" سیمرغ ": مشهورترین پرنده ی افسانه ای ایران

افسانه ی سیمُرغ

جام نقره‌ای سیمُرغ مربوط به دوره ی ساسانی
★ سیمُرغ نام یک پرندۀ افسانه‌ای ایران است و نقش مهمی در داستان‌ های شاهنامه دارد. آشیانه ی او بیشتر اوقات کوه اسطوره‌ ای قاف است. سیمرغ، دانا و خردمند است و بر اساس شاهنامهٔ فردوسی به رازهای نهان آگاهی دارد، زال را می‌ پروراند و همواره او را زیر بال خویش پشتیبانی می‌کند. به رستم در نبرد با اسفندیار رویین ‌تن یاری می‌ رساند... ورود سیمرغ به شاهنامه با تولد «زال» آغاز می ‌شود. «سام» پدر زال فرمان می‌دهد فرزندش را که با مو های سپید به دنیا آمده در صحرا رها کنند تا از بین برود. سیمرغ به سبب مهری که خدا در دلش می‌افکند، زال را به آشیانه می‌برد و می‌ پروراند. سرانجام وقتی سام به دنبال خوابی که دیده ‌است به پای البرز کوه به سراغ زال می‌آید، سیمرغ بعد از وداع با زال پری از خود را به او می‌دهد تا به هنگام سختی از آن استفاده کند. سیمرغ دو جا در شاهنامه کمک ‌های مهمی به زال می ‌کند. یکی به هنگام به دنیا آمدن رستم که به علت درشت بودن تولدش با مشکل مواجه شده بود‌ و سیمرغ با چاره جویی به هنگام، این مشکل را بر طرف می ‌کند. دیگری به هنگام جنگ رستم و اسفندیار است که رستم ناتوان از شکست دادن اسفندیار با روشی که سیمرغ به وی می ‌آموزد موفق می ‌شود اسفندیار را در نبرد مغلوب کند. سیمرغ هم چنین زخم‌های بدن رستم و رخش را درمان می‌کند. اگرچه در شاهنامه سیمرغ به منزلهٔ موجودی مادی تصویر می‌شود، اما صفات و ویژگی‌های کاملاً فراطبیعی دارد. ارتباط او با این جهان تنها از طریق زال است. به یکی از امشاسپندان یا ایزدان یا فرشتگان می‌ماند که ارتباط گهگاهشان با این جهان، دلیل تعلق آنها با جهان مادی نیست. سیمرغ در دیگر متون اساطیری فارسی، همچون «گرشاسب نامه» ی اسدی توسی، چهره‌ ای روحانی و فرا طبیعی ندارد. پس از شاهنامهٔ فردوسی کتاب ‌های دیگری نیز در ادبیات فارسی هست که در آنها نشانی از سیمرغ و خصوصیاتش آمده‌ است. از جملهٔ آنها رسالة الطیر ابن سینا، ترجمهٔ رسالة الطیر ابن سینا توسط شهاب الدین سهروردی، رسالة الطیر احمد غزالی، روضة الفریقین ابوالرجاء چاچی، نزهت نامهٔ علایی، بحر الفواید و از همه مهم‌تر منطق الطیر عطار نیشابوری است. منطق الطیر عطار نیشابوری داستان سفر گروهی از مرغان به راهنمایی هدهد به کوه قاف برای رسیدن به آستان سیمرغ است. هر مرغ به عنوان نماد دستهٔ خاصی از انسان‌ ها تصویر می‌ شود. سختی ‌های راه باعث می‌شود مرغان یکی یکی از ادامهٔ راه منصرف شوند. در پایان، سی مرغ به کوه قاف می‌رسند و در حالتی شهودی در می ‌یابند که سیمرغ در حقیقت خودشان هستند. اکثر محققان ادبیات، از جمله دکتر شفیعی کدکنی بر این باورند که "در این داستان، سیمرغ رمزی از وجود حق تعالی است. سیمرغ رمز آن مفهومی است که نام دارد و نشان ندارد. ادراک انسان نسبت به او ادراکی است بی چگونه. سیمرغ در ادبیات ما گاهی رمزی از وجود آفتاب که همان ذات حق است، نیز می‌شود. ناپیدایی و بی همتا بودن سیمرغ، دستاویزی است که او را مثالی برای ذات خداوند قرار می‌دهد".
★ سیمُرغ در زنجیری از سروده ها
به بالین رودابه شد زال زر/ پر از آب رخسار و خسته جگر
یکی مجمر آورد و آتش فروخت/ وزآن پر سیمرغ لختی بسوخت
هم اندر زمان تیره گون شد هوا/ پدید آمد آن مرغ فرمان روا
چو ابری که بارانش مرجان بود/ چه مرجان که آرایش جان بود...: فردوسی
*
قاف تویی مسکن سیمرغ را/ شمع تویی جان چو پروانه را
چشمه حیوان بگشا هر طرف/ نقل کن آن قصه و افسانه را...: مولوی
*
ای مگس عرصه ی سیمرغ نه جولانگه توست/ عرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری
تو به تقصیر خود افتادی از این در محروم/ از که می‌نالی و فریاد چرا می‌داری...: حافظ
*
گر چه دل من مرغ بلند است چو سیمرغ
لیکن چو دمت خورد به دام تو درافتد...: عطار نِیشابوری
*
سیمُرغ پرنده ی خردمند/ افسانه ی کوهیار و خرسند
از "قاف" چو گشت او روانه / "البرز" بساخت آشیانه
با " زال" بشد رفیق و همراه/ " رستم" بنمود نیک آگاه
جلوه گر_ آسمان_ ایران/ یادآور_ شوکت_ نیاکان: دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
سیمُرغ: تارنمای ویکی پدیا/ سیمُرغ در زنجیری از سروده ها: تارنمای گنجور و تارنمای گلچینی از سروده ها/ سیمُرغ در یک سروده ی کوتاه: تارنمای گلچینی از سروده ها
*
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
مجموعه ی نامدارترین افسانه ها در تاریخ ایران
★ آناهیتا: ایزدبانوی نامدارآریایی ها همراه با نمادهایی چون  آب و باران و باروری و شفا و خرد ★ هوشنگ: پیامبر و پادشاه دانا و عادل و افسانه اي ايران باستان ★ "استر": ملکه ی افسانه ای ایران ★ "شهربانو": همسر افسانه ای امام سوم شیعیان
★ " سیمرغ ": مشهورترین پرنده ی افسانه ای ایران ★ اشاراتی به "مرغ طوفان":  مرغ طوفان : در زنجیری از سروده ها ★ چمروش: پرنده ی افسانه ای ایران
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2018/03/blog-post_10.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
=========