استفاده از واژه ی " تخت" در فرهنگ و تاریخ سرزمین ایران پیشینه ای طولانی داشته و در نامگذاری بسیاری بناها، شهرها، دهات، ابزار و کتیبه ها بکار رفته است. در این نوشتار، ویژگی های برخی " تخت " های مشهور ایران را با یکدیگر مرور می کنیم:
۱ - تخت جمشید (پرسپولیس): نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته، پایتخت باشکوه و تشریفاتیِ پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده است. در نخستین روز سال نو گروه های زیادی از کشور های گوناگون به نمایندگی از ساتراپی ها یا استانداری ها با پیشکش هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند. در سال ۵۱۸ پیش از میلاد بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه آغاز گردید. بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه اش اردشیر یکم به گسترش آن افزودند. همچنین نگاه کنید به:
الف - اشاراتی به برخی از بناها و آثار تاریخی آریایی ها/ نوشتاری از همین نگارنده: تارنمای گزیده ای از نوشتارها
ب - تخت جمشید/ نوشتاری از همین نگارنده به زبان انگلیسی: تارنمای گزیده ای از نوشتارها
پ - "پایگاه تخت جمشید" در قصیده ی ایران من سروده ای از همین نگارنده: تارنمای گلچینی از سروده ها
۲ - تخت سلیمان یا آتشکده آذرگُشنَسب: نام محوطهٔ تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت آباد) در استان آذربایجان غربی است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت؛ اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور روم، به ایران تخریب شد. آباقاخان برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده که امروزه در موزه ی رضا عباسی نگهداری می شود: بخش های انگلیسی و فارسی تارنمای ویکی پدیا
۳ - تخت طاووس: بر اساس نوشتاری در تارنمای ویکی پدیا می‌تواند به موارد زیر اشاره داشته باشد:
الف - تخت طاووس (نادری) در اصل نام تخت سلطنتی مرصعی بود که نادر شاه افشار به همراه جواهرات کوه نور و دریای نور از هند به عنوان غنیمت جنگی با خود به ایران آورد. این تخت به دلیل وجود طرح دو طاووس پرگشوده که در پشت آن قرار داشت به این نام شهرت یافته بود. پرهای زیبای این طاووس‌ها با جواهراتی چون: یاقوت، زمرد، مروارید، یاقوت کبود و سنگهای گران‌بهای دیگری تزیین شده بودند که در قرن ۱۷ میلادی/۱۱ هجری برای شاه‌جهان پادشاه گورکانی هند ساخته شد. از آن پس آوردن نام تخت طاووس نه تنها خود تخت، بلکه شاهنشاهی ایران را در اذهان زنده می‌کرد. در جریان نا آرامی های پس از قتل نادر شاه درسال ۱۷۴۷ میلادی این تخت توسط گردان خراسان تخریب وجواهرات آن به یغما برده شد.
ب - تخت طاووس (قاجاری) که در آغاز «تخت خورشید» نام داشت، یکی از تخت های جواهر نشان سلطنتی ایران است که به مباشرت حاجی محمدحسین‌خان صدر اصفهانی (نظام الدوله)، صدر اعظم فتح علی شاه و به فرمان فتح علی شاه در سال ۱۲۱۶ هجری قمری توسط جواهرسازان اصفهان ساخته شد. از سال ۱۲۲۴ قمری، از نخستین شب ازدواج فتح علی شاه با طاووس خانم تاج‌الدوله (که نه ساله بود) بر روی این تخت، تخت به نام وی، تخت طاووس نامیده شد. این تخت هم اکنون در موزه جواهرات ملی ایران است.
پ - کتیبه های پهلوی تخت طاووس: مربوط به دوره ساسانیان است و در مرودشت، حاشیه شرقی خرابه‌های تخت طاووس واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
۴ - تخت فولاد: نام گورستان قدیمی شهر اصفهان است که به نام لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نیز نامیده می شده است. قدمت این گورستان از قرن چهارم هجری تا کنون است. زمان پیدایش تخت فولاد چندان روشن نیست، لیکن وجود آثاری چند قدمت آن را به دوران قبل از اسلام می رساند. از جمله قبر یوشع نبی در تکیه «لسان الارض» (اکنون در گلستان شهدا) از پیامبران بنی‌اسرائیل در این قبرستان واقع است. بر اساس روایت شاردون در دوره دیلمیان، یکی از سرداران نظامی به نام «پولاد بازو» در این محل قصر کوچکی داشته‌است و تخته سنگی سکو مانند را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی‌گیران ساخته بود. همچنین سنگ قبری از عارف قرن پنجم به نام «بابا فولاد حلوایی» در این قبرستان قرار دارد. مشخص نیست که آیا کنیه او برگرفته از اسم این مکان است یا بالعکس. تا پیش از صفویان و بعد از آن این مکان، محلی برای تجمع دراویش بوده و خانقاهی هم در آن احداث کرده بودند که با نام آرامگاه بابا رکن‌الدین شناخته می‌شود. در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی احداث گردید که آخرین منزلگاه کاروانهایی بوده که از جنوب وارد اصفهان می‌شده‌اند (هنوز آثاری از آن پابرجاست). در دوران صفویه این قبرستان یک گورستان اختصاصی تلقی می‌شده و تنها بزرگان مملکتی در آن به خاک سپرده می‌شدند. تخت فولاد در عصر قاجار هم به رغم توجه ویژه فتحعلی شاه بدان بیشتر تخریب شد. اوج این تخریب‌ها در عهد حکومت ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه بر اصفهان رخ داد و وی بسیاری از بناهای صفوی تخت فولاد را به عمد تخریب کرد. در سال ۱۳۶۳ دفن اموات به غیر از شهدای جنگ ایران و عراق در این قبرستان متوقف و به قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان منتقل گردید. تخت فولاد و اجزای آن یک به یک در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در میان هر یک از قطعه های تخته فولاد آرامگاه یک یا چند تن از مشاهیر نامدار قرار دارد و آن قطعه به عنوان تکیه و به نام آن فرد نامیده می شود: بخش فارسی تارنمای ویکی پدیا
۵ - تخت عروس: می‌تواند به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد
الف - تخت عروس روستای مصر: در استان اصفهان و در جنوب کویر بزرگ مرکزی و شمال روستای مصر واقع شده است. در اصطلاح جغرافیایی تخت های مناطق کویری، به نقاطی اطلاق می شود که نسبت به زمینهای اطراف دارای ارتفاع زیادتری باشند و بلندترین نقطه آن ها مانند یک تخت صاف و هموار باشد. وجود بادهای شدید در مناطق کویری و فرسایش بادی باعث شده که قله این تپه ها در اثر مرور زمان صاف و هموار شوند . همچنین باد خاک نرم را با خود حمل کرده و قلوه سنگها و سنگریزها را به جا گذاشته است. تخت عروس یکی از زیباترین مناطق کویری ایران است. در بالای تخت عروس در منظره جنوبی تپه های شن روان ، چال سلکنون و روستای مصر قابل رویت هستند. در منظره شمالی نیز تپه های وسیع شنهای روان معروف یه سیاه کویر، تخت شورو در شمال غربی، در صورت صاف بودن هوا کوههای دامغان، و باتلاقهای کویر مرکزی قابل رویت هستند. در قسمت غربی تخت عروس تپه شنی بسیار بلندی قرار دارد که در صورت صعود به آن می توان از موبایل نیز استفاده کرد. در قسمت دیواره های شرقی و نیمه شمالی، فرسایش اشکال پلکانی ایجاد کرده است. جنس خاک تخت عروس از توع خاکهای آهکی، کارن و ماسه است. مناظر دیدنی تخت عروس آنچنان بدیع و زیباست که هر بیننده ای را محسور می کند. برای رسیدن به تخت عروس باید از روستای مصر به سمت شمال حرکت کرد. بعد از گذر از روستای فرحزاد وارد دو راهی چال سلکنون شد و پس از طی مسافتی حدود ۳ کیلومتر وارد دو راهی دریاچه چال سلکنون شد. در این قسمت باید از چند تل شن عبور کرد. پس از عبور از دیواره شنی "دریاچه ی نمک سلکنون" و "تخت عباس" در قسمت شرق قابل رویت هستند. باید مسیر را به سمت شمال ادامه داد تا پس از طی ۶ کیلومتر و عبور از ۲ چال به تخت عروس رسید. مناطق کویری در عین زیبایی دارای طبیعتی خشن و پرخطر هستند و بدون تجهیزات کامل و راهنمای آشنا به منطقه، به این مناطق نباید سفر کرد: تارنمای کویرها و بیابان‌های ایران
ب - تخت عروس؛ حجله گاه - تختی پر زینت و آذین که عروس را بر آن نشانند: تارنمای پارسی ویکی
پ - تخت خواب عروس: تزیین تخت عروس یکی از بزرگترین دغدغه های عروس خانم ها است: تارنمای بیتوته
۶ - دهستان " تخت": در شهرستان های زنجان، گرگان، بندرعباس و بسیاری از شهرستان های دیگر ایران: تارنمای پارسی ویکی
۷ - تخت رستم: مشهور ترین آن ها در ایران عبارتست از:
الف - تخت رستم فارس: نام تختی است که در ۲٫۶ کیلومتری جنوبی نقش رستم قرار دارد. این محل در جنوب بزرگراه مرودشت- سعادت شهر ودربخش جنوبی رودخانه بلوار قرار دارد. این تخت به تخت گوهر هم شهرت دارد.: تارنمای ویکی پدیا
ب - آتشکده تخت رستم ملارد: یکی از آتشکده‌های مهم در دوران ساسانی بوده است که در ۲۰ کیلومتری باختر شهریار استان تهران روی کوه تخت رستم در نزدیکی روستای قجر تخت رستم در بخش جوقین جای دارد. این سازه باستانی در دوره ساسانی ساخته شده و در سال ۱۳۱۶ با شماره ۳۰۳ در فهرست آثار ملی جای گرفته است: تارنمای ویکی پدیا
باید یادآور ساخت علاوه بر ایران در شهر بلخ واقع در افغانستان نیز "تخت رستم" یافت می شود.
۸ - پایتخت/ تختگاه: مقر شاه - جای سکونت شخص اول مملکت: کتاب واژه نامه ی نوین تالیف محمد قریب و منابع گوناگون
۹ - تخت نرد (تخته نرد): کهن ترین بازی دنیاست که در میان مردم خاورمیانه و مردمان اروپای شرقی بسیار رایج است. در این بازی دو نفره، طرفین مهره‌های خود را بر اساس دو عددی که بر روی تاس نقش می‌بندد در جهت حرکت عقربه های ساعت یا خلاف آن حرکت می‌دهند و درآخر از صفحهٔ بازی خارج می‌سازند، در پایان بازیکنی برنده خواهد بود که زودتر همهٔ مهره‌های خود را از زمین بازی خارج نماید... کاوش های باستان شناسی در شهر سوخته نشان می‌دهد این بازی در ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در ایران وجود داشته است/ نوشتاری از همین نگارنده: تارنمای گزیده ای از نوشتارها
۱۰ - تخت روان: می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
الف - تخت روان: تختی است که سابقاً پادشاهان، اعضای خاندان سلطنتی، اعضای بلندپایه دربار، طبقه مرفه و اعیان در آن می‌نشستند و نوکران یا بردگان آن را بر دوش کشیده و حمل می‌کردند: بخش های انگلیسی و فارسی تارنمای ویکی پدیا
ب - تخت روان (تخت رونده): .تختی که در سواری پادشاهان باشد و در ولایات بر دو شتر راهوار هموار تعبیه کنند (آنندراج ) - تختی محمل مانند و دارای چهار دسته که بر دو قاطر آنرا بار کرده و مسافر در آن نشیند (ناظم الاطباء) - مرکب سرپوشیده ای است مثل هودج که اشخاص را بواسطه ٔ آن حمل و نقل می نمودند: تارنمای پارسی ویکی
پ - تخت روان: دهی از دهستان چالدران در شهرستان ماکوست دامنه ای است سردسیر و آب آن از چشمه و محصول آن غلات و شغل اهالی زراعت و گله داری است . صنایع دستی آنان جاجیم بافی است: کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران/ جلد ۴
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2017/06/blog-post.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
