اشاره: تات های ایران از اقوام ایرانی‌تبار هستند و به شکل پراکنده و نقطه‌ای در شمال ایران (از آذربایجان تا شمال خراسان) زندگی می‌کنند. بیشتر جمعیت تات‌های ایران در استان‌های مرکزی، قزوین، البرز، تهران، اردبیل، گیلان، زنجان و خراسان شمالی دیده می‌شوند: تارنمای ویکی پدیا
۱ - بجنورد
وجه تسمیه: در منابع قدیمی و فرهنگ‌های لغت نام این شهر، «بیژن‌گِرد» یا بیژن یورد آورده شده‌است. و بیژن‌گرد (بجنورد) به معنی «ساختهٔ بیژن» و «آبادشده به دست بیژن» است. در دوران باستان پسوند “گرد” در نام بسیاری از شهرهای ایران بکار می‌رفته و از جمله در نام شهرهایی چون بروجرد (بروگرد)، دستجرد (دستگرد)، سوسنگرد، دارابگرد، و… می‌توان دید. پسوند “گرد” بگونه‌ی “کرت” از زبان فارسی کهن به زبان ارمنی نیز وارد شده و در نام بسیاری از شهرهای ارمنستان می‌توان آن را یافت (برای نمونه استپاناکرت). شهر بیژن‌گرد نیز بر اساس حکایت بیژن و منیژه، در شاهنامهٔ فردوسی، مکانی بوده که منیزه، بیژن را از چاه نجات داده و شهری در آن مکان بنا کرده است. از نام های دیگر بجنورد که آثار بازمانده آن نیز وجود دارد به "کهنه کند" و نیز "چرمغان" می توان اشاره کرد: تارنمای سیری در ایران
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی: بجنورد مرکز استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران است و از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه است.... منطقه ی بجنورد در دوران ماد و هخامنشی، بخشی از ساتراپی پارت قلمداد می شده و از دورهٔ اشکانی، در این ناحیه ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان شناسایی شده اند. وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو، از آثار تاریخی دورهٔ ساسانی نیز، نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن می‌نماید: تارنمای ویکی پدیا
برخی دیدنی ها و شنیدنی های بجنورد در این زمانه
جاذبه های گردشگری:عمارت سردار مفخم - عمارت آینه‌خانه مفخم - گردشگاه بش قارداش (پنج برادر) -گردشگاه بابا امان: تارنمای ویکی پدیا
رقص محلی بجنورد: تارنمای یوتیوب
۲ - بیرجند
وجه تسمیه: نام اصلی این شهر، بیرجند است که به صورت‌های برجند، برجن، برکن و بیرگند نیز آمده است. "لباف خانیکی" در مقاله خود تحت عنوان «تأملی در نام بیرجند»، بیرجند را مرکب از دو جزء «بیر» و «جند» می‌داند. «بیر» در پارسی باستان به معانی رعد و برق، صاعقه و طوفان و «جند» که معرّب «کند» است به زبان فرارودی به معنی مکان و شهر آمده است. با توجه به نام هایی مانند تاشکند، خجند، سمرقند، این وجه تسمیه درست تر به نظر می‌رسد.
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی: بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان بیرجند در شرق ایران است. بیرجند، احتمالاً در اواخر حکومت ساسانیان و توسط زرتشتیان یزدی و کرمانی به عنوان منزلگاهی در حاشیه ی کویر و در مسیر عبور از کویر به سمت شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر بنا شده‌است. وجود محله ای به نام گبرآباد در بافت قدیمی شهر، کاوش های به عمل آمده از قلاع دختر در «بند دره» و «قلعه دره»، و نیز کتیبه ی به‌دست آمده از کال جنگال در روستای رچ از توابع خوسف، «تخته سنگ لاخ مزار» واقع در روستای کوچ، سنگ نگاره و کتیبه های پهلوی اشکانی در دره ی «استاد تنگل»، حکایت از قدمت چند هزار ساله ی بیرجند دارد. همچنین وجود گورستان های زرتشتی در اغلب روستاها و نیز وجود آتشکده های سفلی و علیا. دال بر قدمت تاریخی این منطقه است،..
گویش بیرجندی از گویش‌های فارسی نو است که نسبت به فارسی معیار (زبان رسمی و فارسی رایج در ایران) کمتر دچار تغییر شده است و از اینرو بسیاری از ویژگی های کهن زبان فارسی را نگه داشته است. دکتر محمود رفیعی در مقدمه ی واژه‌نامه گویش بیرجند می نویسد که چون بیرجند در نزدیکی کویر و در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است، در گذر تاریخ کمتر مورد تاخت و تاز و هجوم قرار گرفته و در نتیجه گویش آن نیز دست نخورده باقی مانده‌است: تارنمای ویکی پدیا
بيرجند و مردمان آن: ناحیه‌ای که بیرجند جزء کوچکی از آن را تشکیل می دهد، قهستان نام داشت. این ناحیه از یک سو به دلیل کوهستانی بودن، پناهگاه نهضت هایی نظیر اسماعیلیان بوده است، از سوی دیگر، به سبب خشکی اقلیمی و وجود بیابان هایی که به آب و هوای شبه جزیره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابی که از جور خلفای عباسی و حاکمان وقت می‌گریخته اند، قرار داشته است و این گریختگان به این منطقه پناه می آوردند. در اسطوره های تاریخی، بنای قهستان را به سام بن نریمان نسبت می دهند و آن را بخشی از قلمرو فریدون، پنجمین پادشاه پیشدادی می دانند. این شهر در حال حاضر، یکی از شهرهای مهم جنوب خراسان و یک از مراکز عمده تجاری و اقتصادی است: تارنمای تاریخ ایران
مردم بيرجند از نژاد آريايي و ايراني هستند كه از دوران باستان در اين سرزمين ساكن شده اند. شماري خانوار عرب نيز در بيرجند زندگي مي كنند. مردم بيرجند به زبان فارسي و لهجه‌ي بيرجندي سخن مي‌گويند. در گفتار آنان واژگان پارسي پيشين شنيده مي شود. زبان عربي به طور پراكنده در بين شماري از مردم ناحيه، به ويژه عرب‌ها رواج دارد: بسیاری از تارنماها
برخی دیدنی ها و شنیدنی های بیرجند در این زمانه
جاذبه‌های گردشگری: ارگ کلاه فرنگي - قلعه ي بيرجند - باغ اکبريه - باغ و عمارت شوکت آباد... : تارنمای بیتوته
رقص بیرجندی: تارنمای یوتیوب
ترانه ی " ای یار جانی"/ از اینجا تا به بیرجند سه گُداره - اجرا: سیما بینا
ترانه ی " ای یار جانی"/ از اینجا تا به بیرجند سه گُداره - اجرا: سیما بینا
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
