گستره حکومت اتابکان‌ها و مناطق لک نشین
پیشینه های تاریخی و فرهنگی
قوم لک یکی از سه شاخه ی اصلی و مستقل اقوام آریایی به نام مادها هستند که نخستین حکومت و تمدن مدرن را در غرب ایران زمین بنیان نهادند. به گفته خیلی از بزرگان تاریخ، دیاکو (بنیان‌گذار و نخستین شاه حکومت ماد. هرودوت نام وی را به صورت «دِیوکِس» نوشته است. نام دیاکو برگرفته از یک واژهٔ ایرانی به معنای سرزمین است) از قوم لک بود که در حوالی نورآباد کنونی (مرکز شهرستان دلفان در استان لرستان) می زیسته که به خاطر ویژگی های منحصر به فرد خود به عنوان اولین فرد فرمانروایی ایرانی شناخته می شود. زبان قوم لک یعنی زبان لکی با دستورزبان و ادبیاتی قوی که دارای حدود سی هزار لغت است، بازمانده زبان های اصیل اوستایی و پهلوی است که به دلیل شرایط خاص جغرافیایی این مناطق، کمتر دچار تغییر و تحول شده است. سکونتگاه اصلی مردم لک زبان در مرز مشترک بین چهار استان در جنوب و شرق استان کرمانشاه ، شرق استان ایلام و جنوب و جنوب غرب استان همدان و قسمتی از شرق ، نیمه شمالی و غرب لرستان است.
لکها بیشتردر شهرهای دلفان ، کوهدشت ، سلسله ، هرسین ، صحنه ،کنگاور ، سنقر(نزدیک به ١٥ درصد از کل جمعیت شهرستان) و دینور (تا ٩٠ درصد لک )، شیروان، چرداول ، دره شهر، آبدانان، تویسرکان، نهاوند و بروجرد (نزدیک به ٤٠ درصد لک) و شهرستان خنداب در استان اراک و با قاطعیت می توان گفت که بیش از ٩٠ درصد بخش ها و روستاهای شهرستان کرمانشاه لک هستند
مردم لک در پی مهاجرت‌ها در بیرون از منطقه لک‌نشین زاگرس نیز زندگی می کنند. برای نمونه روستای لکستان در آذربایجان شرقی و عده‌ای از ساکنان میانکاله و روستای زاغ مرز توابع بهشهر، روستای کجور، کلاردشت، تیت دره، مکارود در شمال و گروهایی نیز به فارس، قزوین، شمال خراسان و ورامین تبعید شده اند و همچنین الان به دلیل زیاد شدن جمعیت در منطقه لکستان باعث شده که جوانان جویای کار این منطقه برای کار راهی شهرهای اراک و کرج و... شوند و مهم ترین دلیل آن هم بالا بودن میزان بیکاری در مناطق لک نشین است.
به دلیل نزدیکی زبانی و فرهنگی، لکها عموماً شاخه‌ای از کردها یا لرها در نظر گرفته می‌شوند. برخی معتقدند واژه لک از ترکیب دو واژه لر و کرد تشکیل شده است .و لک های باستانی ایرانی را هر کدام به خودشان منتسب می کنند. درحالیکه لکها از لحاظ فرهنگی، احساسی و مذهبی و بسیاری از مولفه های قومی خصوصاً پوشش خود را مستقل از قوم کرد و لر می دانند و قویترین نظریه که بیشتر باستان شناسان و زبانشناسان بدان معتقدند این است که زبان لکی بازماندهٔ پارسی باستان و پهلوی است (پارسی باستان زبانی است که در زمان هخامنشیان مستعمل بوده و ریشه ی زبان فارسی امروزی است).
مهمترین عامل افتراق و استقلال این قوم مولفه زبانی است. تحقیقات زیادی در مورد ریشه زبان لکی صورت نگرفته است اما می توان گفت زبان لکی یک زبان زیبا و آهنگین است که واژه های باستانی و کهن فارسی به قدر زیادی درآن وجود دارد. و شکل قدیمی و اصیل برخی واژه ها و شیوه ی جمله بندی اصیل در این زبان باعث می شود که ابراز نمود زبان لکی به جا مانده ی زبان های پارسی باستان و پهلوی است. در این زبان واژه هایی می توان پیدا کرد که با زبان های پهلوی اشکانی و پارسی میانه مشترک هستند. ازاینرو می توان گفت که مهم ترین مآخذ لکی زبان پارسی باستان است همچنین زبان لکی باقی مانده زبان اوستایی است و شباهت بسیار زیادی در مورد ریشه های زبان لکی و اوستا دیده شده است.
پس از زبان، موسیقی برجسته‌ترین ویژگی هویت قوم لک است. نغمه‌ها، آواها و آوازهای باقیمانده از موسیقی لکی بیانگر اصالت، ریشه‌دار بودن و خاص بودن آن است. موسیقی لکها از حیث محتوایی شدیداً تحت تاثیر محیط طبیعی، نوع معیشت و آداب و سنن است. در چندین دهه گذشته که این منطقه بیشتر روستایی و کوچنشین بوده‌اند در انجام فعالیت‌های روزمره و مراسمی چون عروسی و عزا، موسیقی نقش فعالی داشته است. از سازهای رایج در این منطقه سرنا، دهل، نی و تنبور را می‌توان نام برد و همچنین هوره و مور و بئت ( که نام دیگر آن گات یعنی آواز و سرودی که دسته جمعی خوانده شود) از مهمترین سبک های موسیقیایی لک ها می باشد که "مور" در هنگام غم و اندوه و هوره برای زمان شادی که تک نفره و نهایتاً دو نفره هستند ولی بئت چند نفره است که بطوره همزمان می خوانند. گفته شده است چنگیزخان مغول عده ای از لک ها را برای مراسم غم و اندوه و خواندن "مور" به همراه خود به مغولستان برد.: تارنمای انجمن دانشجویان دانشگاه تخصصی علوم اقتصادی
http://lakailues.persianblog.ir/post/31/
شهرستان دلفان و مرکز آن شهر نور آباد
شهرستان دلفان را شهر مفرغ نیز می‌گویند. یکی از شهرستان‌های استان لرستان است و مرکز آن شهر نورآباد می‌باشد. نورآباد شهری است در شمال غرب استان لرستان. این شهر دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی و طبیعتی زیبا برای گردشگری دارد. این شهر یکی از پنج شهر با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر از سطح دریا در ایران است: تارنمای ویکی‌پدیا
http://fa.wikipedia.org/wiki
دانستنی های بیشتر در مورد شهرستان دلفان و مرکز آن شهر نور آباد و برخی تصاویر
http://jamshidi-j.blogfa.com/
برخی آگاهی های دیگر پیرامون فرهنگ و آداب مردمان لک
لَک نام طوایفی است ساکن در غرب ایران که به گویش لکی سخن می‌گویند. به دلیل نزدیکی زبانی و فرهنگی، برخی منابع لکها را شاخه‌ای از کردها و برخی دیگر جزئی از لرها در نظر گرفته‌اند. لکها جنوبی‌ترین گروه از طوایف کرد ایران هستند. و چون در آغاز پیدایی و تجمع خود حدودأ صد هزار خانوار بوده‌اند، آنها را «لک»؛ یعنی، «صد هزار» نامیدند. مهمترین ایلات لک عبارتند از جلالوند، عثمانوند، ایل کلهر، ایل زنگنه، ایل مافی و ایل باجلان، که در نواحی ایلام و کرمانشاه و لرستان ماوا داشته‌اند.
طوایف لک که در لرستان زندگی می‌کنند غیر از طوایف لر هستند. شاه عباس اوّل صفوی لکها را به لرستان منتقل کرد و درآنجا سکونت داد و طایفهٔ «سلسله» که قبلاً در منطقهٔ ماهی‌دشت کرمانشاه ساکن بود و طایفهٔ «دلفان» در قرن سوم تیولی در شمال لرستان داشته‌اند و طایفهٔ « باجلان» از منطقهٔ موصل آمده است. در دوره قاجار، به علت انتقام گیری از زندیه، بسیاری از طوایف لک، منقرض و به نقاط مختلف پراکنده شده اند.
لک‌های پیشکوه قویاً خود را لر میدانند و لک‌های پشتکوه پیوندهای قوی فرهنگی هم با لرها و هم با کردها نشان می‌دهند. برخی منابع لکی را در پیوستار تدریجی فارسی-لری-گورانی در میان لری و گورانی قرار داده ولی همانندی‌های آن بیشتر به سمت لری میدانند. برخی زبانشناسان هم لکی را کاملاً در دستهٔ لری طبقه‌بندی کرده‌اند.
زین‌العابدین شیروانی مؤلف سفرنامه ی بستان‌السیاحه در سده ۱۹ میلادی لکها را جزئی از گروه‌های لر آورده‌است. در دوران معاصر نیز ح. ایزدپناه گردآورنده فرهنگ لغات لکی، لکها را لر می‌داند و کرد خواندن آنها را یک سوء تفاهم می‌نامد. از نظر او به این خاطر که در قدیم در منابع تاریخی واژه کرد در بسیاری موارد برای همه کوچنشینان و رمه‌گردان فلات ایران بکار می‌رفته، گاه لکها و لرها و دیگران را با نام کرد (کوچنشین) نامیده‌اند.
منابعی دیگر نیز گویش لکی را در شاخه زبان‌های کردی از شاخه زبان‌های ایرانی‌تبار غربی طبقه بندی می کنند.
لکها در سرتاسر ایران پخش شده‌اند، ولی در غرب ایران تمرکز بیشتری دارند. با استقرار مملکت داری به شیوه نوین و تقسیم کشور به واحدهای سیاسی به نام‌های ایالات، ولایات و آنگاه استان‌ها، لکها نیز، بین چندین واحد کشوری تقسیم شدند. امروزه لکها در غرب ایران، عمدتا در استانهای لرستان، همدان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، زنجان، و آذربایجان غربی، زندگی می‌کنند.
ایل چهاردولی در منطقه چهاردولی شهرستان شاهین‌دژ در جنوب آذربایجان غربی و شهرستان قروه در جنوب شرقی استان کردستان و شهرستان اسدآباد در غرب استان همدان ساکن هستند و با زبان لکی صحبت می‌کنند.
سکونتگاه اصلی لکها شرق و شمال و غرب لرستان، جنوب و غرب استان همدان، شرق استان کرمانشاه و شرق استان ایلام است. لکها بیشتر در شهرهای، الشتر، نورآباد، کوهدشت، هرسین، کنگاور، صحنه، شیروان، چرداول، دره‌شهر، آبدانان، تویسرکان، نهاوند، کرمانشاه و خرم‌آباد و همدان ساکنند. در غرب ایران لکها را پشتکوهی و فیلی نیز می خوانند. مردم لک در پی مهاجرت‌ها در بیرون از لکستان (منطقه لک‌نشین زاگرس) نیز یافت می‌شوند. برای نمونه دهستان لکستان در در استان آذربایجان غربی و عده‌ای از ساکنان میانکاله و روستای زاغ مرز از توابع بهشهر مازندران خود را لک میدانند. چهاردولی ها نیز از لکها هستند و تیره‌هایی از لکها در استانهای قزوین و خراسان ساکن هستند: تارنمای لغت نامه دهخدا
http://www.loghatnaameh.org/
سکونتگاه مردمان لک
لکها در مناطق غربی و شمالی استان لرستان، شرق استان کرمانشاه، شمال استان ایلام و جنوب استان همدان ساکن هستند... دانشنامه ی ایرانیکا در مقاله ی عشایر ایران لکها را به همراه لرها در یک دسته قرار داده و سکونتگاه آنها را عراق عجم در مناطق کوهستانی غرب و جنوب غرب ایران معرفی می‌کند. ایرانیکا در ادامه منطقه بخش طرهان، شهرستان کوهدشت، بخش‌هایی از شهرستان خرم‌آباد و مناطق بین رودخانه کشکان و سیمره را به عنوان سکونتگاه مردم لک معرفی می‌کند.
دانشنامه ی جهان اسلام در توصیف سکونتگاه مردم لک شهرستان دلفان، شهرستان سلسله بخش طرهان، منطقه بالاگریوه، شهرستان خرم‌آباد و به طور کلی غرب و شمال غربی استان لرستان را سکونتگاه مردم لک معرفی می‌کند.
در تاریخ‌های گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته ی حمدالله مستوفی از شانزده ولایت به عنوان کردستان یاد شده‌است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ولایت آن را آورده‌است: کردستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و اذربایجان و دیاربکر پیوسته‌است. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان اباد، چمچمال، شهر زور، کرمانشاه (قرمیسین) هرسین، وسطام
در اسناد تاریخی قرن شانزده میلادی نیز طوایف لک را بخشی از طوایف کرد میدانند نظیر کتاب شرفنامه شرف‌خان بدلیسی که به فارسی نوشته شده‌است. بخش‌هایی دیگر از مردم قوم لک در کرکوک و خانقین عراق سکونت دارند. در عراق تعداد گویش وران لک را بیشتر از ایران حدس زده‌اند: تارنمای ویکی‌پدیا
http://fa.wikipedia.org/wiki
برخی آگاهی ها پیرامون حوزه ی گسترش گویش لکی
حوزه گسترش گویش لکی عبارت است از: ۱- بخش چغلوندی یا هرو در شرق لرستان. ۲- شهرستان سلسله یا الشتر در شمال شرقی لرستان. طایفه حسنوند در الشتر از طوایف لک هستند. ۳- شهرستان دلفان یا نورآباد در شمال غربی لرستان، بخش کاکاوند و دلفان. ۴- شهرستان کوهدشت در غرب لرستان، بخش کونانی با طایفه هایی همچون ایتیوند، اولادقباد، امرایی، آزادبخت، گراوند و شاهیوند، نورعلی. ۵- شرق استان کرمانشاه در مناطق کنگاور، صحنه و هرسین. اهالی هرسین و طوایف کاکاوند، بالاوند، جلالوند و عثمانوند که در مسیر مرز بین کردهای ایل کلهر و ایل زنگنه و لرستان واقع شده‌اند به گویش لکی تکلم می‌کنند. ۶- ایلام در دینور و دره شهر و آبدانان. ۷- بخش‌هایی از طوایف لک در کرکوک و خانقین در کردستان عراق، سکونت دارند. در کردستان عراق تعداد گویشوران لک بیشتر از ایران است. ۸- بخش‌هایی از طوایف لک در کردستان ترکیه، سکونت دارند: تارنمای لغت نامه دهخدا
http://www.loghatnaameh.org/
برخی از مشاهیر و چهره های شاخص قوم لک
کریم خان زند (موسس سلسله ی زندیه)، لطفعلی‌خان زند (واپسین فرمانروای سلسله ی زندیه)، باباطاهر عریان (عارف و شاعر)، گنجعلی خان زند (حاکم کرمان) یارمحمدخان کرمانشاهی (از سرداران مشروطه)، امیر آزادبخت (شاعر، عارف و پیشگو)، ملا پریشان (شاعر و عارف) ایرج رحمانپور (شاعر و خواننده ی ترانه هایی به زبان‌های لکی و لری) : تارنمای انجمن دانشجویان دانشگاه تخصصی علوم اقتصادی، تارنمای ویکی‌پدیا و منابع گوناگون
https://www.google.com
موسیقی لکی
١ - موسیقی لکی لرستان
https://www.youtube.com/watch?v=o-VB1dF2sg4
٢ - آواز و مقام لکی - ایرج رحمانپور
https://www.youtube.com/watch?v=mfOwWhmGtfQ
یادداشت پایانی
درود بر همه ی مردمان آریایی و به ویژه اهالی شهرستان دلفان و مرکزآن نورآباد واقع در استان لرستان ایران
دکتر منوچهر سعادت نوری
Notes on Aryans: Laki People & Lakest
Abstract: The Laks are an Aryan group who founded the Medes Dynasty or the Median Empire in Iran. Deioces, Diako, Deyaco, Diyako or Deiokes was the first king of the Medes/ Delfan County is a county in Lorestan province, Iran. The capital of the county is Nourabad/ Some Laki Musics/ Some Famous Laki People
Manouchehr Saadat Noury, PhD
http://iranian.com/posts/notes-on-aryans-laki-people-amp-lakestan-48119
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2015/03/blog-post_25.html
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_17.html
