در بخش های پیشین پیرامون موقعیت جغرافیایی ازبکستان - ساکنان اولیه ی ازبکستان و زبان فارسی در شهرهای آن -
نقاط معروف ازبکستان: تاشکند و بخارا و سمرقند و خوارزم و شهرهای گرگانج و خیوه - رواج موسیقی سنتی ایران در بخارا و سمرقند - و همچنین به یهودیان بخارا اشاره شد. در این بخش آگاهی هایی را در زمینه ی فارسی سرایان و خوانندگان ترانه های ایرانی در ازبکستان با یکدیگر مرور می کنیم:
فارسی سرایان ازبکستان
١ - خیرالله عصمت اللهی در نوشتار "ادبیات ازبک" به تعدادی از نویسندگان و سرایندگان سرزمین ازبکستان در طول تاریخ اشاره دارد
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/621057/Uzbek-literature/279701/The-classical-period
٢ - دكتر ابراهيم خدايار وابسته ی سابق فرهنگی ايران در تاشکند در نوشتار "نگاهي به شعر معاصر فارسي ازبكستان" فهرستی از سرایندگان ازبکستان را ارائه داده که این چنین است: "فطرت بخارايي (مقتول در ١٩٣٧ میلادی) - عيني (متوفی ١٩٥٤ م) - منظم (متوفی ١٩٣٤ م) - عجزي سمرقندي (متوفی ١٩٢٦ م) - سيد احمد وصلي (متوفی ١٩٢٥ م) - اسيري خجندي (متوفی ١٩١٦ م) - که همگی از آغازگران شعر معاصر فارسي در ماوراءالنهر بودند به‌ويژه نقش فطرت در پيدايش شعر و نثر عصر بيداري ماوراءالنهر كه با تحول جدي محتوا و بن‌مايه‌هاي شعري از جمله وارد كردن مفهوم وطن، استقلال، آزادي، شيوه نوين تعليم و تربيت همراه بود، و نيز اشعار انقلابي عيني در تهييج افكار عامه مردم، شايسته ی يادي جداگانه است. تمام شاعراني كه در سال‌هاي پس از انقلاب ١٩١٧ از ورود به دايره ی ادبيات شوروي سرباز زده بودند مغضوب شدند. كساني همانند تمهيد سمرقندي (متوفی ١٩٧۵ م) سال‌هاي زيادي از عمر خود را در زندان‌هاي شوروي سپري كردند و بخش اعظم آثارشان در مقابل چشمان شاعر در آتش سوزانده شد و كساني امثال خوبي سمرقندي (متوفی ١٩٧٦ م) وافي سمرقندي (متوفی ١٩٧١ م) و ده‌ها شاعر ديگر مجبور به مهاجرت از وطن و اقامت در عربستان، افغانستان، تركيه و مصر شدند. فترت واقعي زبان و ادب فارسي در اين مناطق كه از سال‌هاي دهه سي قرن بيستم شروع شده بود، در سال‌هاي شصت به اوج خود رسيد، اما در سال هاي دهه هفتاد و هشتاد اين قرن، همزمان با تكامل شخصيت‌هاي نسل معاصر زبان و ادب تاجيكي در تاجيكستان، چهره‌هاي نسبتاً موفقي در درون خاك ازبكستان نيز در حال رشد بودند. جاني بيك قوناقف (١٩٤١ - ١٩٩٠ م) مطرح‌ترين شاعر اين نسل است. ادبيات معاصر فارسي ازبكستان مديون نام وي است، همان كسي كه نسل جديد شاعران فارس تاجيكستان اين كشور پس از سال‌هاي ١٩٨٥ م، خود را مديون تلاش هاي او در راه احياي مجدد زبان مادري مي‌دانند.
در حقيقت سال ١٩٨۵ م نقطه آغازين تحولات نوين‌ادبيات دوران استقلال جمهوري‌هاي ماوراءالنهر در سال ١٩٩١ م بود. در اين سال‌ها، همزمان با درخشش فعاليت ادبي چهره‌هاي جسور و شجاع معاصر تاجيكستان از جمله مؤ‌من قناعت، بازار صابر، لايق شيرعلي، عسكر حكيم و گلرخسار صفي‌اوا در جمهوري تاجيكستان، نسل نو و جديدي از شاعران و نويسندگان ماوراءالنهر در درون جمهوري ازبكستان، در شهرهاي سمرقند، فارش، ترمذ، تاشكند و فرغانه در حال شكل‌گيري بود؛ نسلي كه براي روشن نگاه داشتن شعله ی نام نياكان، سمندروار از آتش سر بر كشيده بود و با چشماني باز گام در راهي مي‌گذاشت كه پدرانش هزاران سال در آن جاده راه پيموده بودند. اگر در سال‌هاي فترت، دوشنبه و خجند به جاي سمرقند و بخارا و ترمذ و فرغانه به مركز ثقل تحولات ادبي آريايي نژادان ماوراءالنهر تبديل شدند، در دهه ٨٠ و ٩٠ اين قرن، نسل جديدي در مناطق ياد شده با استفاده از شرايط استقلال و آزادي قد برافراشت و خود را براي رساندن به قله‌هاي افتخار پيشينيان آماده كرد.
هم اينك شاعران و اديبان جمهوري ازبكستان در پنج محيط ادبي قابل مطالعه هستند، ضمن آن كه روزنامه‌هاي تاجيك زبان "آواز تاجيك" (تأ‌سيس ١٩٢٤ م) "صداي سوخ (تأ‌سيس ١٩۵١ م)، "آواز سمرقند" (تأ‌سيس ١٩٩٠ م)، "سمرقند" (تأ‌سيس ١٩٩١ م)، "صداي سرخان" (تأ‌سيس ١٩٩١ م)، "بخاراي شريف" (تأ‌سيس ١٩٩٢ م) در ايجاد محيط‌هاي ادبي نام برده، داراي اهميت فراواني هستند: محيط ادبي تاشكند با شاعران و نويسندگان مشهور آن از جمله عبدالله سبحان (متولد ١٩۵۵) و پيمان (متولد ١٩۵۵) - محيط ادبي سمرقند با نمايندگان مشهور خود، حيات نعمت سمرقندي (متولد ١٩٤٩ م)، ادش استد (متولد ١٩٤٦ م) اكبر پيروزي (متولد ١٩٤٧ م)، حضرت صباحي (متولد ١٩٤٨ م)، محبوبه نعمت‌زاده (متولد ١٩٤٩ م)، شهزاده (متولد ١٩٧۵ م)، دلشاده فرهادزاد (متولد ۱۹۷۵ م)، پريسا (متولد ١٩٨٠ م) - محيط ادبي سرخان دريا با شاعران و اديبان نمايان خود، روشن احسان (متولد ١٩٤۵ م)، جليل خالباي (متولد ١٩٤٦ م)، سليمان خواجه نظر (متولد ١٩٤٧ م)، شادي كريم (متولد ١٩۵٣ م)، عبدالله رحمان (متولد ١٩۵٤ م)، سعيده سينوي (متولد ١٩٦٣ م)، جعفر محمد (متولد ١٩٦٨ م)، چهارشنبه دهنوي (متولد ١٩۵٠ م) - محيط ادبي فرغانه با نمايندگان معروف خود، محمد شادي (متولد ١٩۵٩ م) و ظفر صوفي فرغاني (متولد ١٩٦٤ م) - محيط ادبي بخارا با نمايندگان خود، امين جان شكوراف (متولد ١٩٣٣ م) و اسد گل‌زاده متولد ١٩٣٧ میلادی" http://kyrgyzstan.persianblog.ir/post/97
٣ - دانشنامه ی ویکی پدیا در بخش های گوناگون، افرادی از جمله الیاس مالایی و عبدالوهاب وحیدی را نیز در شمار فارسی سرایان ازبکستان نام برده است.
٤ - الیاس مالایی سراینده و موسیقی دان و آهگساز در ۱۲ ژانویه ۱۹۳۶ در شهر ماری (مال) مرکز استان مرو در ترکمنستان به دنیا آمد. برخی از سروده ها و اجراهای هنری او را می توان در تارنمای یوتیوب یافت. الیاس در ۲ مه ۲۰۰۸ درگذشت. نرگس مالایی که یکی از خوانندگان مشهور ازبکستان است دختر اوست.
http://en.wikipedia.org/wiki/Ilyas_Malayev
خوانندگان ترانه های ایرانی در ازبکستان
منوچهر سمرقندی، نرگس منجذب و نرگس مالایی از جمله خوانندگان ترانه های ایرانی در ازبکستان می باشند. در زیر، به فهرست برخی از اجراهای این هنرمندان اشاره می کنیم:
ترانه ای با اجرای منوچهر سمرقندی
http://www.youtube.com/watch?v=EqO8Nk4_U6o
برخی از اجراهای نرگس منجذب خواننده ی اهل سمرقند
http://www.youtube.com/watch?v=ejqnEuTdGTI
ترانه ی گل بادام با اجرای نرگس مالایی
https://www.youtube.com/watch?v=qfd20lxEvBE
ترانه ی بیا بیا با اجرای راج و نرگس مالایی
https://www.youtube.com/watch?v=nu7_GaDnm2c
یادداشت پایانی
١ - فطرت بخارایی بنا بر منابع و مدارک گوناگون شخصیتی دو چهره در برابر فرهنگ و ادب فارسی داشته است. وی گاهی در مسیر پشتیبانی و حمایت و زمانی در راه دشمنی و عداوت با این فرهنگ، گام بر می داشته است. در تایید این موضوع، نوشتار هایی در انواع تارنماها موجود است که برای آگاهی بیشتر می توان به آن ها رجوع کرد.
٢ - متاسفانه منابع مستندی در مورد نمونه ای از سروده های بسیاری از فارسی سرایان ازبکستان وجود ندارد. شاید دلیل این امر عدم تمایل حکومت شوروی پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به ترویج و توسعه ی فرهنگ و ادبیات فارسی در قلمروی خود تا مرز مبارزه ای خصمانه با این فرهنگ بوده است. به عنوان مثال می توان به کمبود و حتی فقدان آثار عجزي سمرقندي، تمهيد سمرقندي، الیاس مالایی و بسیاری دیگر اشاره نمود.
٣ - ریچارد فولتز از اعضای مرکز مطالعات خاورمیانه‌ای دانشگاه هاروارد پژوهشی را در خلال سال‌های ١٩٩٤ و ١٩٩۵ اجرا نمود و نتایج آن را در نوشتاری به زبان انگلیسی با عنوان "تاجیک‌های جمهوری ازبکستان" انتشار داد. این نوشتار که توسط مانی پارسا به فارسی ترجمه شده در تارنمای وزین ایران بوم چاپ و منتشر شده است و علاقه مندان می توانند به آن مراجعه نمایند.
دکتر منوچهر سعادت نوری
Notes on Aryans: Uzbek Poets & Singers who used Persian Language in their Works
Abstract: The first people known to inhabit the Central Asian region of modern-day Uzbekistan were Iranian nomads/ Some Observations on the Uzbec Literature and Poetry/ Uzbek Poets who composed Persian Poems/ Uzbek Singers who performed Persian Songs. Collected & prepared by
Manouchehr Saadat Noury, PhD
http://iranian.com/posts/notes-on-aryans-uzbek-poets-amp-singers-who-used-persian-languag-45271
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2015/02/blog-post.html
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_17.html
