برخی از ویژگی های مهم زاگرُس
زاگرُس رشته کوهی است که از غرب تا جنوب غربی ایران کشیده شده است. این رشته کوه از کرانه های دریاچه ی وان در جنوب شرقی ترکیه آغاز شده و پس از گذشتن از استان های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، همدان، مرکزی، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان تا استان های فارس، کرمان و هرمزگان ادامه می‌یابد. دامنهٔ این رشته کوه به شمال عراق نیز امتداد دارد. .
آریائی نشین شدن زاگرُس
بنا بر نوشته ی همین نگارنده در مورد مردمان کُرد: "از اسناد بسیار قدیمی که حاوی ذکر طوایف ناحیه ٔ زاگرس است آثار سارگن پادشاه مقتدر آگاد را باید شمرد. این پادشاه از ٢۵٣٠ تا ٢٤٧۵ پیش از میلاد، بر آگاد (جنوب بین النهرین) سلطنت کرد و به جنگ اهالی زاگرس رفت، نواحی کازالو در مشرق دجله و بدره فعلی را که آن زمان (درِ) می نامیدند فتح کرد و این فتح راه او را بسوی ایلام و لرستان و کردستان گشود. از اواخر هزاره ٔ دوم ق .م . تعداد مهاجرین مادی و پارسی رو به افزایش نهاد و در قرن هفتم ق .م . همه ٔ قلعه ها و دیه های این ناحیه به دست این اقوام مهاجر افتاد و زاگرس آریائی نشین شد. در جزء این طوایف مورخان یونان از قومی به نام کورتی یادکرده اند و نیز طوایف دیگری بوده اند که نامشان قریب به همین نام است و در همه ٔ آنها ریشه ٔ «ک ر د» وجود دارد و در زمان های بعد همه را به نام اکراد ذکر کرده اند".
بومیان ساکن زاگروس
بر اساس نوشته ی مرحوم علی اکبر دهخدا در واژه نامه ی پارسی ویکی: "زاگرس سلسله ٔ طوائفی هستند که در ادوار قبل از تاریخ و پیش از ظهور آریائی ها از یکی از نقاط آسیا مهاجرت کرده به کوهستان زاگرس آمده اند. این اقوام که بنام لولوبی ، گوتی ، کاسی ، منائی (مانائی)، نایری ، آمادا، پارسوا و غیره خوانده می شوند و ازهزاره ٔ سوم پیش از میلاد بلکه قبل از آن در سراسر این کوهستان می زیسته اند. زبان و دین غریبی داشته اند و کسی از منشاء آنها آگاه نیست، فقط از روی لغات موجوده ثابت شده است که سامی نژاد نبوده اند اما کی و در نتیجه ٔ چه حوادثی از نقاط دوردست آسیا به این کوهستان آمده اند، معلوم نیست. جمعی از فضلاء آنان را آزیانیک خوانده اند و برخی از نژادآریایی دانسته اند و چون هنوز سند مثبتی بدست نیامده است اسمی بر آنها اطلاق کرده و آنها را قفقازی نام نهاده اند یعنی ساکنان سلسله ٔ جبالی که منتهی بقفقاز می شود. این تسمیه از روی ناچاری است و از آن بهتر عنوان زاگرس است که بمعنی بومیان این جبال باشد... از تحقیق احوال آنها معلوم شد که اکثر مخلوطی از یک نژادبومی بوده اند و مسلم آن است که در قرن هفتم پیش از میلاد اکثریت با ایرانیان بوده و زاگرس جزء سایر نقاط آریائی نشین فلات ایران درآمده و بر طبق تصویری که در قصر سارگن نشان داده شده بومیان ساکن زاگروس گیسوانی کوتاه و مجعد دارند که با نواری سرخ آن را بسته اند و برخی نیز کلاه کوتاهی با دستار باریکی بر سر نهاده اند و دارای ریش مجعد و کوتاه و قبای آستین کوتاه تا زانو و پای برهنه می باشند (برگرفته از تاریخ کرد تالیف مرحوم رشید یاسمی)".
آگاهی های بیشتر پیرامون ساکنان دیروز و امروز دامنه های منطقهٔ زاگرس
حدود ۱۰۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد آثار بر جای مانده از غارنشینی در کوه های زاگرس در غرب ایران بیانگر سکونت انسان در این مناطق در دوره ی پارینه سنگی میانی (۳۰۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ سال پیش) است. نتیجهٔ تحقیقات بر روی استخوان های کشاورزان نخستین در منطقهٔ زاگرس ایران نشان می‌دهد "دی‌ان‌ای" کشاورزان باستان اهل زاگرس بیش از همه به زرتشتی های ایران و ساکنان امروز افغانستان، پاکستان و ایران شباهت دارد و خیلی متفاوت از مردمانی است که زراعت را از ترکیه به اروپا بردند. تفاوت شگفت‌انگیز ژن کشاورزان اولیه ساکنان شرق و غرب هلال حاصلخیز (بخش تاریخی از خاور میانه و دربرگیرندهٔ بخش‌های خاوری دریای مدیترانه، میانرودان و مصر باستان و جنوب غربی ایران) که تا پیش از این تصور می‌شد از یک نژاد هستند به عنوان دستاورد این پژوهش توسط یک تیم بین‌المللی در نشریه ی ساینس (مجله ی انگلیسی زبان اخبار و پژوهش های علمی) منعکس شده است. امروزه دامنه‌های منطقهٔ زاگرس و نزدیک به آن، اقامتگاه و مسکن بخش‌های قابل توجهی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد، علاوه بر فارس‌ها اقلیت‌های قومی، و تعداد قابل توجهی از مسیحیان آشوری، کردها و ترک‌ها، و نیز
گروه های قبیله‌ای لرها، بختیاری و قشقایی، ساکنان کنونی این منطقه هستند
یادی از "زاگرس" در سروده ها
ادیب برومند، مریم حیدرزاده و منوچهر آتشی از جمله سرایندگانی هستند که در سروده های خود از "زاگرس" نیز یاد کرده اند:
سر سپارم بر در الوند کوه/ آن که یاد از مادها آرد برم
باد بر زنجیره ی زاگرس درود/ آن حصار محکم بام و درم… : ادیب برومند
یه جای نقشه ی بزرگ دنیا/ یه کشور پر از بهشت و دریا
یه سرزمین ، پر از رز و شقایق/ مهد یه عالم ، آدمای عاشق
یه جا که خشکی و بلندی داره/ تو قدمتش حافظ و سعدی داره
یه عالمه معدن احساس داره/ کوچه هاش عطر زنبق و یاس داره
به قهرماناش همیشه می باله/ دل کندن از خاک زرش محاله
هر گوشه از او پر افتخاره/ چهار تا فصل عاشق ، بهاره
خزر ، دنا ، زاگرس و اترک داره/ کلی چیزای تازه و تک داره… : مریم حیدرزاده
امسال آسوده تر از گردنه سرازیر خواهید شد
امسال ای قبیله ی وارث دوشیزگان عفیف/ مراتع یتیمند
در حجله گاه دامنه ی زاگرس/ دوشیزگان یتیم مراتع به کامتان باد… : منوچهر آتشی
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
زاگرس: تارنمای ویکی‌پدیا/ مردمان کُرد: تارنمای ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی/ زاگرس: تارنمای واژه نامه ی پارسی ویکی/ هلال حاصلخیز: تارنمای ویکی‌پدیا/ تحلیل دی‌ان‌ای مردمان کهن زاگرس نشان دهنده تنوع زارعان اولیه: تارنمای بی بی سی/ کوه های زاگرس (به زبان انگلیسی): تارنمای دانشنامه ی بریتانیکا/ زاگرس در سروده ها: تارنمای جستجو
