نکاتی در زمینه ی واژه ی "خاکی"

خاکی در فرهنگ واژه ها
خاکی = منسوب به خاک (برهان قاطع) و (آنندراج) - خلاف آبی، چون حیوان خاکی - به رنگ خاک - آلوده به خاک - آغشته به خاک - کنایه از مردم افتاده و متواضع - اشاره به مثلثه ٔ خاکی که برج ثور و سنبله و جدی باشد (لغت نامه ی دهخدا): تارنمای واژه نامه پارسی ویکی
خاکی = آلوده به خاک - خاک‌آلود - تهیه‌ شده از خاک - رنگی شبیه قهوه‌ ای روشن، مانند رنگ خاک - مربوط به خشکی - مردم فروتن و افتاده (بنی‌آدم سرشت از خاک دارند/ اگر خاکی نباشد آدمی نیست: سعدی) - فروتن بودن - افتاده بودن (فرهنگ فارسی عمید): تارنمای واژه یاب
خاکی = رنگی است بین خاکستری و کرم روشن (یا قهوه‌ای رنگ ‌پریده) و نیز اصطلاحی برای توصیف پارچه‌ای از این رنگ در لباس‌ های نظامی است. واژهٔ خاکی از فارسی به انگلیسی راه پیدا کرده و به معانی مختلف ازجمله برای توصیف لباس نظامی به این رنگ و نیز لباس‌ های غیرنظامی (به ‌خصوص شلوار ها) که دارای این رنگ هستند استفاده می‌شود: تارنمای ویکی‌پدیا
خاکی در یک گزارش ویدیویی
یکی از دوستداران فرهنگ ایران بنام " آراد" ضمن یک گزارش ویدیویی به فارسی در مورد مفاهیم واژه ی خاکی و  اصطلاحات مشابه آن در زبان انگلیسی نکاتی را توضیح می دهد: تارنمای یوتیوب
نقش عوامل خاکی درآلودگی هوای برخی از شهرها
 در کابل پایتخت افغانستان: آب گرفتگی جاده‌ها، دست اندازها و خاک و باد جاده‌ های خاکی برای شهروندان کابل امری تازه نیست. سالانه حدود ۳ هزار نفر به دلیل آلودگی هوا در شهر کابل جان می‌دهند. اداره محیط زیست افغانستان می‌گوید که حدود ۳۸ درصد از آلودگی شهر کابل به دلیل گرد و خاکی است که از جاده‌های این شهر به هوا پراکنده می‌شود. حدود ۱۰ سال قبل گرد و خاک کنار جاده به دلیل اینکه ۸۰ درصد جاده‌ های شهر کابل خاکی و یا تخریب شده بودند، عامل عمده در آلودگی شهر به حساب می‌آمد. اکنون ۳۰ درصد جاده‌های شهر درست شده و بیشترین جاده های عمومی قیر ریزی شده، که به گفته مسئولین در کاهش میزان آلودگی شهر کابل سهم بسزایی داشته‌ است.(تاریخ خبر ۱۷ اسفند ۱۳۹۵): تارنمای بی بی سی
 در قم و مشهد دو شهر مذهبی ایران: سید محمد تقی سجادی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گفت در استان قم ۱۰۵ هزار هکتار کانون تولید گرد و غبار وجود دارد، دراین مناطق، سطح زمین به طورکامل به بیابان تبدیل شده و هیچ گونه پوشش گیاهی  وجود ندارد، به همین دلیل دراثر وزش کوچکترین باد، گرد وخاک از سطح این مناطق به هوا بلند می شود. وی گفت ۲۹ هزار هکتار از مناطقی که درقم کانون تولید گرد و غبارند در غرب و شمال غرب (کوه نمک و جاده جعفر آباد)، ۴۲ هزار هکتار در بخش شرقی (دشت مسیله) و جنوب شرقی استان و بخشی هم در مناطق پیرامونی شهر قم قرار دارد (تاریخ خبر ۲۱ خرداد ۱۳۹۶): تارنمای ایرنا
روند رو به رشد و افزایشی آلاینده ها در چند روز متوالی، هوای مشهد را در هفت خرداد ۱۳۹۷ به حالت هشدار رساند به گونه ای که غلظت آلایندها کیفیت هوای این شهر را به نحو کم سابقه ای در وضعیت اضطرار قرار داد و به حدی رسید که مردم نیز از حالت گرفته ی هوا و شدت گرد و غبار بی سابقه در این شهر دچار شوک شدند و به صورت محسوس رفت و آمد مردم در مشهد کاهش یافت که البته سوزش چشم، گلو و سخت بودن تجربه ی یک نفس عمیق در این کاهش حضور مردم در خیابان ها بی تاثیر نبود. این بار مقصر نه خودروها، نه واحد های صنعتی، نه نیروگاه توس مشهد و نه هیچ عامل داخلی دیگر نبود بلکه عامل خارجی و فعالیت شدید و بی سابقه ی دو کانون گرد و غبار قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان متهمان اصلی این آلودگی در هوای تنفسی مردم مشهد بودند (تاریخ خبر ۹ خرداد ۱۳۹۷): تارنمای خبرآنلاین
در اصفهان شهر تاریخی ایران: اصفهان در چهار روز از دی ۱۳۹۶، آلوده ترین روزهای سال را با وضعیت قرمز و ناسالم برای عموم پشت سر گذاشت بطوریکه مدارس ابتدایی به دلیل شدت آلودگی هوا به مدت ۲ روز تعطیل شد. این در حالی است که در همین ایام شاخص کیفی آلودگی هوا در دیگر شهرهای کشور از جمله تهران با وجود آلوده بودن، از اصفهان پایین تر بود. دکتر محمد کوشافر در گفتگو با ایرنا با تاکید بر اینکه شهر اصفهان ویژگی های خاصی دارد که موجب تشدید آلاینده ها در آن می شود، اظهارکرد: این شهر در معرض چند نوع آلودگی شامل آلودگی های شیمیایی ناشی از فعالیت صنایع و نیروگاه ها و تردد خودروها و همچنین آلودگی هایی که به واسطه بحران آب و تشدید فرسایش بادی خاک ایجاد شده اند، قرار دارد. برخی مناطق از جمله شرق اصفهان، منشاء آلاینده های خاکی است که امکان ترکیب با آلاینده های شیمیایی موجود و تشکیل آلاینده های ثانوی را دارد (تاریخ خبر ۲۴ دی ۱۳۹۶): تارنمای ایرنا
خاکی در زنجیری از سروده ها
(برگرفته از تارنمای گلچینی از سروده ها)
مرد مرادی، نه همانا که مرد/ مرگ چنان خواجه نه کاری‌ست خرد
جان گرامی به پدر باز داد/ کالبد تیره به مادر سپرد
قالب خاکی سوی خاکی فکند/ جان و خرد سوی سماوات برد…: رودکی
*
اگر خود بردرد پیشانی پیل/ نه مردست آنکه در وی مردمی نیست
بنی آدم سرشت از خاک دارد/ اگر خاکی نباشد آدمی نیست: سعدی
*
در طریق عشقبازی امن و آسایش بلاست/ ریش باد آن دل که با درد تو خواهد مرهمی
اهل کام و ناز را در کوی رندی راه نیست/ رهروی باید جهان سوزی نه خامی بی‌غمی
آدمی در عالم خاکی نمی آید بدست/ عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی: حافظ
*
از آن سرد آمد این کاخ دلاویز/ که چون جا گرم کردی گویدت خیز
چو هست این دیر خاکی سست بنیاد/ به باده بایدش داد زود بر باد
بیا تا یک دهن پر خنده داریم/ به می جان و جهان را زنده داریم… : نظامی 
*
مردان خدا پردهٔ پندار دریدند/ یعنی همه جا غیر خدا یار ندیدند
هر دست که دادند از آن دست گرفتند/ هر نکته که گفتند همان نکته شنیدند
فریاد که در رهگذر آدم خاکی/ بس دانه فشاندند و بسی دام تنیدند
مرغان نظرباز سبک‌سیر فروغی/ از دام گه خاک بر افلاک پریدند: فروغی بسطامی
*
نه نشان آتشی بر قله های طور/ نه جوابی از ورای این در بسته
آه ... آیا ناله ام ره می برد در تو ؟/ تا زنی بر سنگ، جام خود پرستی را
یک زمان با من نشینی با من خاکی/ از لب شعرم بنوشی درد هستی را: فروغ فرخزاد
*
بنفشه ، بوی سحرگاه خردسالی را/ به کوچه های مه آلود بی چراغ آورد
نگاه نرگس همزاد خاکی خورشید/ به راه خیره شد و صبح را به باغ آورد: نادر نادرپور
*
گفت: بالاتر جهانی دیگر است/ عالمی کز عالم خاکی جداست
پهن دشت آسمان بی انتهاست/ باز من گفتم که بالاتر کجاست… : فریدون مشیری
*
چه روزهایی خوب/ که در من و تو گل آفتاب می رویید
و چشم های تو با من همیشه می گفتند/ رها شو از تن خاکی…: حمید مصدق
*
ابلیس خدای بی سر و پایی ست/ انگشت نما شده به ناپاکی
 تن شسته در آب چشمه ی خورشید/ تف کرده بروی آدم خاکی…: نصرت رحمانی
*
من از صدای گریه ی تو به غربت بارون رسیدم/ تو چشات باغ بارون زده دیدم
چشم تو همرنگ یه باغه/ تو غربت غروب پاییز مثل من ، از یه درد کهنه لبریز….
تو مثل یاد بازی من تو کوچه های پیر و خاکی/ هنوزم برای من عزیز و پاکی: اردلان سرفراز
*
خورشید خانم آفتاب کن شبو اسیر خواب کن/ مجمر نور و بردار یخ زمین و اب کن
گلهای باغچه خوابن قمری ها پیر و خسته/ قناری های عاشق بال صداشون بسته
فواره های خاکی تن نمیدن به پرواز/ شمع و گل و پروانه جا نمیشن تو آواز…: جنتی عطایی
*
بيا درويش بشيم خاكي و بي ريا شيم/ بغض تن را بشكنيم از من و ما رها شيم
بيا پروانه صفت به دور هم بگرديم / زير چتر معرفت يك دل و يك صدا شيم
زندگي با كبر صفا نداره / عالم فاني بقا نداره/ اون هايي كه خاكي اند
عاشق دل پاكي اند/ پيش خدا عزيزن و شاه و گدا نداره… : بابک رادمنش
*
از قلب جاده ها و ز انبوه مرغزار/ از مرز رود و دامن خاکی کوهسار
از لابلای شاخه ی گل های رنگ رنگ/ از راه مارپیچی و از دره ی پلنگ
از جمع شاهکار طبیعت، گرفته اند/ خطی کشیده ‌اند، به سوی سرای ‌تو
بیهوده نیست نام ‌تو، پردیس گفته اند
اینجا، بهشت آمده در زیر پای ‌تو… :  دکتر منوچهر سعادت نوری
خاکی در زنجیری از ترانه ها
(برگرفته از تارنمای گلچینی از سروده ها)
ترانه ی باغ بارون زده/ تو کوچه های پیر و خاکی... سروده ی اردلان سرفراز - اجرا: عارف
ترانه ی فواره های خاکی (خورشید خانم آفتاب کن/ سروده ی ایرج جنتی عطایی) - اجرا: داریوش
ترانه ی خاکی (بيا درويش بشيم خاكي و بي ريا شيم/ سروده ی بابک راد منش) - اجرا: ستار
ترانه ی باغ بارون زده/ تو کوچه های پیر و خاکی سروده ی اردلان سرفراز - اجرا: سیاوش قمیشی
ترانه ی خاکی (بيا درويش بشيم خاكي و بي ريا شيم/ سروده ی بابک راد منش) - اجرای دیگری از ستار
ترانه ی در رهگذر آدم خاکی (مردان خدا… سروده ی فروغی بسطامی) - اجرا: همایون شجریان
ترانه ی در رهگذر آدم خاکی (مردان خدا.. از فروغی بسطامی) - اجرا: شهرام ناظری و همایون شجریان
*
تهیه و تدوین:
 دکتر منوچهر سعادت نوری
*
همچنین نگاه کنید به
مجموعه ی واژه های ایرانی در فرهنگ جهانی
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.com/2018/07/blog-post_19.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
=======