۱۳۹۶ اسفند ۲۷, یکشنبه

جشن نوروز و بستگی آن با برخی از نامداران جهان و چهره‌ های افسانه ای ایران



★ اشاراتی به نوروز باستانی و جهانی شدن آن: نوروز برابر با اول فروردین ماه، جشن آغاز سال و یکی از کهن‌ترین جشن‌ های به جا مانده از دوران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان می باشد و مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌ گیرند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می ‌شود و  در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است. بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان، مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) روز ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشهٔ ایرانی به‌رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده‌ است. پیش از آن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث غیر ملموس جهانی، به ثبت جهانی رسیده‌ بود. در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد.
★ در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۰۹ پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد. در بسیاری از استان های کانادا مانند بریتیش کلمبیا و انتاریو نوروز به طور رسمی ثبت شده و در تقویم رویدادهای رسمی آنها قرار گرفته است. همچنین در سال ۲۰۱۶ پرونده نوروز به عنوان «بزرگترین پرونده میراث ناملموس بشریت که تا کنون در یونسکو و در اجلاس کمیته بین‌المللی میراث ناملموس در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی، مطرح شد و با توافق تمامی نمایندگان کشورهای صاحب رای به ثبت رسید. برای ثبت جهانی نوروز ۱۲ کشورایران، هند، پاکستان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، عراق و ترکمنستان در پرونده ثبت جهانی نوروز مشارکت داشتند.
★ در مارس ۲۰۱۸ استان بریتیش کلمبیا واقع در غرب کانادا روز ۲۰ مارس را "روز نوروز" اعلام کرد
★ نوروز باستانی و ماندگاری آن در سروده های سخنو ران امروز بسیار یاد شده است. از جمله "علیرضا میبدی" در سروده ی شیوای خود اشاره می کند که "نوروز ماندگار است تا یک جوانه باقی ست/ باقی ست جمع جانان تا این یگانه باقی ست".
★ نقش جمشید در برگزاری جشن نوروز: بعضی گفته اند جمشید که او اول جم نام داشت سیر عالم می کرد چون به آذربایجان رسید، فرمود تخت مرصعی بر جای بلندی رو به جانب مشرق گذارند و خود تاج مرصعی بر سر نهاده بر آن تخت بنشست، همین که آفتاب طلوع کرد و پرتوش بر آن تاج و تخت افتاد شعاعی در غایت روشنی پدید آمد، مردمان از آن شاد شدند و گفتند این روز نو است، و چون به زبان پهلوی شعاع را شید می گویند این لفظ را بر حکم افزودند و او را جمشید خواندند و جشن عظیم کردند و از آن روز این رسم پیدا شد.
★ منشأ و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست. برخی از روایت ‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت ‌ها، رواج نوروز در ایران به سال ۵۳۸ (قبل از میلاد) یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابل باز می ‌گردد. همچنین در برخی از روایت‌ ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده‌ است. در برخی از متن‌های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ ها، کیومرث به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است. مهمترین چهره‌های اسطوره‌ای مانند جمشید، سیاوش و کیخسرو پیوندی نزدیک با نوروز دارند. نوروز روز پیروزی بزرگ جمشید بر دیوان است که نماد پلیدی‌هایی چون سرما، تاریکی، جهالت و خشونت بودند. عروج جمشید و عروج کیخسرو در این روز اتفاق افتاد که تفاسیر گوناگونی را به همراه دارد. در این روز جمشید جهان غیب را در جام جهان ‌نما مشاهده کرد. همان جامی که در آن کیخسرو جای بیژن را مشاهده کرد و رستم را به دنبال او فرستاد.
★ جمشید در شاهنامه: بنا بر سروده ی حکیم ابوالقاسم فردوسی: چو خورشید تابان میان هوا/ نشسته بر او شاه فرمانروا جهان - انجمن شد بر تخت او/ شگفتی فرو مانده از بخت او -  به جمشید بر گوهر افشاندند/ مران روز را «روز نو» خواندند...  در شاهنامه جمشید فرزند تهمورث و شاهی فرهمند  و پادشاهی جمشید در شاهنامه هفت صد سال است.
★ اساطیر و نماد های نوروز: افسانه های بسیاری پیدایش جشن نوروز را به دوران جمشید نسبت می دهند. از جمله مناسبت هایی که در افسانه ها برای پیدایش جشن نوروز برمی شمرند، می توان به موارد زیر اشاره کرد: تجدید دین با به پادشاهی رسیدن جمشید، پیروزی جمشید بر اهریمن، درخشش چهره جم زمانی که بر تختی نشست و دیوان به فرمان او تخت را برداشتند و به گردون افراشتند، دیوان جمشید را سوار بر گردونه ای در نخستین روز ماه فروردین به یک روز از دماوند به بابل بردند و مردمان به سبب چیز شگفتی که دیدند، این روز را جشن گرفتند (سبب بر تاب نشستن در نوروز به تقلید به این افسانه معمول گشت)، در نوروز، جم اوزان و مقادیر را تعیین کرد، نیشکر در دوران جم در این روز کشف شد (از این روست که در این روز همه به هم شیرینی هدیه می دهند)، پس از یک دوره خشکسالی، در این روز با بر تخت نشستن جمشید باران بارید (رسم به هم آب پاشیدن که یکی از آیین های نوروزی است با این افسانه بی ارتباط نیست)، و نیز جم دستور کندن جوی ها و آبراهه ها را در این روز داد (که این هم با رسم شستن خود در سپیده دم نوروز و پاک شدن از گناهان باید مرتبط باشد).
★ جمشید با حضرت سلیمان آمیخته می شود: با درهم آمیختگی که میان شخصیت های افسانه ای به دلایل اجتماعی پیش می آید، در دوران اسلامی، جم با حضرت سلیمان آمیخته می شود و از مجموعه ی این آمیختگی ها افسانه ای درست می شود که بنیانگذاری نوروز را به سلیمان نسبت می دهد.
★ آگاهی هایی در مورد حضرت سلیمان: حضرت سلیمان از پیامبران و پادشاهان بنی ‌اسرائیل در تورات و قرآن است. سُلَیْمان، نامی است که به عنوان فرمانروایی دانا که بر یک قلمرو پادشاهی در سرزمین فلسطین فرمان می‌راند توصیف شده ‌است. زایش او را ۱۰۰۰  پیش از میلاد گفته ‌اند و فرمانروایی ‌اش بر فلسطین را از ۹۷۰ تا ۹۲۸ پیش از میلاد دانسته ‌اند. نام سلیمان در زبان‌های سامی به معنای « آشتی» است. در متون نام‌برده، سلیمان پسر داوود دانسته ‌شده‌ است.
★ کیومرث و نوروز: فردوسی راجع به کیومرث اینگونه اظهار می‌دارد که او نخستین کسی بود آیین تاج و تحت را آورد. پیش از او در میان اقوام ایرانی دولتی وجود نداشت. حکومت کیومرث از روز "نوروز" که جهان پر از فرّ و آیین و آب است آغاز می ‌گردد. دشت و دمن پر از سبزه و گیاه، آفتاب گرمابخش و درخشان، در چنین روزی کیومرث تاج شاهی بسر برنهاد: چو آمد به برج حمل آفتاب/ جهان گشت با فر و آیین و آب - بتابید ازآن سان ز برج بره/ که گیتی جوان گشت ازآن یکسره - کیومرث شد بر جهان کدخدای/ نخستین به کوه اندرون ساخت جای - سر بخت و تختش برآمد به کوه/ پلنگینه پوشید خود با گروه
★ سیاوُش (به معنای دارنده ی اسب سیاه، صاحب اسب شبرنگ): از شخصیت‌های افسانه‌ای و بی‌ گناهِ شاهنامه، مردی جوان و خوش‌ چهره و فرزندِ کیکاووس (یکی از فرمانروایان افسانه‌ای و نامدار کیانی با یکصد و شصت سال سلطنت) است. افراسیاب در اثرِ بدگویی‌های مداومِ اطرافیانش، دستور کشتنِ سیاوش را می‌دهد. پس سیاوش را سر بریدند و بی‌گناه کشتند. فرزندِ سیاوش و فرنگیس پسری است به نام کیخسرو. پس از کیکاووس، کیخسرو به پادشاهی رسید.
★ پیوند رستاخیز سیاوش و نوروز: در ایران، آیین مرگ و رستاخیز سیاوش با نوروز پیوند خورده است. به این ترتیب که چند روز پیش از عید، به سوگ سیاوش می‌ نشستند و با فرارسیدن نوروز، به جشن و شادی دست می‌زدند. چنانکه گویا سیاوش، زنده شده باشد.
★ کیخسرو در اساطیر و حماسه ‌های ایرانی: فرزند سیاوش و فرنگیس و نوادهٔ کیکاووس و افراسیاب است. واژه کیخسرو به معنی شاه نیک‌نام است. کیخسرو در شهامت، سرآمد شاهان کیانی است. در شاهنامه و متون پهلوی کیخسرو نمادی از یک شاهنشاه آرمانی است. طبق اسطوره‌ها کیخسرو در توران بعد از کشته شدن سیاوش در خانه پیران ویسه زاده شد.
★ عروج کیخسرو بر آسمان در نوروز: ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم در مورد نوروز نوشته است "نخستین روز است از فروردین ماه و بدین‌جهت نوروز نام گرفته که آغاز سال نو است و تا پنج روز پس از آن جشن‌ها بر پا می‌کردند و وز ششم فروردین را نوروز بزرگ یا جشن بزرگ یا نوروز ملک گویند زیرا خسروان در آن پنج روز به حقوق اطرافیان و مردم و نیز بزرگان رسیدگی می‌کردند. ایرانیان معتقد بودند در این روز خداوند از آفرینش جهان اسود و مشتری را بیافرید و زردشت با خداوند توفیق مناجات یافت و کیخسرو بر آسمان عروج کرد".
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
نوروز برابر با اول فروردین ماه: تارنمای پارسی ویکی/ اشاراتی به نوروز باستانی: تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ نوروز در سروده های برخی سخنو ران امروز: تارنمای گلچینی از سروده ها/ نقش جمشید در برگزاری جشن نوروز: تارنمای پارسی ویکی / منشأ و زمان پیدایش نوروز: تارنمای ویکی پدیا و تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ جمشید در شاهنامه: تارنمای ویکی پدیا/ اساطیر و نماد های نوروز: تارنمای تبیان/ جمشید با حضرت سلیمان آمیخته می شود: تارنمای تبیان/ مفهوم اسم اعظم (حضرت سلیمان از پیامبران و پادشاهان بنی ‌اسرائیل): تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ کیومرث و نوروز: تارنمای ویکی پدیا/ روزی کیومرث تاج شاهی بسر برنهاد: تارنمای گنجور/ سیاوُش: تارنمای ویکی پدیا/ پیوند رستاخیز سیاوش و نوروز: تارنمای ویکی پدیا/ کیخسرو در اساطیر و حماسه ‌های ایرانی: تارنمای ویکی پدیا/ عروج کیخسرو بر آسمان در نوروز: تارنمای چونک/
ارسال شده توسط در