آمِل مرکز شهرستان آمل و سومین شهر پرجمعیت استان مازندران است. آمل به معنی بی مرگ است یعنی تو را مرگ مباد. آمل یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، قطب صنعت و صادرات و فرهنگ استان مازندران، پایتخت برنج ایران، قطب زیست فناوری و نبوغ ایران، یکی از قدیمی‌ترین مراکز یک جا نشینی جهان، از شهرهای مهم ترابری، کشاورزی، گردشگری، معدنی و صنعتی ایران و از مهم‌ترین شهرهای مرتبط به علم در تاریخ معروف به شهر تاریخ و فلسفه است. پیشینه شهر آمل به زمان آماردها بر می‌گردد و در تاریخ نوشتاری نیز، مانند شاهنامه آمل از مراکز مهم اتفاقات بود. آمل در زمان اشکانیان یکی از مراکز ایران بود و در زمان افریدون تا زمان بهرام گور نیز آمل تختگاه و پایتخت ربع مسکون بوده است. بر روی سکه های ساسانی، نام شهرهایی که سکه در آن جا زده شده با علامت اختصاری مشخص گردیده است، " اِم " علامت شهر آمل بوده‌است
وجه تسمیه ی آمل
نام یکی از اقوام ساکن کرانه ی جنوبی دریای مازندران آمارد بوده است. نام شهر آمل در مازندران را دگرگون شده نام آمارد دانسته اند. واژه ی آمل که گونه ی دیگر آن آموی است، احتمالاً از قبیله ی باستانی مردها یا ماردها گرفته شده است. مورخان باستانی نام این قبیله را مردی یا آمردی آورده‌اند. آماردها قومی نیرومند و جنگجو بوده‌اند و ناحیه ی فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نموده و نام خود را بر آن نهادند و بعدها واژه ی «آماردها» به سبب کثرت تلفظ به آملد، آمرد و «آمل» بدل شد. نیز وجه تسمیه این شهر به سبب بنیان‌گذار خود «آمله» نیز می تواند باشد، چنانکه در تاریخ طبرستان ابن اسفندیار آمده است و در جای دیگر پیرنیا می گوید این قوم مهاجر بادیه‌نشین بوده‌اند که به تاخت تاز در اراضی اقوام دیگر می‌پرداختند و به روزگار کوروش تا حوالی ماد پراکنده گردیده بودند، آمردها حدود سه هزار سال پیش از میلاد نیز در حال پیدا نمودن سرزمین بوده‌اند. در اطلس شناسی آمده است، آمل از سرزمین‌های قدیمی بوده و دیرینگی آن به درازای بلندی می‌رسد و مردمانش از آمردها هستند که اولین قوم در کنار دریای پارس اند
اردشیر می‌گوید: "هزاران سال، پیش از آمدن آریاهای ایرانی به فلات ایران چندین گروه مردمان بومی که چهار گروه آن مشهورترند در این فلات جای داشتند که چگونگی دوره‌های پیشین آن چندان روشن نیست. نام یکی از این چهار گروه مردم بومی فلات ایران مرد بود، نام گروه مرد در نوشته‌ها «مارد» یا «آمارد» آمده که به زبان ایران و بومی مرد و آیمرد است و واژه‌های آمرت زبان کهنسال ارامنه و مردی، آی مردی، جوانمرد، جوانمردی، گله و گیله مرد که امروزه در سراسر مازندران و گیلان گویا است از نام باستانی این گروه سرچشمه می‌گیرد. رابینو معتقد است در میان اقوام تاریخی مازندران یکی تیپرها بودند که در کوه‌های شمالی سمنان اقامت داشتند و دیگری آمردها که شهر آمل آمرد همان آمل است چنانکه پرد همان پل می‌باشد، به اسم آن‌ها نامیده شد اولین گروه در حاشیه دریا در ایران بودند و مرزهای چهارگونه سرزمین مردها بدینگون بود، از خاور به مرز ورگانا، هیرگانا گرگان و قسمتی به پارت خراسان، از شمال به دریاچه دراکسپین یا کاسپین، کاسو، کازاک یا قزاق و از باخترن تا آن دست لنکران قفقاز و از جنوب خاوری به کومیسین قومس یا دامغان و از جنوب رکا رک یا ری و جنوب باختری به کسپین قوزوین و سرزمین مدی چسبندگی داشت". ابراهیم پورداوود نوشته‌است: "امیانوس مارسلینوس در حدود سال ۳۶۰ میلادی کتاب خود را نوشت وی و چند تن دیگر در طی جغرافیا و تاریخ روزگار هخامنشی و اسکندر و سلوکیه و اشکانی و ساسانی از قومی به نام مردوی یا آمردی یاد می‌کنند که در سواحل دریای خزر می زیستند و تیره‌ای از همین مردم در آسیای مرکزی، نزدیکی مرو رود جیحون، آمویه یا آمودریا بسر می‌بردند".
تحقیقات باستان شناسی
طبق تحقیقات باستان‌شناسی، استان های ساحلی دریای خزر احتمالاً از ۰۰۰‘ ۷۵ سال پیش محل زیست انسان بوده است. در سال ۱۳۳۰ "کارلتون استیونز کون" باستان‌شناس آمریکایی اسکلت‌هایی از انسان نئاندرتال را در مازندران پیدا کرد که ظاهراً نیای کهن اقوام ساکن کرانهٔ دریای خزر بوده‌است. بیشترین نظریه تاریخ شناسان تاریخ اولیه و پیش از اسلام آمل به قوم مردم آمارد بر می‌گردد. مردم این قبیله آریایی پیش از ورود گروه‌های بعدی آریایی‌ها یعنی ماد، پارس و پارت در قسمتی از مازندران و گیلان کنونی زندگی می‌کردند. نام اصلی این قبیله آمو بود. همچنین در برخی کتاب‌ها به آن‌ها «مارد» نیز گفته‌اند. آن‌ها مردمی جنگجو و هنرمند و با همسایگان خود در کشمکش دایمی بودند. هم اسکندر مقدونی با آن‌ها جنگیده است هم فرهاد پنجم اشکانی که آن‌ها را به سوی قفقاز در غرب دریای خزر رانده‌است. برخی معتقدند شعبه‌ای از قبیله آماردها در کنار رود جیحون می زیسته اند
موقعیت جغرافیایی آمل
شهر آمل واقع در جلگه ی مازندران و طرفین رود هراز با بلندای ۷۶ متر از گستره ی دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه ی بلندای شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه ی عرض شمالی و در فاصله ی ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران و شش کیلومتری شمال دامنه ی کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.
فرهنگ و مراسم
از نظر شعر، ادب، هنر، خطاطی، تاریخ، سیاست و فلسفه مشاهیر زیادی از این شهر برخاسته‌اند. آمل از فرهنگ و تمدن بسیار کهن و اصیل آریایی برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن و دیرینه ی مراسم باستانی مراسم بس با شکوهی در این دیار کهن برگزار می‌گردد
تیرماسیزه شو یا تیرگان = یکی از جشن‌های ایرانی در روز تیر از ماه تیر برابر با سیزدهم تیرماه است. عده‌ای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم تیر برگزار می‌کنند که به اعتقاد استادان ایران‌شناس نادرست است. جشن همه ساله در کوه دماوند، آمل انجام می‌شود و همه ساله توسط زرتشتیان ایران در بیشتر شهرهای جهان و ایران نیز برگزار می‌شود
ورف چال: از آیین‌های قابل توجه و در عین حال منحصربه‌فرد مازندران که مراسمی ملی هم به‌شمار می‌رود در ارتباط با آب، مراسم ورف چال روستای اسک واقع در جاده ی هراز است. این رسم قدیمی، و باستانی بسیار جالب، در یکی از روزهای جمعه در فاصله ی اول تا پانزدهم اردیبهشت ماه هرسال و زمانی که آخرین برف‌های زمستانی منطقه در حال ذوب شدن است، انجام می شود
احیای هفت رشته صنایع دستی در آمل
جواد برزگر مسئول صنایع دستی شهرستان آمل اظهار داشت: این رشته ها شامل نگارگری، تذهیب، کاشی معرق، تراش سنگ های قیمتی، بامبو رنگرزی سنتی و لاک تراش است. وی افزود: با احیاء این رشته ها تعداد رشته های صنایع دستی شهرستان به 11 رشته افزایش یافت. پیش از این در آمل فقط چهار رشته سوزن دوزی، معرق چوب، سفال و گلیم بافی فعال بوده است.
*
آمل: در گلچینی از سروده ها
منوچهر چون یافت زو آگهی/ بیاراست دیهیم شاهنشهی
ز ساری و آمل برآمد خروش
چو دریای سبز اندر آمد به جوش … : فردوسی
ز آه آه تو جوشید بحر فضل اله/ مسافر امل تو رسید تا آمل
دمی رسید که هر شوق از او رسد به مشوق
شهی رسید کز او طوق می شود هر غل … : مولوی
همی ننگ آمدش بر گشتن از جنگ/ ز گرگان سوی آمل کرد آهنگ
چو لشکرگه بزد بر دشت آمل
جهان از ساز لشکر گشت پر گل … : فخرالدین اسعد گرگانی
ستاک نرگس و شاخ بنفشه/ به ساری و به آمل می فرستم
حدیث خوش به قمری می سرایم
سرود خوش به بلبل می فرستم … : ملک الشعرای بهار
رباعی: آمل و شاهی و ساری
درخوش هنگامی ز فصل شاد و زیبای_ بهاری
ما گذرکردیم به سوی_ آمل و شاهی و ساری
سبز و خرم بود هر جا چون مسیری در بهشت
رقص بود ، آواز بود و، ای بسا شب زنده داری
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
آمل در برخی از برنامه های ویدیویی
آمل: در گلچینی از سروده ها
منوچهر چون یافت زو آگهی/ بیاراست دیهیم شاهنشهی
ز ساری و آمل برآمد خروش
چو دریای سبز اندر آمد به جوش … : فردوسی
ز آه آه تو جوشید بحر فضل اله/ مسافر امل تو رسید تا آمل
دمی رسید که هر شوق از او رسد به مشوق
شهی رسید کز او طوق می شود هر غل … : مولوی
همی ننگ آمدش بر گشتن از جنگ/ ز گرگان سوی آمل کرد آهنگ
چو لشکرگه بزد بر دشت آمل
جهان از ساز لشکر گشت پر گل … : فخرالدین اسعد گرگانی
ستاک نرگس و شاخ بنفشه/ به ساری و به آمل می فرستم
حدیث خوش به قمری می سرایم
سرود خوش به بلبل می فرستم … : ملک الشعرای بهار
رباعی: آمل و شاهی و ساری
درخوش هنگامی ز فصل شاد و زیبای_ بهاری
ما گذرکردیم به سوی_ آمل و شاهی و ساری
سبز و خرم بود هر جا چون مسیری در بهشت
رقص بود ، آواز بود و، ای بسا شب زنده داری
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
آمل در برخی از برنامه های ویدیویی
شهر آمل
برداشت كاهو در آمل
تهیه و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
آمِل: بسیاری از تارنماها/ آمِل و وجه تسمیه ی آمِل: دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا/ تحقیقات باستان شناسی تارنمای ویکی‌پدیا/ موقعیت جغرافیایی آمل و فرهنگ و مراسم: تارنمای ویکی‌پدیا/ احیای هفت رشته صنایع دستی در آمل: بسیاری از تارنماها/ آمل: در گلچینی از سروده ها/ آمِل در برخی از برنامه های ویدیویی: تارنمای یوتیوب/
*
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
=========================
