ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی: ٢١ - سرزمین نوش آباد پایتخت ایران در دوران انوشیروان ساسانی

 در بخش های پیشین، ضمن آگاهی از موقعیت جغرافیایی "سرزمین نیاکان آریایی"، به پاره ای از نشانه های فرهنگی و جغرافیایی در برخی نقاط  این سرزمین اشاره شد. در این بخش، این نشانه ها  را در سرزمین نوش آباد با نام قدیمی "انوش آباد" پایتخت انوشیروان ساسانی پیگیری می کنیم:
موقعیت جغرافیایی
١ - نوش ‌آباد: شهری است در استان اصفهان ایران و نزدیک شهرستان کاشان که در ارتفاع ۹۰۰ متر از سطح دریا و در فاصله ی ٣ کیلومتری شهر آران و بیدگل واقع شده‌است. نوش ‌آباد دارای آب و هوای گرم و خشک در تابستان و سرد و خشن در زمستان است. نوش آباد دارای ۳۱ هکتار بافت تاریخی و طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ دارای ۱۲۴۷۶ نفر جمعیت است: تارنمای ویکی‌پدیا
٢ - نوش آباد: قصبه ای است از بخش آران شهرستان کاشان، در ٤ هزارگزی مغرب آران در جلگه ٔ معتدل هوائی واقع است. آبش از قنات ها، محصولش غلات و پنبه و تنباکو و ابریشم و انار و انجیر و انگور، شغل مردمش زراعت و گله داری و قالی بافی و پارچه بافی است. مزارع نورآباد، علاقه بند، غیاث آباد، معین آباد، محمدآباد، اسحاق آباد، دولت آباد، عبداﷲ آباد، تاج آباد، جلال آباد، میزانق ، شجاع آباد، تقی آباد، فیض آباد، شمس آباد، وازجرد، محمد آباد، همایون آباد، کدیش ، قوام آباد، احمد آباد، سعد آباد، ابراهیم آباد، فخر آباد، مرزن آباد، هاشم آباد، رحیم آباد، تورین، چاله، یحیی آباد، آب شیرین، قلولو جزو این قصبه است (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ٣): تارنمای لغت نامه دهخدا
٣ - نوش آباد : قصبه ای از بخش آران شهرستان کاشان، استان دوم، در ٤ کیلومتری باختر آران، در یک کیلومتری خاور راه آهن است. محصولش غلات، پنبه، تنباکو، ابریشم، انار، انجیر، انگور و صیفی می باشد: تارنمای فرهنگ واژگان فارسی به فارسی
٤ -  نوش آباد : از جمله مناطق باستانی و تاریخی است که در شمال استان اصفهان و به فاصله پنج کیلومتری از کاشان، شهر تپه های باستانی سیلک قرار گرفته  است و هنوز نشانه های اعجاز هنر مردمانی از دوره های سلجوقی تا قاجار را با خود به امانت دارد: تارنمای بنیاد فرهنگ کاشان
 پیشینه ی تاریخی
قدیمی ترین مأخذی که به نوش آباد اشاره دارد کتاب «الاعلاق النفیسه» ابن رسته (٢٩٠ هجری قمری) است. وی از نوش آباد بعنوان یکی از منزلگاههای راه بین ری و اصفهان نام می برد و این در حالی است که در این مأخذ اشاره ای به کاشان نشده است. آنگونه که در کتاب تاریخ قم ( نوشته شده در سال ۳۷۸ هـ ق) آمده‌ "انوشاباد این ده را از بهر آن بدین نام کردند که یکی از اکاسره (ساسانیان) بدان ناحیه بگذشت و به چشمه ای که آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش یافت. بفرمود تا به آنجا دهی بنا نهند و انوشاباد نام کردند": تارنمای ویکی‌پدیا
 وجه تسمیه ی نوش آباد
نوش آباد از انوشه (انوشه روان) به معنی بی‌زوال و جاویدان و بی‌مرگ می‌ باشد. جایی که خوش و خرم است و روان جاویدی دارد. در تذکره های "زیارات نوش آباد" و همچنین تذکره ی "امامزاده محمد هلال" از نوش آباد به عنوان دارالخلافه ی انوشیروان، دارالملک انوشیروان، پایتخت خاقان انوشیروان و شهر انوشیروان یاد شده است: تارنمای ویکی‌پدیا
 خسرو انوشیروان
خسرو یکم فرزند قباد یکم، معروف به خسرو انوشیروان (کسری نوشیروان، انوشه روان)، بیست و دومین پادشاه ساسانی، از سال ۵۳۱ تا سال ۵۷۹ میلادی بود: تارنماهای گوناگون
 تخته گاه یا بارگاه انوشیروان
یکی از نقاط تاریخی و دیدنی نوش آباد محلی به نام تخته گاه است. آنگونه که مردم می‌گویند در ابتدا این مکان آتشکده بوده و پس از اسلام به مسجد تغییر یافته ولیکن در این باره هیچگونه سند مکتوبی وجود ندارد و پژوهشی نیز صورت نگرفته ‌است. تخته گاه محلی است که بنا به گفته ی اهالی شهر زمانی بارگاه انوشیروان بوده و زنجیری داشته که یک سرش به آسمان وصل بوده و اگر گناهکاری دست به این زنجیر می‌گرفت و به بیگناهی خود قسم می‌خورد به آسمان می‌رفت. متأسفانه این مکان حفاظت نشده‌است: تارنمای ویکی‌پدیا
 خسرو انوشیروان و زنجیر او
انوشیروان پادشاهی بود که پس از سر و سامان دادن به کشور و ایجاد آرامش دستور داد زنجیری از درگاه تالار کسری بکشند و  زنگوله ای بر آن بیاویزند تا گاه و بی گاه هر داد خواهی بر آن دست زند و بانگ زنگوله ها به گوش او برسد و انوشیروان داد شخص دادخواه را بدهد. سعدی سراینده ی نامدار ایران درباره ی انوشیروان گفته است: بعد از هزار سال که نوشیروان گذشت/ گویند از او هنوز که بوده است عادلی و روانشاد دکتر باستانی پاریزی در کتاب معروف خود "کلاه گوشه نوشیروان" از این حکمران پیشین ایران به نیکی یاد کرده است: بسیاری از تارنماها
انوشیروان و دانشگاه جندی شاپور
نگاه کنید به نوشتارهایی به زبان انگلیسی از همین نگارنده در تارنماهای روزنه و ایرانیان
نگاهی به خدمات انوشیروان
محمد علوی نوش آبادي می نویسد: "نوش آباد را انوش آباد می گفتند. این نام را از اسم انوشیروان انتخاب کردند. اما انوشیروان کیست؟ او بین سال های ٥٣١ تا ٥٧٩ میلادی پادشاه ایران بود. انوشیروان مشهورترین و بزرگترین پادشاه ساسانی و یکی از تاثیر گذارترین شاهان ایران بوده است. در زمان او سلسله ساسانی (کسرا) به اوج عظمت خود رسید و پس از آن رو به ضعف رفت و تاریخ جدیدی برای ایران آغاز شد. در زمان او قصرهای باشکوه، شهرها، راه های تجاری، پل ها و سد های بسیاری ساخته شدند که برخی از آنها مثل سد دربند در قفقاز، قلاع گیلان و اترک تا این زمان نیز همچنان پا بر جا هستند. امپراتور روم شکست خورد و غرامت داد. مردمان صحراگرد مانند هیاطله و خزرها را که از روم حمایت می کردند و مرتکب قتل و غارت می شدند، مطیع کرد. ترک های آن طرف جیحون به جای خود نشستند و یمن نیز دست نشانده ایران گردید. انوشیروان هنر دوست و دانش پرور بود و عقاید مخالفان خود را تا جایی که به امنیت کشور لطمه وارد نمی کرد، تحمل می نمود. او خصایص مملکت داری را با صفات سرداری یکجا جمع کرده بود. به علاوه  شخصا به امور قضایی رسیدگی می کرد و احکام وی در تمام بلاد ایران اجرا می شد. از طرف دیگر اصلاحات او در امور داخلی ایران روح جدیدی به کالبد ایران دمید و ایرانی ها با علوم یونانی آشنا شدند. به فرمان او کتاب اوستا در یک مجموعه منظم جمع آوری شد. همچنین کتاب ارزشمند بیدپای هندی یا همان کلیله و دمنه به دستور او به ایران آورده شد و به زبان فارسی پهلوی ترجمه شد. در مقدمه شاهنامه ابومنصوری در این باره آمده است: از انوشیروان چیزی مانده است که از هیچ پادشاه نمانده است (یعنی کلیله و دمنه). دانشگاه پزشکی جندی شاپور در زمان او ساخته شد و می توان از آن به عنوان اولین دانشگاه پزشکی جهان با ساختار مدرن نام برد. در زمان او کتابخانه دانشگاه گندی شاپور بزرگترین کتابخانه جهان محسوب می شد. در دوره او، امپراتور روم که یک مسیحی متعصب بود، ٧ نفر از اساتید آکادمی روم را اخراج کرد و آنان به ایران و دربار ساسانیان پناه آوردند و با پیشواز گرم او روبرو شدند. در دربار کسری، هفتاد تن از بزرگترین دانشمندان آن روز ایران و جهان حضور داشتند که او را در امور مختلف کشورداری یاری می نمودند. اصلاحات وی روحی جدید در ایران دمید. او سیستم مالیاتی کشور را اصلاح نمود و دريافت ماليات را سهل و آسان تر از گذشته در نظر گرفت و به نوعى با مردم مدارا كرد. قانون مدونی برای اخذ مالیات بر اساس میزان دارایی های اشخاص وضع نمود تا هم درآمد پایداری برای دولت فراهم شود هم به طبقات کم درآمد فشاری وارد نیاید. او طبقه دهقان یا همان خرده مالکان را تقویت نمود و برخی مسئولیت های لشکری را نیز به آنان سپرد تا هم پشتوانه محکمی برای ارتش پدید آید هم از قدرت گرفتن بیش از حد اشراف جلوگیری شود. پس از اصلاحات مالياتى به اصلاحات نظامى پرداخت. توان ارتش ايران را در برابر هجوم بيگانگان افزايش داد و یک ارتش حرفه ای تشکیل داد. ارتش ایران در زمان او از نظر نظم و تشکیلات بسیار پیشرفته تر از ارتش روم بود. در دوره ساسانیان و بخصوص دوره انوشیروان، بازرگانی در نهایت رونق خود بود و ایران قطب اقتصادی جهان محسوب می شد. استفاده از پول یکسان در کشور و نوعی بانکداری نیز رواج داشت، بطوریکه واژه چک از زبان فارسی به زبانهای اروپایی رفته است. توجه وی به زراعت و صنایع و تجارت قابل توجه بود. گدا و ولگرد مجازات می شد. راه ها برای گسترش تجارت ساخت و مسافرین خارجه را با مهربانی پذیرفت. مسیحیان آزادی در ایران یافتند. در زمان او جنبش مزدک به وجود آمد. ولی به دست او سرکوب شد.  اما این جنبش ساختار جامعه را برای اقدامات انوشیروان مهیا ساخت. جنبش مزدک پیامی به ایرانیان و جهانیان داد که ستمگری و فشار روی مردم، پیامد خوبی ندارد. پس از آن انوشیروان و دستگاه او این پیام را دریافت و سياست ميانه روى را در پیش گرفت و اصلاحاتی را شروع کرد. شخصی که به انوشیروان در اصلاحات مملکتی کمک های زیادی کرده بود ، بوزرجمهر (بزرگ مهر) است .این شخص در ابتدا معلم هرمز پسر انوشیروان بود و چون شاه دانایی و لیاقت او را مشاهده کرد، او را به وزارت انتخاب نمود. او روی هم رفته، پادشاهی پرکار و کامیاب و مو فق بود و در نگاه کلان، جایگاه ایران را استوار ساخت. نام او به عنوان شاه عادل يا دادگر در ميان مردمان، تاكنون باقى مانده است و چون این کارها آرامش و رفاه را به مردم ایران برگرداند به انوشه روان معروف شد".
"اويي": شهر زيرزميني نوش ‌آباد و پیشینه ی تاریخی آن
نوش‌آباد داراي ديدنيهاي تاريخي است که مهم‌ترين آنها شهر زيرزميني با نام "اويي" مي‌باشد. اويي برگرفته از لفظي است که اهالي اين روستا به هنگام صدا کردن يکديگر از آن استفاده مي‌کنند و جالب است بدانيد که هنوز اين لفظ  در بين آنها رايج است. براي ورود به اويي از دو ورودي مي‌توان استفاده کرد. اين ورودي ها پله‌هاي آب انبارهاي قديمي شهر هستند. قابل ذکر است که اين دو ورودي از زير به يکديگر راه ندارند و کاملاً جدا مي‌باشند و هر کدام محدوده‌ اي را در بر مي ‌گيرند. ناگفته نماند که به علت تنگي دالان ها و کوتاهي سقف، افراد قد بلند و درشت هيکل به عنوان مثال از ورودي يک نمي‌توانستند وارد شوند. پیشینه ی تاريخی اين شهر زيرزميني به اواخر دوره ساسانيان و اوايل اسلام مربوط مي‌شود و فلسفه وجودي­ ساخت آن پناهگاهي در برابر هجوم دشمنان بوده تا افراد شهر موقتاً خود را ازچشم دشمنان مخفي کنند. همچنين اين مکان در فصل گرما حکم زيرزمين خنکي را داشته تا مردم به آن پناه ببرند که براي اين منظور تا دوره قاجاريه از آن استفاده مي‌کرده‌اند: تاریخ قم -  تصحیح  سید جلال‌الدین تهرانی
 برخی  آگاهی ها درباره ی شهر زيرزميني نوش ‌آباد
راه ‌های ورودی به این پناهگاه در محل های پر رفت و آمد شهر مانند بازار، قنات، مساجد و بعضا خانه ها قرار داشته تا در صورت بروز خطری مردم بتوانند به سرعت از گزند نیروی مهاجم در امان بمانند. ورودی‌های در نظرگرفته شده به صورت هنرمندانه ای پس از عبور از آن پوشیده می شدند به گونه ای که هیچ اثری از آنها به چشم نخورد. هر کدام از این طبقه‌ها به وسیله چاه‌های عمودی به هم ارتباط دارند. برای ساخت این شهر زیرزمینی هیچ گونه مصالحی به کار نرفته است و به نظر می‌رسد تا اواخر دوره قاجار هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. فضای داخلی علاوه بر اتاق‌های تو در تویی که به وسیله ی راهروهای خاص به یکدیگر متصل می‌شوند، شامل دست‌شویی‌ها، محل هایی برای قراردادن چراغ به منظور تامین روشنایی و همچنین ساختار هایی برای به دام انداختن دشمن در صورت ورود به این پناهگاه است. سفال‌هایی مربوط به قرن هفتم هجری قمری از نوش‌آباد به دست آمده ولی احتمالاً قدمت آن به قبل از اسلام برمی‌گردد. این شهر زیرزمینی محلی برای اختفا از دست دشمنان و ادامه زندگی در زمان محاصره بوده است. چنانکه می‌گویند مردم نوش‌آباد در زمان قاجار از ترس راهزن معروفی به نام «نایب حسین کاشی» به آن پناه می‌بردند. همچنین در زمان حمله ی مغول مورد استفاده قرار گرفته و شاید در زمان ساسانیان محل مخفی شدن اقلیت‌های مذهبی بوده است. در نزدیکی این دالان‌های تودرتوی زیرزمینی یک قلعه روی زمین قرار گرفته که به قلعه ی «سیزان» معروف است و به احتمال زیاد از درون این قلعه راهی به شهر زیرزمینی وجود دارد: تارنمای همشهری آنلاین
 نوش آباد: شهری با دو شهردار
در ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ علی اصغر شقایقی شهردار نوش آباد از انتصاب عباس شافعی به عنوان شهردار "اویی" شهر زیرزمینی این شهر خبر داد. علی اصغر شقایقی تاکید کرد: شهر نوش آباد از این پس با دو شهردار اداره می شود که کلیه امور شهر جدید نوش آباد به عهده شهرداری نوش آباد و کلیه امور تاریخی و میراث فرهنگی و گردشگری به عهده شهرداری شهرزیرزمینی خواهد بود که این تفویض اختیار و تفکیک وظایف مزیت اصلی نوش آباد به عنوان یک شهر گردشگری را تقویت خواهد کرد: تارنمای اویی نیوز پایگاه اطلاع رسانی نوش آباد
 برخی دیدنی ها و شنیدنی های نوش آباد
 شهر نوش آباد
https://www.youtube.com/watch?v=pS635DFrMuY
شهر زیرزمینی نوش آباد
https://www.youtube.com/watch?v=pRSiHapCv9c
شهر مخفی یا شهر زیرزمینی نوش‌آباد
http://www.chn.ir/NSite/FullStory/Video/?Id=102881&Serv=0&SGr=0
تصاویر شهر زیرزمینی نوش آباد
http://www.mashreghnews.ir/files/fa/news_albums/218577/3556/resized/resized_334359_948.jpg
تخریب بادگیر آب انبار شهر زیرزمینی نوش آباد
http://www.aftabir.com/news/2011/jul/02/images/28d03fae85bba351632e9497d96671ad.jpg

یادداشت پایانی
١ - علاوه بر "نوش آباد" در ناحیه ی آران و بیدگل (پایتخت ایران در دوران انوشیروان ساسانی)، تارنمای دهخدا به نقل از فرهنگ جغرافیایی ایران از دو بوش آباد دیگر واقع در بخش "خاش شهرستان زاهدان" و دهستانی در "حومه ٔ غربی شهرستان رفسنجان" نیز نام برده ‌است.
٢ - تارنمای خبر گزاری میراث فرهنگی در گزارش تصویری شهر مخفی یا شهر زیرزمینی نوش‌آباد، مطالب و نکات قابل ملاحظه ای را یادآور شده است  و علاقه مندان به این گونه آگاهی ها، می توانند به آن تارنما مراجعه نمایند.

دکتر منوچهر سعادت نوری

 منابع و مآخذ
موقعیت جغرافیایی نوش آباد: تارنمای ویکی‌پدیا - تارنمای دهخدا - تارنمای فرهنگ واژگان فارسی به فارسی
تاریخ قم: تالیف حسن قمی، ترجمه ی عبدالملک قمی، تصحیح  سید جلال‌الدین تهرانی. تهران، توس، ۱۳۶۱
بزرگترين شهر زير زميني جهان در ایران است - نوشتاری از "شراب قرمز" : تارنمای ایرون
برخی  آگاهی ها درباره ی شهر زيرزميني نوش ‌آباد: تارنمای همشهری آنلاین
نوش آباد شهری با دو شهردار: تارنمای اویی نیوز پایگاه اطلاع رسانی نوش آباد
خسرو انوشیروان: تارنماهای گوناگون
خسرو انوشیروان و زنجیر او: بسیاری از تارنماها
خسرو انوشیروان دادگر: تارنمای فرزند زمین
تخته گاه یا بارگاه انوشیروان: تارنمای ویکی‌پدیا
انوشیروان و دانشگاه جندی شاپور: نوشتارهایی به زبان انگلیسی از همین نگارنده در تارنماهای روزنه و ایرانیان
نگاهی به خدمات انوشیروان - نوشتاری از محمد علوی نوش آبادي: تارنمای نوش آباد ٢٠٠٧ بلاگ فارسی
برخی دیدنی ها و شنیدنی های نوش آباد: تارنمای یوتیوب و تارنمای خبر گزاری میراث فرهنگی

بخش های پیشین ایرانیان درپهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/04/blog-post_17.html
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2014/06/blog-post_4081.html