۱۳۹۸ اردیبهشت ۲۰, جمعه

نگاهی به "مصر" و روابط تاريخي آن با ایران

 Map indicating locations of Iran and Egypt
وجه تسمیه ی واژه ی مصر
 نام مصر از ریشهٔ سامی است و با نام ‌های دیگر زبان سامی برای مصر هم‌ ریشه است. در فارسی باستان، مِصر را "مودرایه" و" مودرایا " می خواندند. نام مصر به معنی " دو تنگه" است و به جدایی میان دو دودمان در بخش ‌های شمالی و جنوبی مصر اشاره دارد. واژهٔ مصر در اصل خود معانی شهر، تمدن، کلان‌ شهر، زمین، و مرز هم می‌داده ‌است
برخی از ویژگی های جغرافیایی مِصر
مِصر با نام رسمی جمهوری عربی مصر کشوری در شمال شرقی قاره آفریقا است و شبه جزیره سینا هم که در قاره آسیا قرار گرفته بخشی از قلمرو این کشور است. مصر در جنوب دریای مدیترانه و غرب دریای سرخ قرار داشته و از غرب با لیبی، از جنوب با سودان و از سوی شبه جزیره سینا با اسرائیل و نوار غزه در فلسطین مرز زمینی دارد. مصر پرجمعیت‌ترین کشور در خاورمیانه و بعد از نیجریه و اتیوپی، سومین کشور پرجمعیت در قاره آفریقا است. اکثر جمعیت ۱۰۰ میلیون نفری آن در کنار رود نیل زندگی می‌کنند. کرانه‌های رود نیل منطقه‌ای است که ۴۰ هزار کیلومتر مربع یعنی حدود یک بیست و پنجم این کشور و تنها زمین‌های بارور آن را تشکیل می‌دهد. بخش عمدهٔ این کشور که در مجموع ۱ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد، از بیابان تشکیل شده و جمعیت پراکنده‌ای را در خود جای داده‌است. حدود نیمی از جمعیت مصر شهرنشین هستند که بیشتر آنان در دو شهر بزرگ قاهره و اسکندریه، دیگر شهرهای دلتای رود نیل و حومه آن‌ها زندگی می‌کنند
مصر باستان و فرمانروایی ایرانیان بر مصر
مصر باستان به تمدنی در شمال شرقی آفریقا در درهٔ رود نیل گفته می‌شود که در دورهٔ زمانی میان ۳۰۰۰ پیش از میلاد تا زمان تسخیر مصر بدست اسکندر مقدونی وجود داشت. تمدن مصر باستان نمونه‌ای از شاهنشاهی‌های بنا شده بر اصل آبیاری است. به فرمانروایان مصر باستان فرعون گفته می‌ شد. تمدن مصر باستان در سال ۳۱۴۰ پیش از میلاد یعنی زمانی که دو قلمروی مصر سفلی و مصر علیا تحت پادشاهی نخستین فرعون به نام "نارمر' که برخی او را "منس" می‌نامند، به وحدت سیاسی رسیدند شکل گرفت. مصر باستان در دورهٔ دراز تمدن خود چندین بار زیر فرمانروایی نیروهای بیگانه از جمله ایرانیان هخامنشی درآمد. سالشمار فرمانروایی ایرانیان بر مصر در دوران هخامنشیان و پس از آن، این چنین است
در سال ۵۲۵ پیش از میلاد سپاه ایران تحت فرماندهی کمبوجیه دوم دومین شاه هخامنشی، سرزمین مصر را کاملاً ضمیمه قلمرو پادشاهی این دودمان کرد
در سال ۴۸۵ پیش از میلاد خشایارشا شورش مصر را سرکوب کرد و برادرش هخامنش را به عنوان فرماندار ساتراپی مصر منصوب کرد
در سال ۴۰۵ پیش از میلاد در دوران داریوش دوم مصر از خاک ایران جدا شد
در سال ۳۴۲ پیش از میلاد در دوران اردشیر سوم مصر باز پس گرفته و به خاک ایران ملحق ‌شد. این فتح پس از چندین حمله در طول یک دهه، نصیب امپراتوری هخامنشی گردید
در سال ۱۶۸ پیش از میلاد مصر توسط آنتیوخوس چهارم پادشاه سلوکیان تخلیه گردید
دوران فرمانروایی ایرانیان بر مصر
در دورهٔ هخامنشیان، مصر دو بار توسط هخامنشیان فتح شد. در حکومت نخست هخامنشیان در مصر، در سال ۵۲۵ پیش از میلاد نخستین حکومت هخامنشیان بر مصر آغاز شد. دودمان بیست و هفتم مصر دوره‌ای از تاریخ مصر باستان میان ۵۲۵ تا ۴۰۲ پیش از میلاد مسیح است که در آن این کشور زیر سلطه شاهنشاهی هخامنشی در می‌آید و یکی از ساتراپی‌های ایران می‌شود. واپسین فرعون دودمان بیست و ششم مصر، پسامتیخ سوم، در سال ۵۲۵ پ. م. در جریان نبرد پلوسیم در شرق نیل از کمبوجیه ی دوم شکست خورد. مصر از آن پس به همراه قبرس و فینیقیه جزو ساتراپی ششم ایران شد. این هنگام را آغاز دوره نخست فرمانروایی ایرانیان بر مصر می‌خوانند. پس از دوره‌ای از استقلال که در آن سه دودمان محلی مصر فرمانروایی کردند  اردشیر سوم دره نیل را دوباره گشود و برای دوره کوتاهی دودمان سی و یکم مصر را پایه‌گذاری کرد
اقدامات داریوش هخامنشی در ساتراپی مصر
یکی از مهم ترین اقدامات داریوش هخامنشی قراردادن مصر به عنوان یکی از ولایات ایران بود. این اقدام برابر با ٤ ژوئیه سال ٤٨٩ پیش از میلاد صورت گرفت. وی قلمرو امپراتوری ایران را به ٣٠ ایالت تقسیم کرد و هر ایالت را ساتراپی نامید و دستور داد که با تاسیس پستخانه ارتباط مردم این ایالت ها با هم تامین شود و داد و ستد با پول انجام شود (سكه هایی که ضرب کرده بود). مصر یكی از ساتراپی های ایران آن زمان بود که داریوش توجه خاصی به آن داشت. هرودت تاریخ‌دان یونانی که سیاحت‌های متعدد در ممالک مشرق قدیم کرده و تحقیقات خود را راجع به احوال و تاریخ این ممالک نوشته، در کتاب سومش نام قسمت‌های مالیات دهنده و مقدار مالیات و خراج هر ساتراپی را آورده‌ و در مورد ساتراپی مصر چنین نگاشته است: ساتراپی مصر، همراه با لیبی ‌های سرحدی و شهرهای سیرین و بریقه ۷۰۰ تالان می‌پرداختند، به اضافهٔ این پول، از سهم ماهی گیری در دریاچهٔ موریس و ۱۲۰،۰۰۰ بوشل گندم هم برای خرج سپاه هخامنشی که در دژ سفید واقع در ممفیس مستقر شده‌ بودند، مصرف می‌شد می‌ گویند ششمین مردی که به تدوین قانون مصر پرداخت، داریوش پدر خشایارشا بود؛ زیرا او از بی قانونی سلف خود کمبوجیه، که در رفتار او با مقدسات مصر بروز یافته بود، خمشمگین بود و بر آن شد تا زندگی توأم با فضیلت و احترام به خدایان در پیش گیرد. تأیید قاطع این موضوع در پاپیروس عامیانهٔ شمارهٔ ۲۱۵ کتابخانهٔ ملی پاریس یافت می ‌شود. این متن در سدهٔ سوم پ. م نوشته شده است و در کنار متن، گزارشی از حکم داریوش در سال ۵۱۸ پ. م دیده می‌شود: داریوش فرمان می‌دهد که خردمندان از میان سپاهیان و مردان مذهبی و دبیران گرد هم آیند و تمام قانون‌های مصری را که تا سال ۴۴ سلطنت آماسیس (سال ۵۲۶ پ. م) جاری بوده‌اند، به نوشته درآورند
روابط تاریخی، فرهنگی و سیاسی ایران و مصر
ایران و مصر روابط تاریخی، فرهنگی و سیاسی بسیار با یکدیگر دارند. رابطهٔ سیاسی این دو کشور تا قبل از انقلاب ۵۷ در ایران در بالاترین سطح قرار داشت. اما پس از انقلاب روابط این دو کشور پایین آمد. ایران در سال ۱۹۷۹ میلادی در اعتراض به امضای قرارداد صلح کمپ دیوید بین قاهره و تل آویو روابط خود را با مصر قطع کرد. پس از انقلاب مصر در ۲۰۱۱ میلادی دو کشور تلاش‌ هایی را در جهت گسترش روابط آغاز کردند. محمدعلي فيروزآبادي در نوشتاری  پیرامون "روابط ایران و مصر در در گذر تاريخ" یادآور می شود: بر پايه متون و اسناد تاريخي، روابط ايران و مصر به عنوان دو كانون تمدن شرق به دوران باستان باز مي گردد. اين روابط با فرمان كوروش و تسلط كمبوجيه بر مصر آغاز مي شود. سپاهيان ايران پس از تسلط بر اين كشور طر ح هايي براي حفر كانالي ميان درياي مديترانه و درياي سرخ تهيه مي كنند و به فرمان داريوش به آموختن تقويم و طب از مصريان مي پردازند. مصر يها نيز در مقابل نظام آبياري و قنات را از ايرانيان مي آموزند. علاوه بر آن به دستور داريوش كتابخانه هايي در مصر تاسيس مي شود و بعدها مردم مصر نوروز و مهرگان ايراني را پاس مي دارند. اين روابط به دنبال حملات اسكندر مقدوني به ايران تحت تاثير روابط خصمانه و متشنج ايران و روم قرار مي گيرد اما پس از پيدايش اسلام و گسترش آن به شرق و غرب مردم ايران و مصر نيز به اسلام گرويدند و برخي از فرماندهان ايراني در تصرف مصر به نيروهاي ارتش اسلام ياري رساندند و به اين ترتيب ايرانيان تا قرن ها در مصر حضور داشته و حتي برخي واليان مصر نيز تبارايراني داشتند
ایمهوتِپ پزشک و دانشمند همه ‌چیز دان مصر باستان
چنانکه اشاره شد در دوران فرمانروایی هخامنشیان بر مصر به فرمان داريوش ایرانیان به آموختن طب از مصريان پرداختند. باید یادآور شد که مصر به خاطر "ایمهوتِپ" پزشک و دانشمند همه ‌چیز دان مصر باستان، در تاریخ پزشکی جهان جایگاه ارزنده ای دارد. بسیاری از پژوهشگران، ایمهوتِپ (۲۶۵۰ تا ۲۶۰۰ پیش از میلاد) را هم ردیف بقراط یا هیپوکراتس (۴۶۰ تا ۳۷۵ پیش از میلاد) بزرگ ‌ترین پزشک و حکیم یونانی می دانند.  ایمهوتِپ در زمینه ی مراقبت و درمان مجروحین و آسیب دیدگان بنا و احداث اهرام ثلاثه ی مصر بسیار فعال بود
روابط تاریخی ایران و مصر در دوران پهلوی
آغاز مناسبات سياسي نوين ايران با مصر به زمستان سال ۱۳۰۰ خورشيدي و همزمان با اعلام استقلال اين كشور از انگلستان بازمي گردد. در آن زمان كه احمد شاه قاجار آخرين سال هاي پادشاهي خود را مي گذراند و زمام امور كشور در عمل در اختيار سردار سپه (رضاشاه پهلوي بعدي) بود، دولت وقت ايران بيدرنگ استقلال مصر را به رسميت شناخت و سركنسولگري ايران در قاهره را به سفارت ارتقا داد. البته اين سفارت تا هنگام انقراض سلسله قاجار در سال ۱۳۰۴ فعال نبود اما پس از تاجگذاري رضاشاه در سال ۱۳۰۵ اولين قرارداد مودت و دوستي ميان دو كشور در سال ۱۳۰۷ به امضا رسيد. بنا بر گزارش تارنمای ویکی‌پدیا:خواهر ملک فاروق پادشاه مصر (از ۱۹۳۶ تا ۲۶ ژوئیه ۱۹۵۲) مشهور به "فوزیه" نیز از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۸ نخستین همسر محمدرضا شاه پهلوی بود.  محمدرضا شاه پهلوی و محمد انور سادات، رئیس‌جمهور مصر (از ۱۵ اکتبر ۱۹۷۰ تا ۶ اکتبر ۱۹۸۱ )، در خارج از محدوده دیپلماتیک، با یکدیگر دوستان صمیمی و نزدیک بودند. در طول جنگ یوم کیپور (از ششم تا بیست ‌و پنجم اکتبر ۱۹۷۳)، محمدرضا شاه پهلوی کمک‌هایی را به ارتش مصر در مقابل ارتش اسرائیل به عمل آورد
برخی از گزارشات ویدیویی درباره ی روابط ایران و مصر
دفن محمد رضا پهلوی شاه ایران در مصر
https://www.youtube.com/watch?v=4kxy3TxyUa8
مصر و ایران
https://www.youtube.com/watch?v=cwIXAbDfiFs
روابط ایران با مصر بعد از مرسی
https://www.youtube.com/watch?v=45mYsq9RKRk
روابط عاشقانه مذهبی‌ها در ایران، مصر
https://www.youtube.com/watch?v=MlpBZe_cmvA
تهیه و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری

*
منابع و مآخذ
وجه تسمیه ی واژه ی مصر و برخی از ویژگی های جغرافیایی مِصر: تارنمای ویکی‌پدیا/ مصر درلغت نامه ی دهخدا: تارنمای پارسی ویکی/ مصر باستان و فرمانروایی ایرانیان بر مصر: تارنمای ویکی‌پدیا/ دوران فرمانروایی ایرانیان بر مصر: تارنمای ویکی‌پدیا/ ساتراپی‌های هخامنشیان: تارنمای ویکی‌پدیا/ ایرانیان در ساتراپی‌های مصر و سوریه و لیبی و یمن و عربستان: تارنمای گزیده ای از نوشتارها/ روابط ایران و مصر: تارنمای ویکی‌پدیا/ روابط ایران و مصر در در گذر تاريخ: تارنمای شرق/ ایمهوتِپ: تارنمای ویکی‌پدیا/  برخی از گزارشات ویدیویی درباره ی: تارنمای یوتیوب/
*
This article is respectfully dedicated to my daughter Parya Nouri, and her Canadian husband Samy Tadros. Samy's ancestors are originally Egyptian (from the Father side), and also French Canadian (from the Mother side).
همچنین نگاه کنید به
مجموعه ی .نگاهی به برخی از کشورهای جهان
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.com/2019/05/blog-post_10.html
بخش های پیشین مجموعه ی یادداشت ها و نوشتارها و نامه ها
====================