جاده ی قدیم ابریشم: جاده ی ابریشم راهی کاروان رو که از دوران باستان تا حدود ده ها قرن، در دو قاره ی آسیا و اروپا (اوراسیا)، از چین تا مدیترانه، مورد بهره برداری تجارتی، زیارتی و سیاحتی بوده است - علت نامگذاری - جادهٔ ابریشم یا راه ابریشم - تامین امنیت جاده ی ابریشم در دوران اشکانیان - جاده ی ابریشم در زمان ساسانیان - رقابت بین ایران و بیزانس و ترکان، بر سر راه ابریشم - سروده ای با اشاره به "جاده ی ابریشم" - نظریه ی یکی از منتقدین درباره ی تاریخچه ی جاده ی ابریشم - تاریخچه ی جاده ی ابریشم به زبان انگلیسی - ابریشم به زبان انگلیسی: تارنمای گزیده ای از نوشتارها
جاده ی جدید ابریشم
۱ - در اواخر دهه ۱۳۶۰ ش/ ۱۹۸۰ چین صنعت جهانگردی را در جاده ی ابریشم توسعه داد. محوطه های باستانی و تاریخی و نیز بخشی از دیوار چین و معبدهای پشت غارهای هزار بودا، مرمت یا بازسازی شدند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۳۷۰ ش/ ۱۹۹۱ و استقلال پنج جمهوری آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) و نیز گشایش مرزهای این جمهوری ها به روی تجارت بین المللی، بخش مرکزی جاده ی ابریشم گشوده شد. هنگامی‌که چین و همچنین کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی با مرمت ساختمان های قدیمی و پیوند دادن کاشغر به شبکه راه های چین و پرورش شتر برای سفرهای بیابانی، آماده بهره برداری از درآمد صنعت جهانگردی در ماورای پامیر می‌شدند، افغانستان هنوز درگیر اختلافات داخلی با انهدام آثار فرهنگی هزاران ساله، ویران کردن مجسمه های بزرگ بودا در بامیان و تاراج اموال موزه ی کابل و کاپیسا، بخشی از جاذبه های جهانگردی جاده ی ابریشم را از بین برد. در دهه ی آخر قرن بیستم به دلیل دگرگونی ها و رخدادهای دوران ساز در جهان، ضرورت احیای جاده ی ابریشم در دستور کار سازمان های جهانی قرار گرفت. از ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۷۷ـ ۱۹۸۸ سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، اجرای طرح «مطالعه ی جامع جاده ی ابریشم» را آغاز کرد. سازمان جهانی جهانگردی طرحی برای ارتقای جایگاه جاده ی ابریشم در بازارهای اصلیِ جهانی بنیان گذاشت. نخستین اجلاس جاده ی ابریشم با حضور نوزده کشور در مهر ۱۳۷۳/ اکتبر ۱۹۹۴ در تاشکند ازبکستان برگزار و بیانیه جاده ی ابریشم صادر شد. این سازمان در ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶ و ۱۳۷۶ ش/ ۱۹۹۷ بازار جاده ی ابریشم را در بازارهای جهانگردی بین المللی در برلین برپا کرد. در خرداد ۱۳۷۵/ ژوئن ۱۹۹۶ به دعوت دولت چین، گردهمایی جاده ی ابریشم با شرکت ۲۵ کشور در شهر شیان برگزار و خواستار صدور «ویزای جاده ی ابریشم» شد. در دی ۱۳۷۶/ ژانویه ۱۹۹۷ اجلاسی درباره جاده ی ابریشم با شرکت مقامات عالی رتبه نوزده کشور در شهر نارای ژاپن برگزار شد. دومین اجلاس بین المللی جاده ی ابریشم نیز در تابستان ۱۳۷۶ ش در تهران برگزار شد: تارنمای ویکی
۲ - پایگاه مطالعاتی راه ابریشم (در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ پایگاه مورد تصویب قرار گرفت): ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه و محل پیوند شرق به غرب، دارای جایگاه قابل تأملی بوده است و راههای مختلف از جمله راه شاهی، راه ادویه در کنار راه ابریشم و .... نقش مؤثری در تبادلات اقتصادی، فرهنگی ایفا مینموده است. تعامل جهانی از طریق راه، اساسیترین رکن توسعه و سعادت این سرزمین به شمار میرود. علاوه بر ظرفیتهای طبیعی محیط، راهها نقش پررنگتری در توسعه و رونق شهرها داشتهاند. تمام شهرهای بزرگ و تمدن ساز ایران مثل مرو، نیشابور، ری و تبریز بر سر تقاطع شاه راههای جهانی قرار داشتهاند. پس راه همواره با خود رونق و ظرفیت به همراه میآورده است. راه ابریشم نیز از زمرهی راههایی است که به ویژه در سالهای اخیر در مجامع بین المللی مطرح شده و عامل پیوند دهندهی کشورها در جهت همگرایی و صلح بین المللی بوده است. این شاهراه یکی از مهم ترین عوامل توسعه و پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری بوده است. از این جهت است که مطالعه درباره جاده ابریشم را مطالعه درباره جنبههای مهم فرهنگ و روابط بین آنها میتوان قلمداد نمود. به تعبیری این جاده در طی ده هزار سال نقشی عظیم در نقل و انتقال دست ساختههای مازاد تولید، فرهنگها، آئینها، فناوری، ایجاد و توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی و نزدیکی ملتها بر عهده داشته است. در طی سالهای اخیر فعالیتهای محدود و تنها در حوزهی راه ابریشم به صورت پراکنده و در قالب طرح، پژوهش و همایش انجام پذیرفته است؛ به همین دلیل لازم است در این زمینه پژوهش و مطالعات لازم صورت پذیرد. با توجه به نبود مطالعات منسجم و هدفمند در کشور لزوم تشکیل پایگاه مطالعات راه ابریشم در پژوهشگاه ضرورت مییابد؛ تا بدینوسیله بتوان این مرکز تبدیل به مرجع ملی و بین المللی در خصوص راههای تاریخی شده و از زوایای گوناگون، مطالعات گسترده و منسجمی در پیشبرد اهداف پیش بینی شده در خصوص راه ابریشم انجام شود: تارنمای پژوهشکده ی بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی
۳ - پروژه‌ی غول‌آسای دولت چین برای بازسازی "جاده‌ی تاریخی ابریشم": دولت چین قصد دارد "جاده‌ی ابریشم" را بازسازی کند؛ جاده‌ای که باید آسیای مرکزی را به اروپا متصل کند. بدین منظور شاهراه‌ها، ریل‌ها و لوله‌های نفت زیادی ساخته خواهد شد. ناظران این را "پروژهای برای تسخیر جهان" می‌نامند. مجله‌ی آلمانی "اشپیگل" در گزارشی اختصاصی به معرفی پروژه‌ی غول‌آسای دولت چین برای بازسازی "جاده‌ی تاریخی ابریشم" پرداخته و آن را تلاشی برای "تسخیر جهان" نامیده است. در این گزارش آمده که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری ۶۳ ساله‌ی چین و دبیرکل حزب کمونیست این کشور، قصد دارد اسطوره‌ای را زنده کند و "جاده‌ی ابریشم تازه‌ای" بسازد. این جاده در امتداد جاده‌ی ابریشم تاریخی ساخته خواهد شد که زمانی بزرگ‌ترین راه تجاری بود. مدت‌هاست که رئيس‌جمهوری چین هر بار در سخنانش به این پروژه اشاره می‌کند و از "یک خط کمربندی و یک جاده" سخن می‌گوید. این پروژهای غول‌آسا خواهد بود که حدود ۶۰ کشور در آن شرکت خواهند داشت، یعنی نیمی از جمعیت زمین. دولت چین در این چارچوب قصد دارد نه تنها مسیری تجاری بسازد، بلکه همچنین می‌خواهد زیرساخت‌های خود را در ابعادی بزرگ گسترش بخشد. پکن بدین‌منظور ۴۰ میلیارد دلار آماده کرده است. این پول صرف ساختن اتوبان‌ها، خطوط آهن، لوله‌های نفت و گاز و بنادری از لیتوانی تا شاخ آفریقا، از سری‌لانکا تا اسرائیل، و از پاکستان تا ایران خواهد شد. دو خط آهن نیز به آلمان کشیده خواهد شد: از شن‌ژو به هامبورگ و از چونگ‌گینگ به دویسبورگ.
پکن به منظور تأمین مالی این پروژه‌ی غول‌آسا حتی به تأسیس یک موسسه‌ی مالی اقدام کرده است که "بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیا" نام دارد. رئیس‌جمهوری کنونی چین سال‌ها از این موضوع رنج می‌برد که واشنگتن به کشورش اجازه نمی‌داد در سازمان‌های بین‌المللی مانند بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول حرفی برای گفتن داشته باشد. به همین دلیل در ژوئن سال ۲۰۱۵ بر خلاف خواست و اراده‌ی ایالات متحده آمریکا، ۵۷ کشور طرح تأسیس بانک یادشده را امضا کردند که در میان آنها بریتانیا، فرانسه و آلمان هم به چشم می‌خوردند. هر گاه چینی‌ها پروژه‌ی بزرگی را تدارک می‌بینند، هر کشوری مایل است در آن سهیم باشد. اما پرسش اصلی این است که هدف چین از بازسازی جاده‌ی ابریشم چیست؟ آیا رهبران این کشور می‌خواهند همسایگان دور و نزدیک چین را به هم مرتبط سازند و آنطور که تبلیغات رسمی این کشور می‌گوید: جهان را به هم نزدیک‌تر کنند؟ آیا شرکت‌های چینی به جهان‌روایی (گلوبالیزاسیون) نیازمندند تا به اقتصاد خودشان که دارد درجا می‌زند تکانی بدهند و راههای صادراتی تازه‌ای برای مازاد تولید کالاهای خود بیابند و راههای وارداتی نفتی به کشور خود را تضمین کنند؟ یا پکن تلاش می‌کند سیطره‌ی سیاسی غرب را درهم بشکند و برنامه‌ای برای تسخیر جهان دارد؟
هم اکنون در کاشغر مهندسانی به سفارش چین مشغول کار بر روی پروژه‌ی بزرگی هستند. قرار است در آنجا کریدوری اقتصادی ایجاد گردد. جاده‌ای کوهستانی به پاکستان در این منطقه ساخته خواهد شد که قرار است از تنگه‌ی خونجراب عبور کند و به بندر قوادار در دریای عرب منتهی گردد. روی میز کار مهندسان نقشه‌هایی به چشم می‌خورد که از خطوط آهن بلند پروازانه و ماجرا جویانه ای به قرقیزستان و قزاقستان حکایت می‌کنند. این از نظر فنی چالش بزرگی است. اما از زمانی که چینی‌ها موفق شده‌اند خط آهنی به مسیر تبت در ارتفاعات ۵ هزار متری بسازند، همه چیز ممکن به نظر می‌رسد. از هم‌اکنون میتوان دید که رهبران حزب کمونیست چین در راههای ترانزیتی در مسیر آسیای مرکزی و مناطق اقتصادی تازه، پول هنگفتی سرمایه‌گذاری می‌کنند. استاندارد زندگی مردم کاشغر بالا رفته است و در اورومچی مرکز این ایالت، دو پارک فن‌آوری مدرن که از مشوق‌های مالیاتی برخوردارند، توانسته اند فرصت های شغلی زیادی ایجاد کنند. در منطقه‌ی خودمختار "شین‌جینگ" نرخ رشد اقتصادی به ۹ درصد رسیده است، یعنی از هر نقطه‌ای در چین بالاتر است.
پکن انتظار دارد که مردم منطقه به خاطر این رفاه سپاسگزار باشند، ولی سخت اشتباه می‌کند. زیرا برای بیشتر مردم اویغور یک چیز مهم‌تر از بالا رفتن کمیت کالاهاست. آنان از دولت چین انتظار دارند که نسبت به اویغورها و دین اسلام رفتار احترام‌آمیزی داشته باشد. اما چنین انتظاری برآورده نمی‌شود، بلکه بر عکس مسجدها با دوربین‌های ویدیویی کنترل می‌شوند، مردان مسلمان اجازه ی داشتن ریش بلند را ندارند و مسئولان کودکان اویغور را مجبور می‌کنند که در ماه رمضان روزه‌ی خود را بشکنند. اگر چه نخبگان سیاسی و اقتصادی از کمک‌های مالی پکن و فرصت‌های به دست آمده استقبال می‌کنند، اما جمعیت محلی در شین‌جیانگ جاده‌ی تازه‌ی ابریشم را با بدبینی می‌نگرند و بیم آن دارند که نفوذ چینی‌های "هان" در منطقه افزایش یابد. در حال حاضر دو شرکت هوایی از ارومچی به بزرگ‌ترین شهر قزاقستان یعنی آلماتی پروازهای منظم دارند. از راه زمینی هم خطوط آهن و جاده‌های تازه این دو شهر میلیونی را که با هم ۱۵۰۰ کیلومتر فاصله دارند، به یکدیگر وصل می‌کنند. قرار است در مناطق مرزی این بخش یک منطقه‌ی تجارت آزاد مشترک ایجاد گردد. قرقیزستان در استراتژی جاده‌ی ابریشم برای رهبران چین نقشی کانونی بازی می‌کند. تصادفی نیست که رئيس‌جمهوری چین در سپتامبر ۲۰۱۳ در سفر به این کشورو در دیدار با همتای قرقیز خود نصرت‌الله نظربایف از "پروژهای بزرگ" سخن گفت. نظربایف نیز شادمانی خود را از سخنان رهبر چین پنهان نکرد. وزیر راه و ترابری قرقیزستان نیز تصریح کرد که کشور او در پنج سال آینده چند میلیارد دلار صرف نوسازی قطارها و خطوط آهن خواهد کرد (گزارش دویچه وله): تارنمای عصر نو
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/09/blog-post_9.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/06/blog-post_61.html
