ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی: ۹۷ - شهرستان آریایی نشین بروجرد در استان لرستان

نمایی از حومه ی شهر بروجرد

مردمان بروجرد در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
مردمان بروجرد در گروه "مردمان لک" قرار دارند. همانطور که در بخش ٣٨ همین مجموعه اشاره شد: " مردمان لک یکی از
سه شاخه ی اصلی و مستقل اقوام آریایی به نام مادها هستند که نخستین حکومت و تمدن مدرن را در غرب ایران بنیان نهادند.  به گفته ی خیلی از بزرگان تاریخ، دیاکو (بنیان‌گذار و نخستین شاه حکومت ماد) از قوم لک بود که در حوالی نورآباد کنونی (مرکز شهرستان دلفان در استان لرستان) می زیست و به عنوان اولین فرمانروای ایران شناخته می شود. زبان قوم لک یعنی زبان لکی با دستور زبان و ادبیاتی قوی که دارای حدود سی هزار لغت است، بازمانده ی زبان های اصیل اوستایی و پهلوی است که به دلیل شرایط خاص جغرافیایی این مناطق، کمتر دچار تغییر و تحول شده است. سکونت گاه اصلی مردم لک در مرز مشترک بین چهار استان در جنوب و شرق استان کرمانشاه ، شرق استان ایلام و جنوب و جنوب غرب استان همدان و قسمتی از شرق، نیمه شمالی و غرب لرستان است. لک‌ها بیشتردر شهرهای دلفان، کوهدشت، هرسین، صحنه، کنگاور، سنقر، شیروان، تویسرکان، نهاوند و بروجرد می زیستند. به دلیل نزدیکی زبانی و فرهنگی، لک‌ها عموماً شاخه‌ای از کردها یا لرها در نظر گرفته می‌شوند. برخی معتقدند واژه ی لک از ترکیب دو واژه ی لر و کرد تشکیل شده‌ است. قوی ترین نظریه که بیشتر باستان شناسان و زبانشناسان بدان معتقدند این است که زبان لکی بازماندهٔ پارسی باستان و پهلوی است". پارسی باستان زبانی است که در زمان هخامنشیان مستعمل بوده و ریشه ی زبان فارسی امروزی است
برخی از ویژگی های بروجرد در طول تاریخ
بروجرد = در اواخر دوره ساسانیان یکی از دو شهر ماه نهاوند از توابع ناحیه پهله از سرزمین ماد بود. حموله وزیر محلی آل ابی دلف (آل ابودلف) از حکمرانان عباسی بین سال‌های ۲۱۰ تا ۲۵۸ هجری قمری در عمران بروجرد کوشید. محمدتقی حسام‌السلطنه شاهزاده قاجار و حاکم ولایت بروجرد و مضافات، در سال ۱۲۴۲ ه‍.ق حکومت ولایت لرستان و ولایت خوزستان را نیز به دست آورد و بروجرد را حاکم نشین حکمرانی بروجرد، لرستان و خوزستان کرد
بروجرد = وروجرد. وروگرد. ولوگرد. بروگرد . شهرکی ست خرم و بانعمت ، و از وی زعفران و میوه ٔ نیک خیزد (حدود العالم ، ذیل بروگرد) . شهری است بین همدان و کرج ، لقب این شهر دارالسرور بوده است (یادداشت دهخدا). شهری است زیبا از بلاد جبل در هجده فرسنگی همدان . این شهر انهار و اشجار زیاد دارد شهری است بین همدان و کرج ، با همدان هجده فرسنگ و با کرج ده فرسنگ فاصله دارد. طول آن نیم فرسخ و عرض آن اندک است . ابتدا قریه ای بیش نبود و چون "حمولة" وزیر "آل ابودلف" کارش بالا گرفت آنجا را منزلگاه خود ساخت
حموله (حموله بن علی بروجردی) = مردی ادیب و اصالتا بروجردی بود که از سوی ابودلف حاکم عباسی منطقه به حکومت بروجرد که در این زمان بخشی از ماه نهاوند بود گمارده شد. حموله ابودلف را به بروجرد برد و آتشکده این شهر را برای تبدیل شدن به مسجد به وی نشان داد و ابودلف گفت: «هذا مسجدالعتیق». به این ترتیب از تخریب آتشکده صرف نظر شد و در یکی از نقاط دیگر بروجرد مسجد جامع بنا شد و منبری در آنجا برای خود اختیار نمود. به این ترتیب بروجرد که پس از حمله اعراب و شکست ایرانیان در جنگ نهاوند ویران و کم رونق شده بود مجددا به شهری پر رونق تبدیل شد
برخی دیگر از ویژگی های تاریخی  بروجرد
آثار پیش از تاریخ: در ناحیه بروجرد به ویژه در دشت سیلاخور، تعداد زیادی تپه‌های باستانی و تاریخی وجود دارد که از دوره‌های پیش از تاریخ تا قرن معاصر آباد بوده‌اند. از نظر باستان‌شناسی، تپه قرق با قدمت عصر مس در دهستان شیروان، از مهم‌ترین تپه‌ های باستانی شهرستان بروجرد است که تا پنج طبقه لایه برداری و مطالعه شده‌است. اشکال هندسی و رنگ اخرایی سفال‌های کشف شده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان هم‌زمان می‌کند. در لایه‌های بیرونی، تک سفال‌هایی از دوره‌های بعدی از جمله اشکانیان هم در آن دیده می‌شود. تپه قلعه رومیان نیز در سه کیلومتری جنوب بروجرد از تپه‌های مهم باستانی منطقه است که تا قرن نهم دارای اهمیت نظامی بوده‌است
پیش از اسلام: شواهد و اشارات تاریخی حاکی است که بروجرد از شهرهای قبل از اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با ترکیب دو جزء برو + گرد موجودیت این شهر را به پیش از اسلام می‌رساند زیرا که گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر می‌باشد. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می‌دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنها از دوران ساسانیان موجود است که بر اساس کتاب‌های تاریخی، بروجرد یکی از پایگاه‌های نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده‌است. در گذشته بروجرد از شهرهای آباد و مهم بوده و گاه فرمان‌داری جداگانه و گاه مرکز استان لرستان و خوزستان بوده‌است. مینورسکی نام اصلی این شهر را ویروگرد و آن را منتسب به ویرو شاهزاده دوره اشکانی می‌داند. در منطقه سیلاخور در دوره مادها و بعدها در دوره هخامنشیان قلعه‌های نظامی و ارتباطاتی متعددی وجود داشته‌است و یکی از آن‌ها هم قلعه بروجرد بوده‌است که با فاصله اندکی از قلعه‌های مشهور دیگر مانند قلعه رومیان قرار داشته‌است. ناحیه بروجرد و نهاوند در پایان دوره ساسانیان به دلیل حمله اعراب به ایران اهمیت نظامی و دفاعی ویژه‌ای داشتند و محل استقرار سپاهیان ایران بوده‌اند.
گروهی از کاسی‌ها در هزاره سوم پیش از میلاد در مناطق کوهستانی لرستان مستقر شدند. بروجرد به عنوان ناحیه واسط لرستان و همدان، ناحیه مرزی بین دو تمدن کاسی و ماد بوده‌است اما با قدرت گرفتن بیشتر مادها، بروجرد منطقه‌ای از سرزمین مادها به حساب می‌آمده‌است. بروجرد و مناطق پیرامون آن از دوره مادها به این سو، به خاطر مراتع فراوان، پرورشگاه و مراکز تولید و چرای اسب بوده‌اند
اشکانیان در غرب ایران در ناحیه کرمانشاه، همدان و بروجرد شهرهایی ساختند و از میان قلعه‌های نظامی متعدد منطقه سیلاخور، قلعه بروجرد را مورد توجه ویژه قرار دادند و آن را به شهر تبدیل کردند. دلایل متعددی مبنی بر شکل‌گیری شهر بروجرد در دوره اشکانیان وجود دارد که می‌تواند از جنبه‌های زبانشناسی، قرائن تاریخی و نیز آثار باستانی منطقه به دست آید. در واقع، نخستین دوره رونق‌گیری بروجرد به عنوان یک شهر را باید در دوره اشکانیان جستجو کرد و پیش از آن، بروجرد بیشتر در قالب یک قلعه با اهمیت نظامی و ارتباطی بر سر راه هگمتانه مورد نظر بوده‌است. اشکانیان از پسوند کرد به معنی ساخته و گرد برای نامگذاری شهرها استفاده می‌کردند و به همین ترتیب نام این شهر را به افتخار ویرو شاهزاده اشکانی، ویروگرد نهادند. اُردکرد یکی از نام‌های تاریخی ثبت شده بروجرد است و این احتمال وجود دارد که اشکانیان نام اولیه شهر بروجرد را به افتخار اُرد اول یا ارد دوم پادشاهان اشکانی، اردکرد نهاده باشند.
 رضا قلیخان هدایت در فرهنگ انجمن آرای ناصری نام اصلی شهر بروجرد را فیروزگرد دانسته و در توضیح آن نوشته‌است «شهریست از بناهای خسرو پرویز که اکنون به بروجرد شهرت دارد». پیروزگرد به معنای شهر فیروز از نام‌های ثبت شده بروجرد است که این شهر را منسوب به  پیروز پادشاه ساسانی می‌کند
تپه ی قلعه یزدگرد: در شهرستان بروجرد، بخش اشترینان، روستای بید کلمه واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با
شمارهٔ ثبت ۹۹۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
برخی از آگاهی ها و گزارشات جغرافیایی در مورد بروجرد
کوه و قله ی "شیر برفی" در شهرستان بروجرد
کوه و قله ی "میش پَروَر یا برنجه" در شهرستان بروجرد
رشته‌ کوه "گَرین یا گرو" از رشته کوه‌ های مهم غرب ایران
برخی از گزارشات ویدیویی در مورد بروجرد 
موسیقی بروجرد
https://www.youtube.com/watch?v=RLQ0LTEJ09A
فهرست جمعی از مشاهیر و نام آوران بروجرد/ تنظیم: احمد معطری همراه با
ترانه ی شهر من/ ترانه سرا: مهناز شاعره بروجردی/ آهنگساز: محمدرضا پیرجانی- اجرا: محمد شکیب مهر
https://www.youtube.com/watch?v=yKktstZP65Y
ترانه ی رشته ‌کوه گَرین - اجرا: فتح الله طهماسبی
https://www.youtube.com/watch?v=EtdJ_twl2EY
گيوه بافي بروجرد
https://www.youtube.com/watch?v=1SDvT_ZBg6A
کلوچه قندی بروجرد
https://www.youtube.com/watch?v=0_Cik4XybqQ
پخت آش بادمجان غذای محلی بروجرد
https://www.youtube.com/watch?v=6ZYksDY1t5o
پخت آش ماسوا غذای محلی بروجرد
https://www.youtube.com/watch?v=igOH8EpYBvs)
نگارش و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
 بخش ٣٨ مجموعه ی ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی/ مردمان لک (نوشتاری از همین  نگارنده): تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ بروجرد در اواخر دوره ساسانیان: تارنمای ویکی پدیا/ بروجرد در لغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ حموله بن علی بروجردی: تارنمای ویکی پدیا/ برخی دیگر از ویژگی های تاریخی بروجرد: تارنمای ویکی پدیا/ تپه قلعه یزدگرد: تارنمای ویکی‌پدیا/
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.com/2019/05/blog-post_18.html
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
==========================================