ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی: ۴٢ - نخسیتن سرایندگان آریائی

پیشینة شعر ایرانی از دورۀ آریایی یا به قول دانشمندان شرق شناس، از دورة « هند و ایرانی » شروع می‌شود. یعنی دوره‌ای که هندی‌ها و ایرانی‌ها یک قوم و یک نژاد آریایی بوده‌اند و شاخه‌ای از هند و اروپایی. از هزارة دوم پیش از میلاد اشعار ودایی و سنسکریت سروده شده است. وداها به چهار بخش "ریگ ودا" ، "یجور ودا" ، "سامَه ودا" و " آتَروَ ودا" تقسیم می‌شود که قسمت‌هایی از آن منظوم است. در واقع ریگ ودا - یعنی قدیمی‌ترین بخش وداها- منظوم و بخش سامَه ودا نیز آهنگین است. وداها از حدود ۱۲۰۰ پ. م. باقی مانده و بعضی حتی آن را قدیمی‌تر می‌دانند و به ۱۸۰۰ پیش از میلاد می‌رسانند. ریگ ودا نخستین شعر آریاییان بیش از هزار سرود یا سوکته  در ستایش ایزدان است. اساطیر نیز بخشی از مضامین اشعار ودایی را به خود ‌اختصاص‌ داده‌اند. سامه ودا هم علاوه بر داشتن  ۷۵ سرود، در بخش‌هایی هم به تکرار اشعار ریگ ودا می‌پردازد. کوچک‌ترین سرود آن دارای یک بیت، و بزرگ‌ترین آن دارای ۵۸ بیت است. به سرایندة سرود های ودایی "رِشی"  می‌گفتند که بر این اساس باید رِشی‌ها را نخستین شاعران و سرایندگان آریایی دانست. سرایندگان ایرانی یشت‌ها را هم باید وارثان رشی‌ها و دنباله رو راه شعری آنها دانست. اوزان اشعار ودایی ۸ تا ۱۲ هجایی است. متوسط هجاها هشت است که با اشعار یشت‌ها همخوانی دارد. مقایسة سرود ودایی میترا و سرود اوستایی مهر یشت می‌تواند ما را به نتایج مطلوبی در تحول شعر دورۀ هندو ایرانی به اشعار اوستایی برساند که قابل توجه است. پس از دورۀ هند و ایرانی، می‌رسیم به  ایران باستان که از ۱۰۰۰ پیش از میلاد آغاز و تا حدود ۳۳۰ پیش از میلاد ادامه دارد. در این زمان، زرتشت نخستین شاعر و پیام آور ایرانی می‌زیسته است: سجاد قنبری عدیوی

١ - زَرتُشت یا زَردُشت یا اشوزَرتُشت: پیامبر ایران باستان بود که مزدیسنا را بنیان گذاشت. وی همچنین سراینده گاتها، کهن
ترین بخش اوستا می باشد. زمان و محل دقیق تولد وی مشخص نیست اما گمانه زنیها و اسناد، زمانی بین ۱۰۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح را برای او حدس زده اند و زادگاه وی را به مناطق مختلفی مانند ری، آذربایجان،خوارزم، سیستان و خراسان نسبت داده اند. تعلمیات زرتشت بعدها با باورهای بومی ایرانیان ترکیب شد و مزدیسنای کنونی که نزدیک به پنج سده دین رسمی ایران نیز بوده است، را پدید آورد. نام زرتشت در فهرست یکصد نفرهٔ انسان های تاثیرگذار تاریخ که توسط مایکل هارت تنظیم شده است، قرار دارد. دین زرتشت امروزه حدود ۲۰۰ هزار تن پیرو در ایران، هند و برخی نقاط دیگر جهان دارد...از "گاتها" سروده های اهورايی زرتشت: "کسی که به من پیوندد من بهترین دوستی خود را به او ارمغان میکنم و در پرتو اندیشه نیک، بهترینها را به او نوید میدهم، ولی، آنکه با من در ستیز است، من نیز با او در ستیز خواهم بود ای مزدا، من درپرتوراستی، هر آنچه تو خواهی انجام خواهم داد، چون اين راهی است که خرد و اندیشه من برگزیده است": بسیاری از تارنماها 

نوشتاری درباره ی "زرتشت" و "نخستین سرایندگان ایرانی" از همین نگارنده (به زبان انگلیسی)

٢ - آتوسا: (۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد مسیح) از شهبانو های ایران، دختر کوروش کبیر و همسر دو پادشاه هخامنشی کمبوجیه
و داریوش یکم و مادر خشایارشا بود. وی از برجسته ترین زنان در تاریخ ایران قدیم بود... آشیل نمایشنامه نویس قرن پنجم پیش از میلاد در نمایشنامه ای با نام «ایرانیان» از آتوسا به عنوان بانوی بانوان یاد می کند. آتوسا خواندن و نوشتن را به خوبی می دانست و نقش مهمی در آموزش درباریان داشت.. پس از درگذشت کمبوجیه در راه بازگشت از مصر، داریوش یکم با آتوسا ازدواج می کند... آتوسا ملکه ی بیش از ۲۸ کشور آسیایی در زمان امپراطوری داریوش بزرگ بود و از وی به نام ” شهبانوی داریوش بزرگ ” یاد کرده اند... آتوسا که شاعر و ادیب بود؛ به نوجوانان درس ادبیات پارسی می داد. وی بزرگترین نقش مهم را در امور مملکتی اجرا می کرد و در عین حال بهترین یاور روحی و روانی برای داریوش بود. او در نبرد با شورشی ها و نیز یونانی ها، داریوش را همراهی می کرد و به شاه قدرت می داد..

هرودوت میگوید:« آتوسا از قدرت فوقالعادهای برخوردار بود و در دوره ی جنگ با یونان که به توصیه او انجام شده بود، داریوش یکم همواره از نصیحت های او بهره می جست. او حتی علاقه مند بود که در میدان کارزار نیز شوهرش را همراهی کند". هرودوت نقل می کند که آتوسا به داریوش شاه گفت: «چرا نشسته ای و عازم جنگ نمی شوی و سرزمین های دیگر را تسخیر نمی کنی. پادشاهی به جوانی و ثروتمندی تو شایسته است که عازم جنگ شود و به پیروزی هایی نایل شود تا به ایرانیان ثابت شود مرد قابلی بر آنها حکمرانی می کند.» اگر چه گفته هرودوت اغراق آمیز میباشد ولی باز هم بیانگر نفوذ آتوسا بر شوهرش است. گفته شده است که آتوسا به خوبی از اوضاع فرهنگی زمان خود آگاه بود و از حضور یونانیان و دیگر ملیت ها در دربار بسیار بهره می برد. اگر داریوش به منطقه ای لشگر می کشید شورای سلطنت برای اداره امور کشور تشکیل می شد و رئیس و مافوق همه در رأس شورای سلطنت شهبانو آتوسا بود.

آتوسا از داریوش شاه دارای چهار فرزند شد، که بزرگترین آنها خشایارشا بود. اما آتوسا همسر اول داریوش یکم نبود و داریوش از همسر اولش دارای پسرانی بود که همگی از خشایارشا بزرگتر بودند. مطابق قانون پادشاهی, پسر بزرگ شاه پس از او به پادشاهی می رسید. جالب توجه اینکه آتوسا آن قدر بر شوهر خود نفوذ داشت و به حدی زیرک و با کیاست بود که توانست خشایارشا را پس از داریوش به پادشاهی برساند. در زمان پادشاهی خشایارشا آتوسا به عنوان مادر پادشاه در امور دولت نظارت می کرد. از زمان مرگ او هیچ اطلاعی در دست نیست. گفته می شود آرامگاه او در کنار آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم قرار دارد.. پس از مرگ او خشایارشاه به دلیل ناتوانی هایی که از خود نشان داد نه تنها پیش زمینه ی قتل خود بلکه مقدمات انحطاط سلسه ی بزرگ هخامنشی را نیز فراهم کرد: تارنمای شاعران جوان

سروده ای درباره ی شهبانوی ایرانی آتوسا از ای. اچ. پلامپتر (به زبان انگلیسی)

نوشتاری با اشاره به آتوسا از همین نگارنده (به زبان انگلیسی)

٣ - مانی: یک پیامبر ایرانی بود. او از پدر و مادر ایرانی منسوب به بزرگان اشکانی در نزدیکی تیسفون و بابل در میان‌رودان
(در عراق کنونی) که در آن زمان بخشی از امپراطوری ساسانی بود، در (٢١٦میلادی) زاده شد.  مانی از سوی برادران شاپور یکم پشتیبانی شد و شاپور به او اجازهٔ تبلیغ دینش را داد. اما مورد خشم موبدان زرتشتی دربار ساسانی قرار گرفت و سرانجام در زمان بهرام دوم کشته شد(۲۷۶ میلادی).  آیین مانوی زمانی دراز در سرزمین‌هایی از چین تا اروپا پیروان فراوانی داشت...
مانویت یکی ازدوجنبش (دیگری مزدکی) مهم درایران ساسانی است که دراوایل سده ی سوم میلادی پدیدار شد وازهمان آغاز درایران ازسوی زردشتیان سنتی بامخالفت روبرو شد وهنگام اشاعه وگسترش خود درروم نیز مسیحیان ارتدوکس با آن به ستیز برخاستند. ظهور مانی درایران همزمان باتلاشی بود که شاهان ساسانی برای ایجاد وحدت دینی آغاز کرده بودند تاازاین طریق بتوانند حکومتی منسجم و یکپارچه درایران ایجاد کنند: بسیاری از تارنماها
سروده‌ها و آثار مانوی: مانویان در ثبت و نوشتن آثار دینی خود بسیار فعال بودند. آغاز کتابت میان مانویان با خود شخص مانی آغاز شد. او خط مانوی را بر اساس الفبای تدمری اقتباس کرد که خود آن نیز از خط آرامی گرفته شده‌بود. مانی آثار خودرا به دو زبان فارسی میانه و سریانی به رشته تحریر درآورد.مار امو که از شاگردان باسواد و دبیر او بود نوشتن آثار مانوی به زبان پارتی را آغاز کرد. زبان سغدی نیز با خط سغدی و مانوی و اویغوری با خط خاص خود برای نوشتن آثار مانوی بکار رفتند. در مصر آثار مانوی به زبان قبطی پدید آمد و در تمام مدت سیر دین مانوی زبان فارسی میانه نیز که زبان کتاب دینی خود مانی هم بود بعنوان یکی از زبان‌های مورد استفاده مانویان در کتابت جایگاه ویژه‌ای داشت. عمدهٔ آثار آنها به زبانهای سریانی، پارسی میانه، پهلوی اشکانی، ترکی اویغوری، سغدی، چینی و زبان قبطی نوشته شده است. در این میان سروده‌ها و اشعار و داستان کوتاه نمادین نیز در آسیای میانه به نگارش درآمده است. اکثر این آثار در آسیای میانه بدست آمده‌است و در کل مجموعه آثاری که از مانویان تا به امروز بجای مانده بیش از هفت هزار نوشته مختلف می‌باشد. نخستین نمونه‌های شعر سپید را به مانویان نسبت داده‌اند. از میان آثار مهم مانوی که در ویرانه‌های تورفان یا مصر کشف شدند می‌توان به شاپورگان فارسی، زبور مانی قبطی، کفالایا و رازان سریانی اشاره نمود. همچنین آثار پراکنده ی بیشماری هم به زبان‌های پارتی، سغدی و اویغوری بدست آمده که بیشتر ترجمه متون سریانی و فارسی میانه هستند یا اینکه سرود می‌باشند...نمونه‌ای ازسروده‌ های مانویان:
خسته مشو ای خرد/ تن در مده ای عشق/ بیا گرد آییم
و او را دریابیم/ که پنهان از نظرهاست
که خموش است و سخن می‌گوید
دو گوهر کز آغاز بوده‌اند/ آن مغاک/ و او کز بلندا درخشنده است
ظلمت فراز رفته/ نور اما هبوط کرده‌ است
خسته مشو ای خرد/ تن در مده ای عشق/ مرگ چشنده زندگی ست
زندگی چشنده مرگ/ آوردگاه وحشت گسترده است
خسته مشو ای خرد/ تن در مده ای عشق
چه بشکوه این عشق/ چه بشکوه این خرد
عشق آواره شد/ خرد در جستجویش: دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا

٤ - بهرام گور: بهرام پنجم یا وهرام پنجم یا بهرامِ گور از ۴۲۱ تا سال ۴۳۸ میلادی پادشاه ساسانی بود. وی به جای پدر، یزدگرد یکم، بر تخت نشست.سروده ی منسوب به بهرام گور: منم آن شیر گله/ منم آن پیل یله/ نام من بهرام گور/ پدرم یزدگرد یکم/ پادشاه ساسانی و شاهپور: بسیاری از تارنماها

۵ -  باربَد ( فهلود، بهلبد، بهربد): نامورترین موسیقی دان، شاعر، بربت (بربط) نواز و خواننده ی دوران ساسانی در زمان پادشاهی خسرو پرویز (از ۵۹۰ تا سال ۶۲۸ میلادی) است. ابن خردادبه در کتاب اللهو و الملاهی به نغمه هایی اشاره می کند که باربَد برای خسرو پرویز ساسانی ساخته است:

قیصر به ماه میماند و خاقان به خورشید

و سرور من همانند ابری است آبستن باران

که اگر بخواهد ماه را میپوشاند و اگربخواهد خورشید را: بخش فارسی دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا و تارنمای پردیس پارس

یادداشت پایانی

آگاهی های بیشتری را درباره ی "باربد" می توان در نوشتاری به زبان انگلیسی در تارنمای دانشنامه ی ایرانیکا یافت.

دکتر منوچهر سعادت نوری
"نخستین سرایندگان ایرانی" از همین نگارنده:
First Iranians who introduced the Art of Poetry
  بخش های پیشین ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_17.html