سَنجاب یکی از انواع جوندگان از خانواده سنجابان است. این حیوان معمولاً بر بالای درختان زندگی می‌کند و از مشخصات آن داشتن دم بلند و پر پشت و دستهای کوتاه و پاهای قوی و تنومند و موی ظریف بدن و گوش های برجسته احاطه شده با پشم و چشم های بزرگ است. سنجاب در قاره آسیا، آمریکا، اروپا و آفریقا وجود دارد و در این نقاط جزو حیوانات خانگی محسوب نمیشود ولی در ایران بسیاری از افراد جامعه در چند سال اخیر به نگهداری از آن روی آورده اند: بسیاری از تارنماها
برخی از ویژگی های سنجاب
سَنجاب گونه‌های مختلفی دارد و در طبیعت از گردو، فندق، بلوط، میوه‌جات و دانه‌ها تغذیه نموده و در صورت دسترسی به لانه پرندگان بر تخم و جوجه پرندگان نیز تغذیه می‌کند. این حیوان ممکن است که توسط مار، پرندگان شکاری و روباه صید شود. از صفات مشهور سنجاب ذخیره سازی گردو و فندق در شکاف درختان و یا در زیر زمین جهت مصرف آنها در زمستان‌ها است و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهند که این حیوان حافظه‌ای بسیار قوی دارد و به راحتی می‌تواند محل دفن گردو و فندق را یافته و در زمستان که به دست آوردن غذا دشوار می‌شود از ذخیره غذای خود تغذیه نماید.
نژادهای سنجاب: سنجابها در سال ۱۸۱۷ میلادی توسط دانشمند المانی «جان فیشر ون والدهایم» در رده بندی علمی قرار گرفتند. خانواده سنجابها، پنج زیر خانواده دارد که این زیر خانواده‌ها به شرح زیر می‌باشند:
۱. زیر خانواده سنجاب‌های بزرگ: این زیر خانواده یک جنس به نام «سنجاب بزرگ آسیایی» دارد
۲. زیر خانواده سنجاب‌های کوتوله: این زیر خانواده یک جنس به نام «سنجاب کوتوله آمریکای جنوبی» دارد
۳. زیر خانواده سنجاب‌های آمریکایی: این زیر خانواده پنج جنس به نام‌های زیر دارد: سنجاب کوچک آمریکایی/ سنجاب زمینی کاکل دار برونیو/ سنجاب درختی آمریکایی و اروپا آسیایی/ سنجاب کوهستان مرکزی آمریکا/ سنجاب سرخ آمریکایی
۴. زیر خانواده سنجاب‌های درختی آسیایی که نه جنس دارد: سنجاب درختی شرقی/ سنجاب کوتوله آسیایی/ سنجاب نخل آسیایی/ سنجاب تراش گر/ سنجاب کوچک آسیایی/ سنجاب کوچک سولاوسی/ سنجاب بزرگ سولاوسی/ سنجاب سوندا/ سنجاب راه راه آسیایی
۵. زیر خانواده سنجاب‌های درختی آفریقایی که شش جنس دارد: سنجاب نخل آفریقایی/ سنجاب کمند/ سنجاب خورشیدی/ سنجاب کوتوله آفریقایی/ سنجاب فرچه‌ای/ سنجاب بزرگ آفریقایی.
سنجاب زمینی: اگر یک سنجاب زمینی با یک مار زنگی که در کمین او نشسته‌است مواجه شود، سنجاب سعی می‌کند که از خود دفاع کند و پاسخ دفاعی اش نیز بسیار خارق العاده و شگفت انگیز است. سنجاب زمینی معمولاً با مشاهده مار، آرام و بی سر و صدا سر جای خود ایستاده و در مقابل شروع به تکان دادن دم خود می‌کند، با پاهای خود شروع به پرتاب سنگ کرده و حتی ممکن است گاز نیز بگیرد. دم سنجاب زمینی به هنگام نبرد با مار زنگی بسیار گرم می‌شود و از خود امواج مادون قرمزی ساطع می‌کند که موجب به هم خوردن تعادل مار زنگی شده و باعث لغزیدن و لیز خوردن آن می‌شود. سنجاب‌های زمینی که در زبان انگلیسی پریری داگ نامیده می‌شوند در دالان‌های زیرزمینی که خود حفر می‌کنند زندگی می‌کنند. شکل ظاهری آنها شباهت چندانی به سنجاب‌های درختی نداشته و بیشتر شبیه به سگ آبی است. آنها بیشتر در علفزارهای آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. به دالان‌های زیرزمینی آنها شهر می‌گویند که در هر شهر بیش از هزار پریری داگ زندگی می‌کند: تارنمای ویکی‌پدیا
مهمترین گونه های سنجاب در ایران
سنجاب ایرانی: جثه ای متوسط، دمی بلند و پشمالو دارد که از نصف طول بدن بلندتر است. موهای پشت به رنگ خاکستری متمایل به قهوه ای و زیر بدن زرد رنگ است. رنگ موهای سر و سطح پشتی دم قرمز حنایی و زیر بدن زردرنگ است.
سنجابک درختی: جثه اش کوچکتر از اشگول است. مشخصة اصلی این حیوان وجود دو لکة اطراف چشمی سیاه رنگ است. چشمها درشت و گوشها کوچک بوده ولی از بین موها قابل رؤیت است. این سنجابک دارای دم بلند و پشمالو است و به رنگهای مختلفی مشاهده می شود. در نواحی جنگلی، رنگ موهای پشت، قهوه ای زیتونی و زیربدن، زرد روشن است، ولی در نواحی باز، رنگ پشت، خاکستری متمایل به زرد و زیر بدن، سفید است. این حیوان در نواحی جنگلی و پر درخت واقع در زیستگاههای مختلف زندگی می کند. سنجابک درختی شب گرد است و گاهی در طول روز نیز مشاهده می شود. غالباً بصورت انفرادی زندگی می کند. وی لانه اش را در بین شکاف سنگ ها، سوراخ درختان یا آشیانة متروک پرندگان ایجاد می کند.
سنجابک دم موشی: جثه اش از سایر سنجابها کوچکتر بوده و شباهت زیادی به موش دارد. دم کمی از طول سر و تنه کوتاهتر است. برخلاف سایر سنجابک ها، موهای دم بسیار کوتاه است، به طوری که حلقه های دم از بین آنها مشاهده می شود. رنگ موهای پشت، خاکستری مایل به اخرایی و زیر بدن، دستها و پاها سفید است. زیستگاه این حیوان نواحی صخره ای است.
سنجابک دم موشی ایرانی: این سنجابک از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به سنجابک دم موشی دارد ولی در جمجمه اش تفاوتهایی وجود دارد که وجه تمایز این دو گونه از یکدیگر است. سنجابک دم موشی ایرانی، برای اولین بار در دنیا، در ایران شناسایی و بعنوان یک گونة جدید معرفی گردیده است. از خصوصیات و عادات آن اطلاعات چندانی در دسترس نیست: بسیاری از تارنماها
آگاهی های بیشتر در مورد گونه ی سنجاب ایرانی
سنجاب ایرانی یا سنجاب قفقازی نوعی سنجاب است که در جنگل‌های پهن‌برگ قفقاز، آناتولی، زاگرس و مدیترانه شرقی زندگی می‌کند... سنجاب ایرانی در ایران بومی غرب کشور است و در مناطق جنگلی زاگرس از سردشت آذربایجان غربی تا مناطق چهارمحال، لرستان، کهگیلویه و فارس دیده می‌شود. مهمترین زیستگاه سنجاب ایرانی در ایران، جنگل‌های بلوط سردشت در آذربایجان غربی است. در عین حال بیشترین میزان شکار و قاچاق این جانور به منظور فروش آن به عنوان حیوان خانگی نیز در این منطقه صورت می‌پذیرد که همین امر باعث تهدید وضعیت بقای سنجاب ایرانی در کشور شده است. گذشته از آن بسیاری از این جانوران در هنگام و به دلیل حمل و نقل نادرست تلف می‌شوند که خود موجب افزایش نگرانی‌ها در این باره شده است. دیگر عاملی که حیات سنجاب ایرانی را تهدید می‌کند تخریب زیستگاههای آن در ایران است. اسکان عشایر و روستائیان دامدار مناطق غربی در جنگل‌های بلوط این منطقه سبب شده تا آنها برای تغذیهٔ دام‌های خود اقدام به بریدن شاخه‌های درختان بلوط نمایند که همین امر موجب خشکیدن درختان بلوط و در نتیجه از دست رفتن منبع غذایی اصلی سنجاب‌های این منطقه شده که خود تهدیدی جدی برای حیات سنجاب ایرانی به شمار می رود: تارنمای ویکی پدیا
نسل سنجاب ایرانی به دلیل جمع آوری میوه های بلوط توسط مردم و اسارت بی اندازه این حیوان توسط شکارچیان برای فروش، به شدت در حال کاهش و انقراض است: تارنمای خبرگزاری مهر
سنجاب در نوشتارها و کتاب ها
سنجاب: جانوری است معروف از موش بزرگتر و از پوست آن پوستین سازند و آنرا از ترکستان آورند (برهان) - جانوری است بزرگتر از موش و کوچکتر از گربه، مویش در نهایت نرمی و نزاکت و از پوست آن پوستین گرانبها سازند و این بیشتر در بلاد صقالبه و ترک باشد (آنندراج) - حیوانی است چون سمور و موی آن از سمور نرم تر است برنگ خاکستر: لغت نامه ی دهخدا/ تارنمای واژه نامه‌ی پارسی ویکی
سنجاب در برخی ترکیبات و اصطلاحات فارسی: سنجاب رنگ = به رنگ سنجاب - خاکستری رنگ - آسمانی رنگ/ فندق سنجاب رنگ = کنایت از زمین است (برهان)/ سنجاب پوش = آنکه پوست سنجاب پوشد - آنکه لباس از پوست سنجاب در بر کند/ سنجاب سای = سنجاب آسا - مانند سنجاب - سنجاب گون/ سنجاب گون = سنجاب رنگ - آبی رنگ - آسمانی/ باب سنجاب = گیاهی است دارویی و باریک و آن را آفتاب پرست نیز گویند: تارنمای واژه نامه‌ی پارسی ویکی
استفاده از واژه ی "سنجاب" در نامگذاری"بخش" و "ایل" سنجابی ایران: سنجابی بخشی در مغرب شهرستان کرمانشاه است. اهالی بخش سنجابی از ایل سنجابی و زبان آنان کردی است. این ایل به لحاظ مجاهدت‌ها و تلاش‌های وطن دوستانه مردم آن معروف است و سابقه ای طولانی در برابر ارتشهای متجاوز روسیه تزاری، عثمانی و انگلستان را دارد. بنا به روایتی نیز نام این ایل از یکی از مجاهدت های آن می‌آید. بنا بر این روایت، گفته شده که افراد این ایل در نبرد ایران برای بازپس گیری هرات (اکنون در کشور افغانستان قرار دارد) در دوران قاجار، بالاپوشی از پوست سنجاب در بر داشته اند و از این رو با نام سنجابی‌ها معروف شده‌اند. در زمان های پیشین، بالاپوش پوست سنجاب لباس گرانی بوده که تنها بزرگان و افسران آنرا می‌پوشیده‌اند: تارنمای ویکی‌پدیا
کتاب پرورش، نگهداری وبیماری های سنجاب تالیف دکتر احسان مقدس/ انتشارات نیلوبرگ/ چاپ زمستان ۱۳۹۰ خورشیدی/ در این کتاب به روش نگهداری از سنجاب، تغذیه، قفس، نژادهای سنجاب وهمچنین بیماری های سنجاب اشاره شده است: تارنمای نیلوبرگ
کتاب سنجاب ها (از مجموعه ی داستان برای کودکان) تالیف نادر ابراهیمی: بسیاری از تارنماها
" سنجاب ": در زنجیری از سروده ها
سنجاب در سروده ها: تارنمای گنجور
سنجاب در اشعار شعرای معاصر: تارنمای جستجو
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2017/08/blog-post_16.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
