌نامند. برخی افراد از طریق ترید کردن، نان‌های خشک را به مصرف مفید می رسانند. همچنین دیزی یکی از غذاهای محلی همدان به شمار می آید.
چای خانه = از مکان‌هایی است که عموماً به عرضه ی چای و دمنوش های ایرانی و گاه شرقی درقالبی خاص یا سنتی مانند استکان کمر باریک و رسوم خاص ارائه می‌دهند. امروزه با گسترش کافه و کافی شاپ‌ها این مکان‌ها از رونق افتاده است
چلوکبابی = نوعی رستوران است که در آن خوراک و نوشیدنی مخصوص ایرانی، همانند انواع چلوکباب ارائه و در همان‌جا صرف می‌شود. گاه ممکن است انواع غذاهای دیگر نیز مثل خورش فسنجان یا قورمه سبزی در چلوکبابی ارائه شود و گاه ممکن است که این غذاخوری ها، بخشی از یک واحد بازرگانی و جهانگردی بزرگ تر باشند. چلوکباب غذای معروف و مطبوع ایرانی است که در بیشتر شهرهای ایران برای پختن و فروختن آن به مشتریان، محل های مخصوص وجود دارد. غذایی مرکب از چلوی ساده و کباب، که غالباً با تخم مرغ و پیاز و ترشی و دوغ مصرف کنند. خوراکی ایرانی که آن را ا زچلو یعنی برنج پخته ٔ آبکش شده با کباب یعنی گوشت به ورقه های نازک بریده شده (برگ ) یا کوبیده فراهم آورند. مورخان و جهانگردان اروپايي كه در دوران صفويه از ايران ديدن كرده اند درباره ي چلوها، پلوها، ترشي ها و مربا ها كه در ايران طبخ مي شده است مطالب بسيار زيادي نوشته اند ولي هرگز راجع به چلوكباب حرفي به ميان نيامده است. به احتمال زياد بر اساس مطالبي كه توسط «ميرزا محمدرضا معتمدالكتاب» نويسنده كتاب تاريخ قاجار بيان شده است چلوکباب اصليتي قفقازي داشته است و بر اساس نوع كبابي كه در آن منطقه طبخ مي شده، به دستور شخصي ناصرالدين شاه قاجار توسط آشپزان او تهیه شد و بعد از مدتي تغيير شكل داده و به صورت امروزي در آمده است. پخت کباب ایرانی و مصرف آن همراه با نان از زمان ناصرالدین شاه قاجار و در دربار او و از دوران رضا شاه همراه برنج و تحت عنوان "چلو کباب " در میان عوام رایج شد و باعث و بانی آن شخصی به نام " غلامحسین خان نایب " (و البته پدرش) بود. یکی از معروف ترین چلوکبابی های تهران چلوکبابی شمشیری بود که در اصل قهوه خانه ی کوچکی متعلق به محمدحسن شمشیری بود. بسیاری از چلوکبابی های تهران بعدها شمشیری نامیده شدند. نخستین چلوکبابی تهران که زنان نیز به همراه خانواده حق حضور در آن را یافتند، چلوکبابی عباس شمرونی(بعدها چلوکبابی فرد شمیرانی) واقع در میدان امین‌السلطان بود
*
رستوران های ایران در برخی از گزارشات ویدیویی: برای آگاهی بیشتر در مورد این رستوران ها، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
تاریخچه ی رستوران در جهان
رستوران ها جزو اصولی ترین نهادها برای هر کشور و فرهنگی در جهان هستند. شروع پیدایش رستوران، به شکل امروز و به عنوان محلی که در آن مردم به خوردن و نوشیدن و معاشرت می‌پردازند، به انقلاب فرانسه برمی‌گردد. اما حتی قبل از آنکه ماری آنتوانت و لویی شانزدهم به گیوتین سپرده شوند هم، رستوران‌ها داستان خود را داشتند. ایده ی فروش مواد غذایی برای ایجاد سود، به زمان شروع تمدن باز می گردد. نیاز به وجود مکانی عمومی برای خوردن غذا اتفاقی است که در امپراتوری رم و چین باستان هم وجود داشت. زمانی که دهقانان و کشاورزان برای رساندن دام و محصولات خود به بازارهای مواد غذایی به شهرها می‌رفتند، گاهی روزها در راه بودند. برای همین تعدادی مسافرخانه یا مکانی که بشود در آن غذا خورد در طول جاده ها به وجود آمد. معمولاً در مکانی که در میان شهر وجود داشت، مقداری غذا بر روی یک میز بزرگ و واحد ارائه می‌شد و البته هیچ منویی هم وجود نداشت. چرا که انتخاب غذا با آشپز بود. به علت عدم وجود آشپزخانه در خانه‌ها، فروشندگانی برای ارائه غذا بر روی چرخ های دستی کوچک وجود داشتند. این کار البته هنوز هم در بسیاری از شهرهای دنیا رایج است. غذاهایی که آن‌ها می‌فروشند غذاهایی معمولاً از پیش طبخ شده و ارزان است که هر کسی بتواند از پس خریدنش برآید. در قرون وسطی، در خاور میانه مکان هایی در شهرها و بین راه‌ها قرار داشت که برای مسافران غذا به همراه دسر و نوشیدنی ارائه می شد و به کسانی که در ازای غذا پولی نداشتند غذای رایگان داده می شد، بعدها در دوره رنسانس در اروپا، کاروانسرا ها و میخانه ها مکانی برای خوردن غذا بودند. در انگلستان سوسیس و شیرینی رواج داشت و در فرانسه انواع خورش و سوپ در رستوران‌ها ارائه می‌شد. به محض سفر کلمب به قاره آمریکا در سال ۱۴۹۲ تجارت جهانی گسترش یافت و غذاهای بیشتری به اروپا وارد شد. قهوه، چای و شکلات خوراکی‌هایی بودند که در غذاخوری‌های عمومی ارائه می‌شدند و نوشیدنی‌ها هم کم‌کم راهشان را به آن‌ها باز کردند
در قرن ۱۷ میلادی، با وجود آنکه همچنان وعده های کامل غذایی در منازل خورده می‌شد، تعدادی از اشراف زادگان که متمول تر بودند، به جای استفاده از مکان‌های عمومی غذای خود را در یک سالن خصوصی در ناهارخوری‌ها می‌خوردند. در فرانسه و در طول قرون وسطی هر صنفی به صورت انحصاری یک ماده غذایی را به فروش می‌رساند. مثلاً اگر شما به حزبی که مسئول فروش گوشت پخته بود تعلق نداشتید، فروش گوشت برای شما به هر شیوه‌ای ممنوع بود. در سال ۱۷۶۵ مردی به نام بولانگر، به خورشی که در مغازه‌اش می‌فروخت، برهٔ پخته اضافه کرد و همان روز دستگیر شد. اما اتفاقی که افتاد این بود که بولانگر در دادگاه پیروز شد و در طی ۲۰ سال بعد مغازه‌های غذا فروشی دیگر هم در پاریس از کار او پیروی نمودند. با سرنگونی ماری آنتوانت و لویی شانزدهم، روش‌های قدیمی هم با آن‌ها سرنگون شد. احزاب از بین رفتند و آشپزهای شخصی آن‌ها هم از کار خود استعفا دادند. بسیاری از این آشپزها رستوران‌های خودشان را در پاریس افتتاح کردند و راه‌های جدید غذا خوردن یکی پس از دیگری به روی کار آمد. چینی‌های ظریف، کارد و چنگال، رومیزی‌های زیبای کتانی و تمام چیزهایی که فقط مخصوص اشراف بود، برای همه شهروندان فرانسوی در دسترس قرار گرفت. منوها متنوع شد و هر دو مدل سلف سرویس و غذای انتخابی به شیوه ی رستوران‌ها اضافه گشت
*
تاریخچه ی "رستوران" در کانادا و آمریکا - برنامه ی "ایده ها" در ۲۶ فوریه ۲۰۱۹ در رادیو سی بی سی
برای آگاهی بیشتر در مورد تاریخچه ی رستوران در کانادا و آمریکا (به زبان انگلیسی)، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
*
تاریخچه ی رستوران هایی که در آن ها غذاهای معروف ایران (چلوکباب - کله پاچه - دیزی و آبگوشت) ارائه می شود: برای آگاهی بیشتر در مورد تاریخچه ی این رستوران ها، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ
*
تاریخچه ی تغذیه در ایران باستان: برای آگاهی بیشتر در مورد این تاریخچه، نگاه کنید به بخش منابع و مآخذ. یادآور می شود بخسی از این تاریخچه متاسفانه به نام شخص دیگری در " تارنمای اخبار ایرانشهر" نیز آمده است و انتظار باید داشت که مسئولین آن تارنما در تصحیح اشتباه خود اقدام نمایند
نگارش و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
رستوران در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای واژه نامه پارسی ویکی/ کافه رستوران در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای واژه نامه پارسی ویکی/ رستوران در فرهنگ فارسی عمید: تارنمای واژه یاب/ رستوران: تارنمای ویکی‌پدیا/ غذاهای معروف ایران (چلوکباب - کله پاچه - آبگوشت): تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ چلوکبابی: تارنمای ویکی‌پدیا/ تاریخچه ی "رستوران" در کانادا و آمریکا (به زبان انگلیسی) - برنامه ی "ایده ها" در ۲۶ فوریه ۲۰۱۹ : تارنمای سی بی سی/ تاریخچه ی رستوران هایی که در آن ها غذاهای معروف ایران ارائه می شود: تارنمای گفتنی های تغذیه/ تاریخچه ی تغذیه در ایران باستان: تارنمای گفتنی های تغذیه (١) و (٢)/ رستوران های ایران در برخی از گزارشات ویدیویی: تارنمای یوتیوب
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
رستوران در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای واژه نامه پارسی ویکی/ کافه رستوران در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای واژه نامه پارسی ویکی/ رستوران در فرهنگ فارسی عمید: تارنمای واژه یاب/ رستوران: تارنمای ویکی‌پدیا/ غذاهای معروف ایران (چلوکباب - کله پاچه - آبگوشت): تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ چلوکبابی: تارنمای ویکی‌پدیا/ تاریخچه ی "رستوران" در کانادا و آمریکا (به زبان انگلیسی) - برنامه ی "ایده ها" در ۲۶ فوریه ۲۰۱۹ : تارنمای سی بی سی/ تاریخچه ی رستوران هایی که در آن ها غذاهای معروف ایران ارائه می شود: تارنمای گفتنی های تغذیه/ تاریخچه ی تغذیه در ایران باستان: تارنمای گفتنی های تغذیه (١) و (٢)/ رستوران های ایران در برخی از گزارشات ویدیویی: تارنمای یوتیوب
*
گزیده ای از نوشتارها
https://msnselectedarticles.blogspot.com/2019/02/blog-post_27.html
بخش های پیشین مجموعه ی گفتنی های تغذیه
===========================
https://msnselectedarticles.blogspot.com/2019/02/blog-post_27.html
بخش های پیشین مجموعه ی گفتنی های تغذیه
===========================
