۱۳۹۶ اسفند ۱۲, شنبه

فولاد و تولید و تجارت آن


اصطلاح فولاد یا پولاد برای آلیاژهای آهن که بین ۰٫۰۰۲ درصد تا ۲٫۱ درصد وزن خود کربن دارند بکار می‌رود. فولادهای آلیاژی غالباً با فلزهای دیگری نیز همراهند. خواص فولاد به درصد کربن موجود در آن بستگي دارد. برای ساختن فولاد، کربن آهن خامِ را می‌سوزانند، تا از۵/۳ تا ۶٪ به ۲/۰ تا ۵/۱٪ وزنش کاهش یابد، عنصر‌های دیگر را در آن اندازه می‌کنند تا فولاد خواسته شده ساخته شود. خواص فولاد با عناصر آلياژي و عمليات حرارتي قابل كنترل است. استحكام فولاد با ميزان كربن محلول به شدت افزايش مي يابد اگرچه اين افزايش استحكام با كاهش جوش پذيري و افزايش احتمال شكست ترد همراه است. استحكام فولادهاي فريتي (فرو مغناطيس) رابطه معكوسي با شكل پذيري دارد. تلفيق استحكام و شكل پذيري با پايدارسازي فاز آستنيت (پارا مغناطيس) در فولادهاي مدرن چندفازي قابل بهبود است.
★ نخستین کارخانه ذوب آهن ایران
نخستین کارخانه ذوب آهن ایران مربوط به دوره پهلوی اول است که اکنون در کرج، بلوار ذوب آهن، منطقه شیخ‌آباد، ضلع جنوبی میدان استاندارد واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۱۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. در آبان ماه ۱۳۱۶ ه‍.ش (اوایل نوامبر ۱۹۳۷ م) قراردادی بین دولت ایران و کنسرسیوم دماگ – کروپ از آلمان نازی برای احداث یک واحد فولادسازی به ظرفیتی حدود ۱۰۰ هزار تن فولاد در سال (معادل ۳۰۰ تن در روز) در کرج واقع در ۴۰ کیلومتری شمال غرب تهران امضاء و تأسیسات آن بین سالهای ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ ه‍.ش (۱۹۳۶ و ۱۹۴۰ م) بنا شد. روند تأسیس این کارخانه با آغاز جنگ دوم جهانی متوقف شد و هرگز شروع به کار نکرد. در دوره‌های زمانی متفاوت، به دلایل مختلف و توسط نهادهای مختلف تأسیسات و تجهیزات آن به مکانهای دیگری منتقل شد. هم اکنون علی‌رغم ثبت شدن نام آن در فهرست آثار ملی ایران، توجه شایسته‌ای به آن نمی‌شود و در معرض خطر تخریب قرار دارد.
★ نخستین و بزرگترین کارخانه تولیدکننده فولاد ساختمانی و ریل در ایران
ذوب‌آهن اصفهان نخستین و بزرگترین کارخانه تولیدکننده فولاد ساختمانی و ریل در ایران است و ذوب آهن اصفهان بعد از فولاد مبارکه اصفهان، بزرگترین شرکت فولاد در ایران است که با ظرفیت ۲٫۸ میلیون تن محصول نهایی، انواع مقاطع فولادی ساختمانی و صنعتی را تولید می‌کند. کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در سال ۱۳۴۴ توسط محمدرضا شاه پهلوی تأسیس شد. تا پیش از انقلاب ۵۷، نام کارخانه ذوب‌آهن آریامهر بود. این کار خانه در جنوب غربی استان اصفهان و در شمال مرکز شهرستان لنجان شهر زرین شهر قرار گرفته‌است. طبق برنامه، با بهره‌برداری از طرح توازن تولیدات این شرکت به ۳٫۶ میلیون تن در سال افزایش خواهد یافت. محصولات کارخانجات این شرکت به بیش از ۲۳ کشور اروپایی، آسیایی و آفریقایی صادر می‌شود و در بازار داخل این محصولات در پروژه‌های بزرگی همچون برج میلاد تهران، نیروگاه هسته‌ای بوشهر، سدهای بزرگ و مترو مورد استفاده قرار گرفته‌است.
★ تولید فولاد در جهان
در سال ۲۰۱۰، مجموع تولید فولاد خام جهان ۱٬۴۱۳٫۶ میلیون تن متریک بود که بزرگترین تولیدکننده فولاد در حال حاضر چین بوده که ۴۴٫۳ درصد از تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۱۰ را بر عهده داشت. در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹، تولید فولاد در اکثر کشورهای به عنوان رکود اقتصادی جهانی کاهش یافت، و در سال ۲۰۱۰ شروع به افزایش کرد.
★ تصویر آماری صنعت فولاد در جهان
 بر اساس آمار انجمن جهانی فولاد که از سوی معاونت اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، کشورهایی چون «چین، ژاپن، هندوستان، امریکا، روسیه، کره‌جنوبی، آلمان، ترکیه، برزیل و اوکراین» رتبه  یک تا ۱۰ را در زمینه تولید فولاد در سال ۲۰۱۶ از آن خود کرده‌اند. مطابق آمارها، کشور چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان با تولید ۸۰۸ میلیون تنی خود در سال ۲۰۱۶ سهم ۴۹/۶ درصدی از کل تولید فولاد خام جهان دارد. آسیا جز چین، حدود ۲۰ درصد، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع حدود ۶/۳ درصد، اتحادیه اروپا حدود ۱۰ درصد، خاورمیانه حدود ۲  درصد، امریکای شمالی حدود ۷ درصد و جنوبی حدود ۲/۵ درصد و کشورهای آفریقا حدود یک‌درصد از تولید فولاد جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ایران هم با تولید ۱۷/۹ میلیون تن فولاد در رتبه چهاردهم این فهرست قرار گرفته است که در بین شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده فولاد، شرکت ایمیدور با میزان تولید ۱۴ میلیون تن در رتبه 25 قرار دارد. همچنین مقایسه تولید فولاد در کشورهای منتخب نشان می‌دهد، ایران با تولید حدود ۱/۷ میلیون تن در آوریل ۲۰۱۷ در منطقه خاورمیانه بزرگ‌ترین تولید‌کننده فولاد خام محسوب می‌شود که سهم ۶۵ درصدی در میان سایر کشورهای خاورمیانه نظیر قطر، امارات و عربستان سعودی دارد. از سوی دیگر، مطابق پیش‌بینی انجمن جهانی فولاد سهم چین از تقاضای فولاد جهانی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ روند کاهشی در پیش خواهد گرفت و پیش‌بینی می‌شود کشورهای چین، ایالات متحده امریکا و هند در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ همچنان جزو سه کشور عمده مصرف‌کننده فولاد جهان باقی بمانند.
★ صنعت فولاد در ایران
با افزایش قیمت نفت در اوایل دهه ۶۰ میلادی، منطقه خاور میانه دستخوش تغییرات وسیع اقتصادی شد. این تغییرات به توسعه اقتصادی این منطقه منجر گردید. از اولین نشانه های تغییر، افزایش سطح زندگی و طبعا افزایش تقاضای کالاهای ساخته شده بود که زیربنای بسیاری از آن ها را فولاد تشکیل می داد. ایران در همان دهه، صاحب صنعت فولاد شد و تا به امروز به گسترش آن ادامه داده است. برنامه ایران برای رسیدن به مرز ۴۰ میلیون تن فولاد خام است. دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه هم در صنعت فولاد سرمایه گذاری کرده اند. تا آنجا که از سال ۲۰۱۵ در این صنعت، منطقه خاور میانه به خودکفایی رسید. ولی در مقای سه با رشد صنعت فولاد، بخش خدمات با نسبت کمتری توسعه پیدا کرده است. بخصوص در ایران سهم بانک، بیمه و تجارت در توسعه صنعت فولاد متناسب با رشد این صنعت نبوده است.
★  تصمیم آمریکا برای افزایش تعرفه ی فولاد و واکنش تند جهان در برابر آن
رهبران جهان و مقام‌های نهادهای مالی جهانی با موضع‌گیری تند در برابر آمریکا، دونالد ترامپ را از وارد شدن به یک جنگ تجاری بر حذر داشته‌اند و گفته‌اند در صورت بالا رفتن تعرفه‌های صادرات فولاد و آلومینیوم به آمریکا، آنها هم تعرفه‌های اقلام وارداتی از آمریکا را افزایش خواهند داد. روز جمعه (دوم مارس - یازدهم اسفند) رهبران اتحادیه اروپا گفتند آماده‌اند که در صورت عملی کردن تصمیم‌ آمریکا برای بالابردن عوارض فلزات، آنها هم پاسخی "قاطعانه" به آن بدهند. به گزارش خبرگزاری رویترز، مقام‎های تجاری اتحادیه اروپا می‌گویند پاسخ تلافی‌جویانه آنها شامل ۲۵ درصد افزایش تعرفه‌ها برای واردات کالاهای آمریکایی به محدوده یورو است که معادل سه میلیارد و ۵۰۰ میلیارد دلار در سال است. افزایش عوارض بر فولاد و آلومینیوم در عین حال که می‌تواند جبهه جدیدی از جنگ اقتصادی واشنگتن علیه پکن تلقی شود، می‌تواند به هم‌پیمانان اقتصادی آمریکا از جمله کانادا، مکزیک و ژاپن هم صدمه بزند. در آمریکا ده‌ها شرکت، از خودروسازها گرفته تا شرکت‌های عمرانی، درباره از دست رفتن صدها هزار شغل هشدار داده‌اند. طبق سرشماری سال ۲۰۱۵، فولادسازان آمریکایی حدود ۱۴۰ هزار کارگر داشتند در حالی که شرکت‌های استفاده‌کننده فولاد، از جمله آنها که به فولاد وارداتی وابسته اند، ۶.۵ میلیون آمریکایی را به کار گرفته‌اند. دفعه قبل که آمریکا برای واردات فولاد تعرفه گذاشت، در سال ۲۰۰۲ و در دوره ریاست‌جمهوری جرج دبلیو بوش بود. بوش پسر البته کمتر از دو سال بعد و برای پرهیز از درگرفتن جنگ اقتصادی پرهزینه، این تعرفه‌ها را لغو کرد. ایالات متحده بزرگ‌ترین واردکننده فولاد و آلومینیوم در جهان است و میزان وارداتش، چهار برابر صادرات این اقلام به خارج است. آمریکا از بیش از ۱۰۰ کشور فولاد وارد می‌کند. کانادا، اتحادیه اروپا و کره جنوبی بیشترین میزان صادرات فولاد به آمریکا را دارند. بنابر اعلام وزارت بازرگانی آمریکا، در ژانویه امسال (۲۰۱۸) ارزش صادرات فولاد کانادا به آمریکا به حدود ۴۶۹ میلیون دلار رسید. در همین مدت ارزش صادرات فولاد چین به آمریکا حدود ۹۱ میلیون دلار بوده است
تهیه و تدوین:
 دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
فولاد: تارنمای ویکی پدیا/ اولین کارخانه ذوب آهن ایران: تارنمای ویکی پدیا/ ذوب‌آهن اصفهان: تارنمای ویکی پدیا/ فهرست کشورها بر پایه تولید فولاد: تارنمای ویکی پدیا/ تصویر آماری صنعت فولاد در جهان: تارنمای پایگاه خبری اقتصاد آنلاین/ صنعت فولاد در ایران: تارنمای پایگاه خبری فولاد ایران/ واکنش تند جهانی به تصمیم ترامپ برای افزایش تعرفه فولاد: تارنمای بی بی سی
*
ارسال شده توسط در