در بخش های نخست ، دوم ، سوم و چهارم ، ضمن آگاهی از موقعیت جغرافیایی "سرزمین نیاکان آریایی" ، به پاره ای از نشانه های فرهنگی ، هنری و بویژه موسیقی ایرانی در برخی نقاط این سرزمین اشاره شد. در این بخش ، این نشانه ها را در بعضی دیگر از سرزمین های ایرانی نشین هندوستان یعنی "احمد آباد" ، "حیدر آباد" و "پونه" پیگیری می کنیم:
احمد آباد
شهر احمدآباد را احمدشاه گجراتی بسال ٨٣٠ هَ . ق . / ١٤١١ م . بنا کرد و آنرا حصار و قلعه های سخت استوار است و رونق این شهر در زمان محمد اکبر و جانشینان وی رو بفزونی نهاد و بدانجا رسید که در قرن ١٧ میلادی زیباترین شهرهای هندوستان گردید و به تجارت نیل و پنبه و تریاک و صنایع زرین و سیمین و حریربافی و منبت کاری شهرتی بسزا داشت و هنگامی تحت حکومت قبیله ٔ مهرات درآمد (١٢٣۵ هَ . ق .) و این قبیله اطاعت انگلیسان را گردن نمی نهادند تاکار این شهر و ناحیه بخرابی کشید و راه انحطاط پیمود و در سال ١٨١٨ م . بتصرف انگلیسان درآمد. گویند احمدآباد را هزار مسجد و هر مسجد را دو مناره بود، و بزرگترین آنها مسجد سلطان احمد است ، و نیز ٣٦٠ محله داشته است و تا شهر محمودآباد که اکنون ده میل از آن فاصله دارد ممتد می شده است . این شهر از زلزله ای که بسال ١٢٣۵ هَ . ق . دچار آن شد آسیب دید و اکنون مساجد و مزاراتی از دو قرن ١۵ و ١٦ میلادی در آنجا دیده می شود که بسیاری از آثار صنایع قدیم اسلامی در آن برجاست و سه مسجد زیبای آن هنوز برپا باشد یکی از آنها مسجد هند است و همچنین است مسجد سوجات خان و از بناهای قابل ذکر، آتشکده و برج سکوت است. اطراف آن نیز زیبا و دلکش می باشد و در پنج میلی شهر مسجدی است بصورت خانه ٔ کعبه
احمد آباد یکی از شهرهای استان گجرات هند است و چون در هند چندین احمدآباد وجود دارد در بیشتر منابع از آن با نام احمدآباد گجرات یاد شده است و آنرا ناحیه ای از گجرات دانسته اند. احمدآباد را به مناسبت اینکه مدتی پایتخت بوده، دارالملک نیز نامیده اند.
در روزگار گورکانیان هند، صنعتگران ماهر و استادان چیره دست از ایران و ماوراءالنهر به هند رفتند و سبک معمری هرات، هرات، اصفهان، شیراز، سمرقند و بخارا و مشهد رادر شهرهای هند معمول ساختند. با گذشت زمان، ازترکیب سبک ایرانی و قرینه سازی و پیکر نگاری هند، سبکی به وجود آمد که در احمدآباد جلوه گر شد و در شهرهای آگره و شاه جهان آباد (دهلی) و کشمیر به کمال رسید.
احمدشاه بناهای بسیاری ساخت و بعد از او جانشینانش نیز چنین کردند، تاآنجا که در سده ی ۱۷م احمدآباد زیباترین و مهمترین شهر مسلمان نشین هند و دارای آنچنان آثاری از معماری ایران شدکه تنها ساختمان های پادشاهان مغول در شهرهای دهلی و آگره را می توان برتر از آنها دانست. در همان روزگار ایرانیان مقیم احمدآباد به حدی بودند که آنجا را بصورت یکی از بلاد ایران درآورده بودند.
از جمله بناهای اسلامی احمدآباد که تاکنون محفوظ مانده، اینها را می توان نام برد: مسجد جامع با ۳۰۰ ستون حجاری شده که برجای معبد جینی و با مصالح آن ساخته شده است. مسجد هیبت خان که آن هم برجای بتکده و با مصالح آن ساخته شده است.
مراسم عروسی دسته جمعی در احمد آباد هند
دختر أحمد آباد
حیدرآباد
حیدرآباد یکی از شهرهای بزرگ هند و پایتخت ایالت آندرا پرادش است. این شهر با وسعت ۶۲۵ کیلومتر مربع ششمین شهر بزرگ هند است. که در ارتفاع ۵۰۰ متری از سطح دریا در فلات دکن واقع شده و بیشتر طبیعت اطراف آن سنگلاخی است. این شهر حدود ۶٫۷ میلیون نفر جمعیت دارد که اکثر آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند. ۳۵٪مردم حیدر آباد مسلمانان سنی مذهبند. قدمت این شهر به حدود ۴۰۰ سال قبل برمی گردد. حیدرآباد شهر معابد، مساجد و بازارها شناخته شده‌است و دارای طبیعت بسیار زیبایی می‌باشد. حیدرآباد از دو شهر بزرگ حیدرآباد و سکندرآباد تشکیل شده و در این اواخر شهر خیبر آباد نیز به این شهر وصل شده‌است.. در اواخر قرن شانزدهم میلادی محمد قلی قطب شاه (ایرانی اهل همدان) از سلسله شیعه مذهب قطب شاهیان دکن که بر منطقه وسیعی از این ناحیه هندوستان حکومت می‌کرد، تصمیم به انتقال مرکز حکومت خود از قلعه گلکنده (که امروز در بخش غربی حیدرآباد و بر فراز کوهی قرار گرفته) به نزدیکترین دشت در حاشیه رودخانه موسی گرفت و شهر جدیدی را که امروز حیدرآباد نام دارد بنیان گذارد. در سال ۱۶۸۷ میلادی این شهر جدید توسط لشکر اورنگ زیب امپراتور گورکانی هند فتح شد و حکومت قطب شاهیان به پایان رسید. در سال ۱۷۲۴ نظام الملک آصف جاه با استفاده از ضعف حکومت مرکزی، منطقه تحت سلطه خود و از جمله آن حیدرآباد را مستقل اعلام نموده و سلسله نظام شاهیان حیدرآباد را بنیان گذارد که تا زمان استقلال هند در سال ۱۹۴۸میلادی پابرجا ماند. در سال۱۹۵۳ طی تقسیمات کشوری جدید دولت هند، ایالت آندرا پرادش به مرکزیت حیدرآباد تشکیل گردید.
گفتنی است معماران ایرانی شهر حیدرآباد تلاش نمودند تا شهر حیدرآباد را مشابه شهر اصفهان بنا کنند و به همین خاطر نام دوم شهر حیدرآباد «اصفهان‌نو» می‌باشد زیرا سبک شهرسازی اصفهان در آن مشاهده می‌شود.
پس از فروپاشی حکومت گورکانیان در دهلی حکومت پادشاهان نظام در جنوب هند (دکن) مرکزی برای تجمع هنرمندان و دانشمندان و محل رونق و شکوفایی فرهنگ و هنرهای اسلامی گردید. وجود معادن متعدد سنگ های قیمتی در این ناحیه ثروت بی‌حسابی را در اختیار حکومت نظام در حیدرآباد قرار داد تا به راحتی بتوانند مشوق و حامی هنرمندان و دانشمندان باشند.
در اوایل قرن ۱۹ میلادی توسط نیروهای ارتش انگلیس پادگانی در خارج از شهر حیدرآباد بر پا گردید که به نام حاکم وقت سلسله نظام شاهی یعنی سکندرجاه آن را سکندرآباد نام گذاری کردند. به تدریج در اطراف این پادگان شهری به همین نام ایجاد گردید و امروزه هر چند این دو شهر (حیدرآباد و سکندرآباد) کاملا به هم متصل شده‌اند ولی هنوز هویت مستقل خود را حفظ کرده‌اند. حکومت نظام حیدرآباد پس از استقلال هند نیز تا مدتی ادامه داشت و با تقسیم هند به دو کشور هند و پاکستان عثمان علی خان حاکم وقت سلسله نظام خود را هم پیمان پاکستان اعلام نمود ولی به علت درگیری‌های قومی و نیز حمله نظامی دولت مرکزی هند ناحیه تحت حکومت وی تصرف گردید و این ناحیه ضمیمه خاک هندوستان شده و حکومت نظام بر چیده شد.
شهر حیدرآباد بویژه بخش قدیمی آن که در حاشیه رود موسی قرار دارد، با فرهنگ غنی و شکوفای اسلامی خود چهره خاصی در میان شهرهای هندوستان دارد. بناهای عظیم و با شکوه اسلامی، مساجد و بانوان محجبه این شهر حکایت از عمق فرهنگ اسلامی در این شهر داشته و شهر حیدرآباد را به عنوان یک شهر اسلامی - ایرانی معرفی می‌کند.
این شهر به جهات مختلف سیاسی، فرهنگی، تاریخی، علمی و اقتصادی از شهرهای مهم هند و یکی از قطب‌های اقتصادی، سیاسی در جنوب این کشور می‌باشد. سابقه ۵۰۰ ساله حضور ایرانیان در این منطقه، عامل مهمی در ایجاد تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در جنوب هند شده به طوری که امروزه هیچ مورخ و باستان شناسی نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن نقش ایرانیان و پادشاهان مسلمان و شیعه مذهب ایرانی در این منطقه تصویر کامل و درستی از وضعیت گذشته و حال منطقه ارائه کند. اثرات این حضور تاریخی را می‌توان در معماری، زبان، فرهنگ، هنر و دیگر ابعاد زندگی مردم جنوب هند به خوبی مشاهده نمود. طی ۱۵ سال گذشته توسعه شهر حیدرآباد در تمامی جهات سرعتی فزاینده یافته و این امر به خاطر توجه روز افزون شرکت‌ها و بنیادهای علمی و فرهنگی کشورهای مختلف به این منطقه‌است
رقص یک دختر ایرانی در "حیدر آباد" هند
پونه
پونه یا پونا هشتمین شهر بزرگ کشور هند و دومین شهر ایالت مهارا شترا پس از کلان شهر بمبئی است. این شهر در ۱۶۰ کیلومتری شرق بمبئی و در پس یک رشته کوه، در فلات دکن واقع شده‌است... لوح‌های مسی موجود متعلق به ۷۵۸ و ۷۶۸م نشان می‌دهد منطقه کنونی شهر پونه به نام «پوناکا» از مراکز مهم کشاورزی در سده هشتم میلادی بوده‌است. پونه از سده نهم میلادی تا سال ۱۳۲۷م بخشی از امپراتوری یاداوا بود. سپس تحت حکمرانی سلطنت نظام شاهیان قرار گرفت. در سال ۱۵۹۵م جهانگیر برای پونه حاکمی تعیین کرد و در سده هفدهم این شهر بخشی از امپراتوری بزرگ گورکانیان هند شد.
شهر پونه زادگاه بسیاری از هنرمندان، شاعران، نویسندگان و پیشوایان مذهبی سرشناس هند می‌باشد.. حضور دانشجویان و اقامت نسبتاً زیاد خارجی‌ها از جمله ایرانیان مقیم یا دانشجویان ایرانی در فرهنگ مردم این شهر بی‌تاثیر نبوده‌است. مسجد امام باره که مسجد ایرانیان و شیعه‌های پونه و در متطقهٔ کمپ واقع شده از جمله مراکز دیدنی پونه است.
"پونه" در قصیده ای از قاآنی شیرازی (مهر ١١٨٧ - اردیبهشت ١٢٣٣ خورشیدی) از سرایندگان دربار فتحعلی‌شاه و محمدشاه و اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار:
پیام ده که ملک گر گرفت ملک هری
عنان رخش نگیرد مگر به مُلک دکن
نه قندهار بماند به جای نه کابل
نه بامیان نه لهاور نه غزنه نه پرون
نه ملک "پونه" بماند به جای نه سیلان
نه سومنات و نه گجرات نه سرنگ و پتن... : قاآنی
رقص چند دختر ایرانی در دانشگاه "پونه" ی هند
منابع و مآخذ
احمد آباد : تارنمای لغت نامه دهخدا - تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
"حیدر آباد" و "پونه" : تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
"پونه" در قصیده ای از قاآنی شیرازی : تارنمای گنجور
دختر أحمد آباد ... هندي فارسي : تارنمای یوتیوب
رقص دختر ایرانی در دانشگاه "پونه" و در "حیدر آباد" هند : تارنمای یوتیوب
ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی : بخش های نخست و دوم و سوم و چهارم - تارنمای ایرانیان
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
